Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ
Καθηγητής Λαογραφίας Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Κοσμήτωρ της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών
Άρχων Προστάτης των Γραμμάτων της Μ.τ.Χ.Ε.
ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ: ΤΟ ΣΥΣΣΙΤΙΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΩΝΥΜΟΥ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙΟΥ
Όπως είναι γνωστό από τη σχετική βιβλιογραφία, η Ρωμηοσύνη της Πόλης, πάντα στα πλαίσια της κοινοτικής και εκκλησιαστικής ζωής, που οργανώθηκαν ήδη από την οθωμανική περίοδο γύρω από τις ενορίες και υπό την σκέπη της Μητέρας Εκκλησίας, του Οικουμενικού Θρόνου, ανάπτυξε συστηματικούς και αποτελεσματικούς θεσμούς φιλανθρωπίας και ευποιΐας, που δείχνουν και το υψηλό πολιτισμικό και κοινωνικό επίπεδό της. Τους θεσμούς αυτούς, οι οποίοι εν μέρει και αναλόγως των συνθηκών, συνεχίζουν σήμερα τη λειτουργία τους, συνήθως αγνοούμε, με εξαίρεση τις λίγες περιπτώσεις ειδικών ερευνητικών και των αντίστοιχων επιστημονικών δημοσιεύσεών τους
Την πραγματικότητα αυτή αντιμετωπίζει ένας καλαίσθητος και ευχάριστος στην ανάγνωση τόμος, τον οποίο επιμελήθηκε ο κ. Σταύρος Θ. Ανεστίδης, άξιος και αναγνωρισμένος Κωνσταντινουπολίτης ερευνητής και συγγραφέας, γράφοντας και την εισαγωγή του, υπό τον τίτλο Συσσίτιο Αγίας Τριάδος Σταυροδρομίου. Η τράπεζα της αγάπης [(Αθήνα) 2021, έκδ. Μεγαλώνυμος Κοινότης Σταυροδρομίου, σελ. 242]. Ένα έργο επιστήμης και αγάπης, που αποτυπώνει την ιστορική πορεία του Συσσιτίου αυτού, το οποίο ξεκίνησε το 1935, αλλά και την κοινωνική προσφορά τους ως σήμερα, δεδομένου ότι εκτός από εκδήλωση έμπρακτης φιλανθρωπίας αποτελεί και θεσμό δια του οποίου ενισχύονται οι κοινοτικοί και πνευματικοί θεσμοί, και αναζωογονείται το κοινοτικό πνεύμα της Πολίτικης Ρωμηοσύνης.
Πρόκειται για έναν ιδιαιτέρως φροντισμένο και καλοτυπωμένο τόμο, που αποτελεί τεκμήριο μνήμης και αγάπης, αγάπης προς τον τόπο καταγωγής και ιστορικών συγκυριών και εξελίξεων, πατριδογνωσίας και ευγνώμονος προσωπογραφίας. Στο βιβλίο αυτό, μετά το εισαγωγικό και ευλογητικά ευχετικό πιττάκιον της ΑΘΠ του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου (σ. 8-9), παρέχονται βιογραφικά στοιχεία για τους δύο κύριους συντελεστές του συσσιτίου στην εποχή μας, τον ήδη μακαριστό Μητροπολίτη Τρανουπόλεως κυρό Γερμανό (σ. 18) και τον δραστήριο και δυναμικό διάδοχό του, τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σαράντα Εκκλησιών κ. Ανδρέα (σ. 15), καθώς και για τον δραστήριο Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Τράλλεων κ. Βενιαμίν, Βοηθό του αρχιερατικώς προϊσταμένου της Μεγαλωνύμου Κοινότητος Σταυροδρομίου (σ. 12).
Ακολουθεί ο πρόλογος του Προέδρου της Εφοροεπιτροπής της Κοινότητος Σταυροδρομίου κ. Γεωργίου Παπαλιάρη (σ. 21-22), ο χαιρετισμός του Διευθυντού του Ζαππείου Γυμνασίου-Λυκείου κ. Αντωνίου Ηλιάδη (σ. 23-24) και τα σύντομα κείμενα της κας Δέσποινας Παπίνη-Φιλίππου για το συσσίτιο (σ. 25-26) και των Γ. Δεμιρτζόγλου και Ασπ. Χασιώτη για την μορφή και την προσωπικότητα του Μητροπολίτου Τρανουπόλεως κυρού Γερμανού (σ. 27-28).
Στο εισαγωγικό σημείωμα του κ. Στ. Ανεστίδη, το τεκμηριωμένο και με αναλυτική βιβλιογραφία, που ακολουθεί (σ. 29-39) παρουσιάζεται η ιστορική διαδρομή του συσσιτίου της Αγίας Τριάδος στο Πέραν και τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο σε αυτό, κληρικών και λαϊκών, αλλά και των Αδελφοτήτων και των φορέων της ομογένειας που ενεπλάκησαν στην οργάνωση και θεμελίωσή του. Ακολουθεί η αναδημοσίευση μιας ιστορικής έκδοσης, υπό τον τίτλο Αναμνηστικαί σελίδες. Συσσίτιον Αγ. Τριάδος Πέραν (Κωνσταντινούπολις 1943), μέσα από το οποίο αποτυπώνονται η ιδρυτική περίοδος του θεσμού και οι συνθήκες της, τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν και οι ανάγκες που καλύφθηκαν (σ. 41-101), με κείμενα των Μητροπολιτών Ειρηνουπόλεως Κωνσταντίνου, Σάρδεων Γερμανού, Λαοδικείας Δωροθέου, Κυδωνιών Αγαθαγγέλου, Φιλαδελφείας Αιμιλιανού, και των Ιωάννου Παναγιωτίδου, Αλεξάνδρου Κεχαγιοπούλου, Αποστόλου Μέξη, Ελευθερίας Μοσχίδου, καθώς και ειδήσεις για το συσσίτιο που δημοσιεύθηκαν το 1944 στον τέταρτο τόμο του Λαϊκού Ημερολογίου του Α. Παπαδόπουλου (σ. 107).
Εκκλησιαστικές μορφές, όπως εκείνες του Μητροπολίτου Γερμανίας – και μετά ταύτα Μητροπολίτου Ανέων – Πολυεύκτου Φινφίνη, που ως διάκονος προσέφερε πολλά στα συσσίτια και στην Κοινότητα Σταυροδρομίου εν γένει, ιδρύοντας μαζί με τον Μητροπολίτη Ειρηνουπόλεως κυρό Κωνσταντίνο, αρχιερατικώς προϊστάμενο της Κοινότητος Σταυροδρομίου τότε, το συσσίτιο, το 1935, και αναλαμβάνοντας την διεύθυνσή του, προβάλλουν εναργώς μέσα από τα κείμενα του τόμου αυτού. Και μαζί και οι διάδοχοί του στη διακονία του ναού της Αγίας Τριάδος Σταυροδρομίου και των συσσιτίων, όταν ο Πολύευκτος προήχθη σε Υπογραμματέα της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο Ιεροδιάκονος Αιμιλιανός Πουλερόπουλος (1936 κ.εξ.) και ο ιεροδιάκονος Αιμιλιανός Τσακόπουλος (1940 κ.εξ.), μετά ταύτα Αρχειοφύλαξ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και Μητροπολίτης Μιλήτου.
Στη συνέχεια ο λόγος για το παρόν του συσσιτίου και την σημερινή μορφή και δράση του (σ. 111): στον μακαριστό Μητροπολίτη Τρανουπόλεως Γερμανό, τις «οικοδέσποινες» του συσσιτίου, τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές της Ζαππείου Σχολής (σ. 115-141). Τέλος παρέχονται σε φωτοστατική αναπαραγωγή αρχειακά τεκμήρια (σ. 143-195), πολύτιμα για τον μελετητή του μέλλοντος, όπως έγγραφα, εκθέσεις πεπραγμένων, κανονισμοί, προϋπολογισμοί, απολογισμοί, δωρεές, συνδρομές, αποδείξεις και το εδεσματολόγιο, που μας δίνουν πλήρη και σαφή εικόνα για το συσσίτιο, την μορφή, το περιεχόμενο και την κοινωνική λειτουργικότητά του.
Στο τελευταίο τμήμα παρέχεται πλούσιο και απολύτως ενδεικτικό φωτογραφικό υλικό και σύντομες πληροφορίες για την εκδήλωση στην οποία η Εφοροεπιτροπή της Κοινότητος Σταυροδρομίου και η ΑΘΠ ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος τίμησαν τις «Οικοδέσποινες του Συσσιτίου» (18 Μαΐου 2018, σ. 200), για τις «Κοσμήτριες» του συσσιτίου (σ. 204), αλλά και για τον ενεργό ρόλο και την ουσιαστική συμβολή και συμμετοχή του μακαριστού Μητροπολίτου Τρανουπόλεως Γερμανού στο συσσίτιο, την οργάνωση και τη λειτουργία του (σ. 206), για τον αγιασμό στην έναρξη του σχολικού έτους (σ. 210) και το γεύμα αγάπης της Κυριακής του Πάσχα (σ. 215). Επίσης, για την τιμητική εκδήλωση προς τον Τρανουπόλεως Γερμανό «δια την κατά πάντα εύορκον και θυσιαστικήν διακονίαν του εις την Περιφέρειαν Σταυροδρομίου» (12 Μαΐου 2019, σ. 225), καθώς και για την επίσημη υποδοχή του διαδόχου του στην αρχιερατική προϊσταμενία της Κοινότητος, του Μητροπολίτου Σαράντα Εκκλησιών κ. Ανδρέα (7 Σεπτεμβρίου 2021, σ. 231).
Ο τόμος κλείνει με περίληψη στην αγγλική γλώσσα (σ. 237) και εκτενή πίνακα περιεχομένων (σ. 239), αποτελεί δε μαρτυρία ιστορική για την συνεχιζόμενη δράση της συγκροτημένης και ενεργού Μεγαλωνύμου Κοινότητος Σταυροδρομίου της Πόλης, υπό την σκέπη, την προστασία και την καθοδήγηση της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, καθώς παρέχει άφθονο υλικό στον ιστορικό του μέλλοντος που θα ασχοληθεί με την Ρωμηοσύνη της Πόλης.
Ο τόμος αυτός, με το πλούσιο αρχειακό αλλά και το σύγχρονο φωτογραφικό υλικό του, μας δείχνει μια Ρωμηοσύνη που αντιστέκεται και δημιουργεί, παρά τις όποιες κατά καιρούς αντιξοότητες και αρνητικές ιστορικές περιστάσεις. Και εικονογραφεί μια ευημερούσα κατά τον Μεσοπόλεμο Κοινότητα, αυτήν του Σταυροδρομίου, η οποία είχε συναίσθηση των κοινωνικών συνθηκών, αλλά και των χριστιανικών και αδελφικών υποχρεώσεών της, και φρόντιζε με αγάπη και συναίσθηση τόσο τα ασθενέστερα, όσο και τα νεώτερα μέλη της.
Είναι λοιπόν ο τόμος αυτός ιδιαίτερα σημαντικός, τόσο για το παρελθόν, όσο και για το παρόν, και ως ιστορική αναφορά αλλά και ως κοινωνική μαρτυρία. Εικονογραφεί έμπρακτα μια Κοινότητα δυναμική, που επιβιώνει και θέλει να συνεχίσει την διαδρομή της, σε πείσμα καιρών και καταστάσεων, υπό την σκέπη πάντοτε του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που στην μακραίωνη παρουσία και δράση του υπήρξε στο διηνεκές Μητέρα Εκκλησίας, σκέπη και προστασία των ορθοδόξων, όχι μόνο στην Αγιωτάτη Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και στα πέρατα της οικουμένης.
Κι αξίζουν για όλα αυτά θερμά συγχαρητήρια τόσο στον Πρόεδρο της Κοινότητας κ. Γεώργιο Παπαλιάρη και τα μέλη της Εφοροεπιτροπής της, όσο και στον Αρχιερατικών Προϊστάμενο Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σαράντα Εκκλησιών κ. Ανδρέα και τον Βοηθό του Επίσκοπο Τράλλεων κ. Βενιαμίν, για την συνέπεια και τη συνστηματικότητα των πράξεών τους, όπως επίσης και σε όλους τους κληρικούς και λαϊκούς συντελεστές του σπουδαίου αυτού φιλανθρωπικού και κοινωνικού θεσμού. Και βέβαια στον αναδείξαντα τα πάντα, τον κ. Σταύρο Θ. Ανεστίδη, για τον κόπο, τον μόχθο και το υψηλών αξιώσεων αποτέλεσμα της επιστημονικής και εκδοτικής εργασίας του.
