Δρ Συμεών Σολταρίδης
Στα πρώτα δύο άρθρα αναφερθήκαμε στην φυγή των Λευκών Ρώσων από την πατρίδα τους μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, στον χαρακτηρισμό τους ως εμιγκρέδων, δηλαδή αυτοεξόριστων, στην εγκατάσταση τους στην Κωνσταντινούπολη και ιδιαίτερα στα μετόχια που ίδρυσαν κυρίως Ρώσοι μοναχοί με την ποδηγέτηση των κελιωτών μοναχών και την διείσδυση της Ρωσικής πολιτικής στην Πόλη.
Κατά το δοκούν ερμηνεία της Συνθήκης
Είναι γνωστό ότι με την λήξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου της περιόδου 1768-1774 και την υπογραφή της συνθήκης «Κιουτσούκ Καϊναρτζή» στις 21 Ιουλίου 1774 η Ρωσία απέκτησε δικαιώματα επί των Χριστιανών τονίζοντας και ερμηνεύοντας κατά το δοκούν τα άρθρα 6 και 7 «ότι προστάτευε την Χριστιανική Εκκλησία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία» γεγονός που θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί κηρύττοντας εκ νέου πόλεμο στην Υψηλή Πύλη προβάλλοντας το επιχείρημα ότι βάλλεται». Στο άρθρο 22 της συνθήκης σημειώνεται: «Η πρεσβεία και τα ρωσικά προξενεία θέλουσι προστατεύσει τους προσκυνητάς και τους ρώσους μοναχούς ως και τα εν Τουρκία κτήματα αυτών. Τα προνόμια των μοναχών του Άθω διατηρούνται» (βλ. Κωνσταντίνου Ε.Λουρέντζη Β΄τόμος, εν Αθήναις 1890).
Αυτή η άποψη προβλήθηκε εσκεμμένα, αποδίδοντας ερμηνείες ποικιλόμορφες και ποικιλότροπες σε συνδυασμό με την οικονομική στήριξη που παρείχε εντός και εκτός Όρους, στα πρεσβυγενή Πατριαρχεία, στην Ελλαδική Εκκλησία, στην Εκκλησία της Κύπρου και στην Κωνσταντινούπολη ώστε με την ανάλογη προπαγάνδα και την ίδρυση ιδρυμάτων και μετοχίων, να αρχίζει να διαδίδεται και να πιστεύεται ότι πράγματι η Ρωσία είναι «η εκ Θεού αποσταλείσα, δια το Ορθόδοξον γένος»! Και όχι μόνο αυτό, αλλά να αρχίζει να χρησιμοποιείται στην επίσημη αλληλογραφία ο όρος «Ρωσική μονή, Ρωσικό μετόχι» αντί του ορθότατου «Αγιορείτικη Μονή ή Αγιορείτικο μετόχι».
Σχετικά με την Ρωσική πολιτική στην Ανατολή γράφει ο Μελέτιος Μεταξάκης-Μητροπολίτης Κιτίου στο βιβλίο του «Το Άγιον Όρος και η Ρωσική Πολιτική εν Ανατολή» εκδ. Μονής Βατοπεδίου Αγ. Όρους 2015 στο κεφάλαιο Ε για μία συνάντηση που είχε με τον Ρώσσο απεσταλμένο Β. Σεραφείμωφ στο Άγιον Όρος, ο οποίος είπε στον Μελέτιο «διαμαρτυρόμενος» ότι «μας αποδίδεται πρόθεσιν κατακτητικών σκοπών» !!.
Συνεχίζοντας γράφει ο Μελέτιος «αλλά διαβεβαίωσις τοιαύτη δια να γίνει πιστευτή πρέπει να στηρίζηται και επί γεγονότων, ενώ τουναντίων τα εξέχοντα σημεία της κατά εξηκονταετίαν πολιτικής της Ρωσίας προς την εγγύς Ανατολήν αυτήν ερμηνείαν ευρίσκουσι μόνο εν τη προθέσει πολιτικών σκοπών». Ενώ συμπληρώνει σε άλλο σημείο ότι η Ρωσική πολιτική απέδωσε «ταχυτέρους και ωριμοτέρους καρπούς στο Άγιον Όρος».
Στην σελίδα 67 του ιδίου βιβλίου αναφερόμενος εμμέσως τα περί προστασίας και ηγέτιδος δύναμης πασών των Χριστιανικών Εκκλησιών γράφει «πολιτική προστασίας ομοδόξων και ανεπήδησε η πολιτική της δημιουργίας ιδιαιτέρων Ρωσικών συμφερόντων εν τη Ανατολή, ο Τσάρος προστάτης της Ορθοδοξίας, πολιτική παραδόσεως. Επίσης ανεπήδησε στο σύνολο της ομάδος των πανσλαβιστικών κύκλων η ιδέα ότι η Ελληνική Ανατολή διεφθάρη».
Όπως σημειώνουν οι πηγές αυτό το πνεύμα διείσδυσε στο Όρος από το 1860 οπότε ξεκίνησαν οι διαμάχες Ρώσσων και μη Ρώσσων μοναχών. Έτσι οι Μονές αναθεώρησαν την στάση που είχαν έναντι των Ρώσσων. Όμως οι από το 1850 εγκατασταθέντες στο Άγιον Όρος «κελιώτες» με το δυναμικό κίνημα τους που ποδηγετούνταν από την επίσημη Τσαρική αυλή, τον Τσάρο καθώς και την Συνοδική διοίκηση της Εκκλησίας, είχαν καλλιεργήσει δυναμικά σε βαθμό να άγουν και να φέρουν ζητήματα. Είχαν ιδρύσει κελιά, νέα ιδρύματα, ενώ είχαν καταλάβει 6 από τις 20 Μονές, 2 Σκήτες και από τα περίπου 204 κελιά της τότε εποχής 15 που ανήκαν σε μοναστικά ιδρύματα και 31 κυρίαρχων Μονών, όπως αναφέρει ο Μελέτιος Μεταξάκης στο πόνημα του.
Μετόχια και Ρωσική πολιτική
Ας επανέλθουμε όμως και πάλι στη Ρωσική διεισδυτική πολιτική μέσω της ίδρυσης των μετοχίων. Πίσω από αυτήν την κίνηση αγοράς διάσπαρτων κελιών εκτός από το Άγιον Όρος λέγεται ότι ήταν και είναι «η Ρωσική αδελφότητα κελιωτών Αγίου Όρους» που συστάθηκε στο Όρος «για να συντονίσει και να προασπίσει τα δικαιώματα των Ρώσων κελιωτών οι οποίοι αγόραζαν ερειπωμένα κελιά και τα αναστήλωναν». Βασική αιτία ήταν ο Πανσλαβισμός. Κελιά και σκήτες όμως όπως προ είπαμε δημιουργήθηκαν με το ίδιο σκεπτικό και ταυτόχρονα κεκαλυμμένους λόγους προβάλλοντας οικονομικές αιτίες στήριξης των μητρικών μονών και σκητών κυρίως σε αστικές εκτός Όρους περιοχές, π.χ στην Κωνσταντινούπολη.
Η δράση και η πολιτική τους ήταν συνυφασμένη με την πολιτική αυτών που τους είχαν επιλέξει και συνεχίζεται μέχρι των ημερών μας, με μοναχούς, κληρικούς, λαϊκούς, ολοκλήρωνε την δράση της «αδελφότητας» εκτός Όρους, η οποία συμπλήρωνε την εντός Όρους πολιτική τους.
Γράφει ο Μελέτιος Μεταξάκης στο κεφάλαιο Β’ «είχαν επιμονή και υπομονή. Στην Ελλαδική περιοχή κυρίως Χαλκιδική δεν μπορούσαν να κάνουν μετόχια γιατί αντιδρούσαν οι κάτοικοι αγρότες. Στέφθηκε όμως με επιτυχία στην Πόλη. Στον Γαλατά ίδρυσαν μετόχια με μητρικά κελλιά και Σκήτες. Είχαν 3 σχολεία και 1 Ορφανοτροφείο».
Ενώ στο Κεφ.Η’ με τίτλο «οι Ρώσσοι κελιώται» αναφέρει με όλη την ειλικρίνεια που τον χαρακτηρίζει «είναι υπηρέται της πολιτικής των Ρωσσικών ερεισμάτων εν Ανατολή».
Διάφορα βιβλιογραφικά στοιχεία τονίζουν ότι αυτοί θεωρούνται οι εμπνευστές και καθοδηγητές της Ρωσσικής πολιτικής στο Όρος. Αυτοί έφθασαν στο Όρος πριν την διάσκεψη του Λονδίνου και υπέβαλαν υπόμνημα της Ρωσσικής πρότασης ενώ τιμώνταν υπέρ του δέοντως από τον Τσάρο.
Σε αυτούς αναφέρεται η επιστολή με αριθμ. Πρωτ. 4872 του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ στις 25 Ιουνίου 1912 την οποία απέστειλε στους αντιπροσώπους της Κοινότητας του Αγίου Όρους την οποία παραθέτει ο Μελέτιος Μεταξάκης, ο οποίος μεταξύ των άλλων γράφει 1) για τα ιδρυμένα σαν μετόχια οικήματα, σημειώνοντας ότι κατά παράβαση ίδρυσαν μετόχια αφού αυτά ιδρύονται μόνο από Μονές και όχι από κελλιά συνδεδεμένων σε Μονές. 2) για την συνεχιζόμενη παράβαση και παρακοή να ιδρύουν νέα αν και τους έγινε σύσταση γραπτή. 3) να υπάρξει σύσταση από την Κοινότητα ώστε να μην εξέρχονται το Όρους και να επανέλθουν στα κελλιά τους.
Όπως λέγεται και γίνεται αναφορά στα διάφορα πονήματα, όλοι αυτοί είναι Ρώσσοι μοναχοί που θεωρούν τους εαυτούς τους αδικημένους και ζητούσαν από την συνδιάσκεψη του Λονδίνου το Άγιον Όρος να «ουδετεροποιηθεί» ζητώντας ριζική αλλαγή του καθεστώτος. Είναι ακριβώς πρόταση που είχε υποβάλει η Ρωσική αντιπροσωπεία.
Αυτοί συνεχώς προξενούσαν έριδες και ταραχές. Στην σελίδα 119 του παραπάνω πονήματος, του τότε Μητροπολίτη Κιτίου γίνεται αναφορά: «Οι Ρώσοι Κελλιώται προφανώς παίζουσι το πρόσωπον κομιτατζήδων και ανταρτών». Σε άλλο σημείο γράφει: «Οι Κελλιώται είναι ανυπότακτοι αναγκαίοι δια τα πραξικοπηματικάς και ανευθύνους κατακτήσεις. Δι΄αυτούς κυρίως είναι αναγκαία η ουδετεροποίησις του Αγίου Όρους». Και καταλήγει: «Το να είναι ηθικοί ή ανήθικοι ολίγον ενδιαφέρει τους προστάτας των. Αρκεί ότι δι΄αυτών πληθύνονται αι ρωσσικαί κτήσεις εν Ανατολή».
Είναι γνωστό ότι και σήμερα η Ρωσική Εκκλησία και το Ρωσικό πολιτικό σύστημα δαπανώντας πολλά χρήματα στο Άγιον Όρος κινείται δυναμικά στο «περιβόλι της Παναγίας» προσφέροντας οικονομική βοήθεια σέ όλους όσους, Ρώσους, μονάζουν στα κελιά της «κυρίας της Παναγίας». Χρηματοδοτεί την ανοικοδόμηση εγκαταλελειμμένων κελιών και εγκαθιστά Ρώσους μοναχούς και διάσπαρτα κελιά, ξεπερνώντας ακόμη και το ποσοστό διαμονής ξένων μοναχών.
Επί πλέον σε εκτός Ρωσίας περιοχές εφαρμόζει την πολιτική της «εισπήδησης» δημιουργώντας προβλήματα στον Ορθόδοξο κόσμο και στις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Δεν θα είναι παράξενο αν αποδειχθεί ότι και σήμερα αναπαράγεται η ίδια «κελιώτικη πολιτική» με την αγορά διάσπαρτων κελιών στο Όρος η οποία παρατηρείται έντονα.
Η ρωσική πολιτική όχι μόνο περιορίσθηκε αλλά διογκώθηκε σήμερα και καλλιεργήθηκε δεόντως με παρόμοια ιδρύματα σε όλο τον κόσμο. Κατόρθωσε και ελέγχει σε μεγάλο βαθμό το Όρος χρησιμοποιώντας ανύπαρκτες δοξασίες, λαϊκές παραδόσεις και εκμεταλλευόμενη την οποιαδήποτε ιστορική παρουσία των Ρώσων σε πολλές Ελλαδικές ή μη περιοχές. Επίσης χρηματοδοτώντας ανέγερση Ναών σε Μητροπόλεις, στο Άγιο Όρος κλπ. Πάντως κάνει αίσθηση ότι η σημερινή πολιτική της Ρωσίας βασίζεται σε δύο βασικούς Τσαρικούς άξονες. Πρώτον, ότι και πάλι καλλιεργεί την θεωρεία ότι «είναι ο προστάτης του Χριστιανικού-Ορθοδόξου κόσμου και Εκκλησιών» και δεύτερον ότι «διεφθάρη η Ελληνική Ανατολή» (βλ. Χριστιανική Ευρώπη). Αυτά τα δύο προωθεί, εκτός των άλλων, και τα μετατρέπει σε πολιτική, μέσα στην οποία πολιτεία και εκκλησία αλληλοστηρίζονται.
Σάρδεων κυρός Μάξιμος: ο σοφός Ιεράρχης
Σχετικά με την υπάρχουσα πολιτική της Ρωσσικής Εκκλησίας στα νεότερα χρόνια έναντι του Φαναρίου γράφει ο Μητροπολίτης Σάρδεων κυρός Μάξιμος στο βιβλίο που εκδόθηκε από την Ιερά Θεολογική Σχολή Χάλκης με την επιμέλεια και επιστημοσύνη του Διακόνου Μελετίου Στεφανάτου με τίτλο «Μνήμη Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίμου 1914-1986» και εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 2021. Ένας Ιεράρχης του Θρόνου που έβλεπε όλα όσα έρχονταν από την εκκλησία της Μόσχας και «διάβαζε» τα μελλούμενα.
Στη σελίδα 351 παρατίθεται «η γνώμη του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Σάρδεων κ. Μαξίμου κατά την συνεδρίας της Αγίας και Ιεράς Συνόδου της 16ης Φεβρουαρίου 1971».
Αναφέρεται στην πρόσκληση της Ρωσικής Εκκλησίας προς το Φανάρι να παρακολουθήσει την διαδικασία εκλογής Ρώσου Πατριάρχη και στην συμμετοχή του στις τελετές.
Ζητά από τους Συνοδικούς Αρχιερείς να τοποθετήσουν το γεγονός αυτό μέσα στα πλαίσια των «γνωστών ήδη επιδιώξεων της Ρωσσικής Εκκλησίας, κριθεί εντός της υπ΄αυτής ακολουθούμενης πολιτικής και αξιολογηθεί από της πλευράς ταύτης, τότε λαμβάνει άλλες διαστάσεις και καθίσταται θέμα λοιπόν, χρήζον πολλής προσοχής και μελέτης». Ενώ σε άλλο σημείο ο σοφός αυτός Ιεράρχης, λέει: «Λυπούμαι διότι δεν δύναμαι να συμφωνήσω προς την άποψιν ότι η Ρωσσική Εκκλησία διαπνέεται εξ ειλικρινών αγαθών προς το Οικουμενικόν Πατριαρχείον διαθέσεων». Και συνεχίζει «η Ρωσσική Εκκλησία ελίσσεται , αλλάζει απλώς τακτικήν , μένει όμως πάντοτε σταθερά και αμετακίνητος εις την πολιτικήν αυτής η οποία ένα κυρίως στόχον και σκοπόν έχει, να πλήξει με κάθε τρόπον και εις πάσαν ευκαιρίαν τα ιδιαίτερα δικαιώματα του Πατριαεχείου, ως Πρωτοθρόνου Εκκλησίας και να αναλάβει αυτή να διαδραματίσει ρόλου ηγέτιδος Εκκλησίας εν τη Ορθοδοξία και να εμφανίζεται ως εκπροσωπούσαν την φωνήν αυτής εις τον διαχριστιανικόν κόσμον».
Ενώ σε άλλο σημείο φέρει παραδείγματα για την «εισπηδητική» πολιτική της Εκκλησίας της Μόσχας. Αναφερόμενος στις παρεμβάσεις της στην Μονή Παντελεήμονος του Αγίου Όρους και στην Ανακήρυξη Αυτοκεφάλου Εκκλησίας στην Αμερική προσπαθεί να τεκμηριώσει την άποψη της σχετικά με «τον έναντι του Φαναρίου τακτικισμού».
Σε άλλη αγόρευση του η οποία έγινε στην συνεδρία της Αγίας και Ιεράς Συνόδου της 24ης Φεβρουαρίου 1977 σχετικά με τα πρακτικά των εργασιών της Α΄στο Chambessy Πανορθοδόξου προσυνεδριακής διασκέψεως, στις σελίδες 474-478. λέει: «Δεν είναι ανάγκη νομίζω και να αναφέρω ακόμη ότι η Ρωσσική Εκκλησία δεν πρόκειται να αλλάξει την απ΄αιώνων έναντι του Οικουμενικού Θρόνου συστηματικήν ασκουμένην διαβρωτικήν αφ’ ενός και επεκτατικήν αφ’ ετέρου εκκλησιαστικήν αυτής πολιτικήν, της οποίας οι στόχοι είναι γνωστοί, σταθεροί και αμετακίνητοι».
Ενώ σε άλλη αγόρευση του της 14ης Δεκεμβρίου 1976, στις σελίδες 458-463 επαναλαμβάνει και πάλι ότι «η Ρωσική εκκλησιαστική πολιτική είναι αμετακίνητος» και καταλήγει «πρέπει να καταλάβουμε την σημασία και έκταση της πολιτικής αυτής, τότε μπορεί να επιφέρει για το Πατριαρχείο αλλά και για την προπαρασκευή και σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου».
Θα μπορούσαν να γραφούν πολλά περισσότερα από τα τεκταινόμενα της Ρωσικής εκκλησίας έναντι της Πρωτόθρονης εκκλησίας. Περιοριζόμαστε όμως εδώ για να επανέλθουμε στο εγγύς μέλλον.
Επίλογος
Μέσα σε τρία άρθρα προσπαθήσαμε να αναλύσουμε το ζήτημα των Λευκών Ρώσων στην Κωνσταντινούπολη, των μετοχίων που ιδρύθηκαν και της κελιώτικης πολιτικής που στην πραγματικότητα είναι καθοδηγούμενη Ρωσσική πολιτική «εισπήδησης» στο Όρος, τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία και ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη.
Το λυπηρό είναι ότι για το θέμα αυτό υπάρχουν πολύ περιορισμένες βιβλιογραφικές πηγές, ιδιαίτερα στη ελληνική γλώσσα, οπότε το ζήτημα φαίνεται «ανύπαρκτο» αν και είναι ιδιαίτερα σοβαρό αφού σχετίζεται με τα επί αιώνες επιθυμητά κατασκευάσματα της Ρωσικής πολιτείας και εκκλησίας. Το κακό δε είναι ότι όλες οι Ορθόδοξες εκκλησίες ακολουθούν αμυντική πολιτική. Την ακολουθούσε και το Φανάρι μέχρι πριν τριάντα χρόνια, όταν Οικουμενικός Πατριάρχης έγινε ο κ.κ. Βαρθολομαίος, ο οποίος βλέπει ως ένας άλλος σοφός Ιεράρχης την πολιτική που ακολουθεί η Μόσχα.
