Αγαπητοί εν Χριστώ Αδελφοί,
Συναχθήκαμε επί τω αυτώ, στη σημερινή πανεπίσημη και λαμπρά αυτή ημέρα της Δεσποτικής εορτής της Παγκοσμίου Υψώσεως του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού, για να ομολογήσουμε την κοινή μας πίστη στο Ζωοδότη Χριστό και να μετέχουμε στο Ποτήριο της ζωής.
Στη σημερινή εορτή, η Εκκλησία μάς καλεί να ασπασθούμε τον Τίμιο Σταυρό, όπως και στον καιρό της Αγίας Ελένης, μετά την εύρεσή του, τον ύψωσε ο πατριάρχης Μακάριος ενώπιον του λαού κι εκείνος τον προσκύνησε.
Ένας από τους ύμνους της σημερινής ημέρας, καλεί όλους μας, κληρικούς και λαϊκούς, να ασπασθούμε τον Τίμιο Σταυρό με χαρά και με φόβο. Με δύο εσωτερικές καταστάσεις, από πρώτη άποψη αντίθετες, ο ιερός υμνογράφος της Εκκλησίας, μάς καλεί να σταθούμε μπροστά στο Σταυρό του Κυρίου. Με χαρά και με φόβο.
Με χαρά, αρχικά, γιατί ο Σταυρός έγινε αιτία της νίκης του Χριστού κατά των δαιμονικών δυνάμεων και του θανάτου, όμως ακόμα έγινε όργανο της λύτρωσης και της ελπίδας του ανθρωπίνου γένους. Αλλά ο ασπασμός του Σταυρού, θα πρέπει να γίνεται στη συνέχεια και μ’ ένα αίσθημα φόβου. Όμως, ο φόβος εδώ, έχει τη θεολογική του σημασία. Δεν αναφέρεται στο συναίσθημα που δημιουργείται από κάποιο κίνδυνο ή κάποια απειλή. Πρόκειται για το φόβο εκείνο, που καταλαμβάνει την ψυχή του ανθρώπου, όταν γεγονότα και περιστάσεις της ζωής, ξεπερνούν τις δυνατότητες και τα ανθρώπινα μέτρα και την κάνουν να καταλαμβάνεται από θαυμασμό, έκπληξη και δέος.
Και στο προκείμενο θέμα, ο υμνογράφος ζητά να προσεγγίσουμε το Τίμιο Σταυρό με δέος, γιατί πάνω σ’ αυτό το ατιμωτικό όργανο ποινής της εποχής εκείνης, ανέβηκε εκούσια ο αναμάρτητος Θεάνθρωπος Χριστός και υπέστη την πιο επώδυνη και περιφρονητική καταδίκη, για να ξεπλύνει τις δικές μας αμαρτίες. Δέχτηκε να υποστεί τον βαθύ αυτό πόνο, που ήταν κατάληξη και συνέπεια της ανθρώπινης αποτυχίας.
Το πάθος του δικαίου και ανεξίκακου Κυρίου, που γίνεται με τη θέλησή Του για τη σωτηρία του ανθρώπου, είναι πολύ φυσικό να δημιουργεί το αίσθημα του φόβου. Η ανθρώπινη ευαισθησία δεν μπορεί να ερμηνεύσει το μυστήριο της θυσίας του Θεανθρώπου, όπως και δεν μπορεί να κατανοήσει την κένωση και ταπείνωσή Του. Σε αυτό, λοιπόν, το μοναδικό γεγονός της Θείας συγκαταβάσεως και αγάπης, δεν απομένει τίποτε άλλο, παρά φόβος και δέος.
Ένα μέσο, που μάς βοηθάει για να συναισθανθούμε τη θαυμαστή προσφορά και δωρεά του Θεανθρώπου προς όλους μας, είναι οι ύμνοι της ημέρας, αλλά και η καθιερωμένη νηστεία, που θυμίζει τη Μεγάλη Παρασκευή. Με αυτό τον τρόπο, δημιουργείται ατμόσφαιρα ιδιαίτερης καταστάσεως, για να καταλάβει ο πιστός ότι η αυτοθυσία του Χριστού δεν είναι ένα συνηθισμένο γεγονός, ούτε μπορεί να ερμηνευθεί με τα ανθρώπινα δεδομένα.
Ο φόβος και η χαρά, αδελφοί μου, εκφράζουν και τη βαθύτερη σημασία του Σταυρού, που είναι το σύμβολο της χαρμολύπης. Εκείνης, δηλαδή, της πνευματικής κατάστασης, που είναι ή πρέπει να είναι το μόνιμο ήθος του Ορθοδόξου φρονήματος και της Ορθόδοξης αλήθειας. Ας μην ξεχνούμε, ότι ο Σταυρός μέσα στην Ορθόδοξη ζωή και πίστη, κατέχει εξέχουσα θέση. Αγιογραφείται, προβάλλεται και σχηματίζεται παντού.
Η επανάληψη του σημείου του Σταυρού στη διάρκεια των λατρευτικών μας συνάξεων δεν είναι ένα μηχανικός και ανούσιος τύπος. Αντίθετα, εκφράζει τις δύο εσωτερικές καταστάσεις που βιώνει ή που πρέπει να βιώνει ο κάθε πιστός. Η χαρμολύπη είναι το ήθος, η ζωή μας.
Ο Ἀγιος Σιλουανός έλεγε ότι, ο Σταυρός του Κυρίου χαρίζει την ελπίδα και τη δυνατότητα να ξεπεράσουμε την κόλαση της αποτυχίας, αφού ανοίγει προοπτικές να παρατηρούμε τη ζωή και να τη ζούμε, υπερβαίνοντας την κόλαση και τον άδη.
Στον καθημερινό αγώνα μας, ας ηχεί ο ξεκάθαρος και νικηφόρος λόγος του Κυρίου μας: “ἐν τῷ κόσμῳ θλίψιν ἔξετε, ἀλλά θαρσεῖτε, ἐγώ τόν κόσμον νενίκηκα” (Ἰωάν. 16,33). Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ακόμη και ο πιο απλός πιστός εκφράζει τα βιώματα της χαρμολύπης με το σημείο του Σταυρού.
Ταπεινώς, εύχομαι να χαρούμε πνευματικά με τη σημερινή εορτή, αφού άλλωστε ομολογούμε: “ἰδού γάρ ἦλθε διά τοῦ Σταυροῦ χαρά ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ”, κι ας καυχόμεθα εν Χριστώ, όπως και ο Απόστολος Παύλος: “ἐμοί μή γένοιτο καυχᾶσθε, εἰ μή ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ” (Γαλ. 6,14).
Εδώ πρόκειται για μία καύχηση, όχι με αίσθημα εγωϊσμού και υπερηφάνειας, γιατί υπερέχουμε έναντι των άλλων, αλλά γιατί ο ίδιος ο Σωτήρας Χριστός, ανερχόμενος στο Σταυρό, μάς προσκαλεί στη ζωή της ελευθερίας και της αγάπης κι εμείς, ασπαζόμενοι τον Τίμιο Σταυρό, ας αναφωνήσουμε: “Σταυρέ τοῦ Χριστοῦ, σῶσον ἡμᾶς τῇ δυνάμει σου”! Αμήν.
Sermon by Metropolitan Cleopas of Sweden
on the Exaltation of the Holy Cross
Beloved Brothers and Sisters in Christ,
We gathered today, on this most solemn and radiant feast day of our Lord commemorating the Universal Exaltation of the Holy and Lifegiving Cross, so that we may jointly confess our common faith in Christ the Life-giver, and partake of the Cup of life. On today’s feast, the Church invites us to venerate the Holy Cross, as the faithful did during the time of St. Helen, who discovered it, and with the guidance of Patriarch Macarios, identified it so it could be exalted before the people, who gathered to venerate it.
One of the hymns in today’s feast calls upon all of us – clergy and laity alike – to venerate the Holy Cross with joy and fear. Relying on these two internal states, which appear to be opposites at first glance, the sacred hymnographer of the Church invites us to stand before our Lord’s Cross with feelings of elation and awe.
Initially with joy, because the Cross serves as the source of Christ’s victory over the demonic forces and death, while it also became the instrument of salvation and hope for the human race. However, the veneration of the Cross must also be conducted with a sense of fear. Here, the term fear holds a theological meaning. It doesn’t refer to the emotional state caused by some danger or threat. It refers to the fear that overcomes the human soul when events and circumstances in life surpass human limitations and capabilities, and cause the soul to be overcome with marveling, surprise, and awe.
Turning our attention back to aforementioned hymn, the hymnographer calls upon us to approach the Holy Cross with awe, because it was upon this instrument of punishment, which was thought to be shameful during that era, that Christ the God-man, Who is without sin, willingly affixed Himself and suffered the most anguishing and humiliating of condemnations so that He could wash away our sins. He willingly accepted to endure this deep pain, which was the end result and consequence of human failure.
The Passion of our just and forbearing Lord, which He voluntarily endured for the salvation of mankind, naturally evokes a sense of fear. Our mortal mind cannot interpret the mystery of the Incarnate Logos’ sacrifice, just as it cannot comprehend His kenosis or self-emptying as we term it in English, and His humility. Therefore, the only way to approach this singular event of Divine condescension and love is through fear and joy.
One medium that aids us in understanding Christ’s awesome contribution and gift to all humanity is today’s festal hymns, as well as the prescribed fast, which resembles that of Good Friday. In this manner, the appropriate climate is created to enable the faithful to come to the realization that Christ’s voluntary sacrifice of Himself is no ordinary event, nor can it be explained in human terms.
My dear brethren, fear and joy reveal the deeper meaning of the mystery of the Cross, which symbolizes the concept of χαρμολύπη, which can be loosely translated to mean sweet sorrow or happiness intermingled with sadness. It refers to the spiritual condition that reflects or should reflect the permanent ethos of the Orthodox Christian mentality and Orthodox Christian truth. Let us not forget that the Cross holds a prominent position in the life and faith of Orthodox Christians. It is depicted in our iconography, it is showcased in our churches, and it is formed by the faithful everywhere during prayer.
The frequent act of crossing of ourselves throughout all our worship services is not something we do mechanically, nor is it devoid of substance. On the contrary, it expresses the two internal states that every faithful Christian is experiencing or should be experiencing. Χαρμολύπη is our ethos, our life.
St. Silouan would say that the Cross of the Lord grants hope and the ability to overcome the hell of failure, because it opens up prospects for us to observe life and experience it, overcoming hell and Hades.
In our daily struggle, let the Lord’s words ring clearly and triumphantly: “In the world you shall have tribulation; but take heart, I have overcome the world” (John 16:33). Besides, we must not forget that even the simplest faithful Christian expresses the state of χαρμολύπη through the sign of the Cross.
I express the humble wish that we may all derive spiritual joy from today’s feast, since we all confess that: “behold, through the Cross joy has come to the entire world.” Let us all boast in Christ, as St. Paul the Apostle did: “but God forbid that I should boast except in the cross of our Lord Jesus Christ” (Gal. 6:14).
This is a boast that is made not with sentiments of egotism and pride over being superior to others, but because our Savior Jesus Christ Himself, Who went up on the Cross, calls us to a life and freedom and love. As we venerate the Holy Cross, let us reiterate the words of the sacred hymnographer, crying out: “O Cross of Christ, save us through your power!” Amen.
