Φως Φαναρίου
Ο τόμος για τις Αγίες Σοφίες του κόσμου, που εκδόθηκε από την Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ορθοδοξίας, αποτελεί πολύτιμο εγχειρίδιο, αλλά και επιστημονικό εργαλείο για τους ναούς Της του Θεού Σοφίας ανά τον κόσμο, που χτίστηκαν στο πρότυπο της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως.
Ο τόμος περιλαμβάνει εκτενές και κατατοπιστικό κείμενο για τις Αγίες Σοφίες που έχει γράψει η επιστημονική υπεύθυνη του τόμου κα Ιωάννα Στουφή-Πουλημένου, Καθηγήτρια Χριστιανικής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Τμήμα Θεολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία υπογράφει και το άρθρο για την Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως.
Συνολικά, στον τόμο έχουν συμπεριληφθεί 37 ναοί από 11 χώρες του κόσμου και τα άρθρα έχουν γράψει 36 ερευνητές-επιστήμονες. Πρόκειται για σύντομη περιγραφή των 37 ναών της του Θεού Σοφίας χτισμένων μέχρι το 1907.Το βιβλίο μεταφράστηκε σε 9 γλώσσες: Αγγλικά, Ρουμανικά, Βουλγαρικά, Ρωσικά, Ιταλικά, Αραβικά, Ουκρανικά, Σερβικά και μεταφράζεται σε άλλες 4 γλώσσες: Αρμενικά, Γερμανικά, Γαλλικά και Φινλανδικά.
Τρία μεγάλα θέματα που αναδεικνύουν τα κείμενα του τόμου είναι:
- Η θρησκευτική, αρχιτεκτονική και πολιτισμική ακτινοβολία της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως στον Ορθόδοξο κόσμο. Σημειώνουμε ένα ενδιαφέρον στοιχείο: οι Αρβανίτες πήραν την παράδοση αφιέρωσης των εκκλησιών στην του Θεού Σοφία από το Βυζάντιο και υπάρχουν αναφορές στις Αγίες Σοφίες της Κάτω Ιταλίας, ενώ δεν υπάρχουν αντίστοιχοι ναοί στην Αλβανία. Οι ναοί στην Βενετία, Αχρίδα, Κίεβο έχουν αφιερωθεί στην του Θεού Σοφία, λόγω της επιρροής της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως.
- Η πορεία των ρωσικών ναών στη σοβιετική εποχή και μετά την επιστροφή τους στην Εκκλησία και μετατροπή τους σε προστατευόμενα μνημεία εθνικής κληρονομιάς ομοσπονδιακής σημασίας. Υπάρχει η ενδιαφέρουσα ιστορία της εκκλησίας της Αγίας Σοφίας στο Πούσετσνι Ντβόρ, στο προαύλιο του κτίριο της KGB, επί της οδού Λουμπιάνκα. Ακόμη και τώρα έχει δοθεί υπό την δικαιοδοσία της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ρωσίας (FSB). Επιπλέον, η αρχαιότερη Αγία Σοφία στη Ρωσία στην πόλη Βελίκι Νόβγκοροντ ιδρύθηκε από τον Έλληνα επίσκοπο Ιωακείμ Χερσωνίτη, ο οποίος έχτισε την πρώτη, ξύλινη εκκλησία.
- Όλοι οι ναοί που υπάρχουν στην επικράτεια της Τουρκίας έχουν μετατραπεί σε τεμένη. Το ίδιο συμβαίνει με τους δύο ναούς της του Θεού Σοφίας στην Κύπρο.
Όπως μας πληροφόρησε ο ερευνητής από την Αρμενία κ. Gevorg Kazaryan, ο οποίος έχει αναλάβει τη μετάφραση του Τόμου στην αρμενική γλώσσα: «Ο μεγαλειώδης Ναός της του Θεού Αγίας Σοφίας ήταν ο Καθεδρικός Ναός της πόλης Σις, πρωτεύουσας του Αρμενικού βασιλείου της Κιλικίας. Ίσως κτίσμα του 13ου αι., η Αγία Σοφία ήταν έδρα του Πατριάρχη της Αρμενίας. Μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 ο Ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος και στη συνέχεια, τα έτη 1940-1950 καταστράφηκε εξ ολοκλήρου».
Η ΔΣΟ διοργάνωσε και Διεθνή φωτογραφικό διαγωνισμό με θέμα: «Αγία Σοφία. Οι ναοί της του Θεού Σοφίας στην ιστορία και στον κόσμο», ο οποίος διεξήχθη με επιτυχία.
Η έκδοση της ΔΣΟ παρουσιάστηκε μέχρι τώρα στην Αθήνα, αλλά και στην στη Galleria Meravigli στο Μιλάνο της Ιταλίας.
Παραθέτουμε στη συνέχεια τον πρόλογο του τόμου.
Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ορθοδοξίας (Δ.Σ.Ο.) με ιδιαίτερη ικανοποίηση παρουσιάζει τον παρόντα τόμο, ο οποίος φιλοδοξεί να γνωρίσει στον αναγνώστη τριάντα επτά ιστορικούς ναούς που είναι αφιερωμένοι στην του Θεού Σοφία, από τη Σκωτία μέχρι την Κίνα. Εξέχουσα θέση κατέχει το αξεπέραστο σύμβολο της Οικουμενικής Ορθοδοξίας, η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, η χιλιόχρονη καθέδρα της χριστιανικής αυτοκρατορίας, όπως εξελίχθηκε στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος.
Η Σοφία του Θεού αποτελεί ουσιαστικό πνευματικό γνώμονα στην πίστη μας επιβεβαιώνοντας τον ψαλμό που έγραψε ο προφητάναξ Δαβίδ: «ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε· πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας». Ο πιστός δοξολογεί τον Θεό και τη Σοφία του, δοξολογώντας έτσι το θαύμα της Δημιουργίας.
Πολλοί είναι οι ναοί που έχουν αφιερωθεί στη Σοφία του Θεού, όπου το φθαρτό υμνεί το άφθαρτο και όπου το έργο υμνεί τον Λόγο, ειδικά σε χώρες που βίωσαν τη βυζαντινή και τη μεταβυζαντινή παράδοση, ενσωματωμένοι και προσαρμοσμένοι στα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής και του κάθε λαού.
Ανάμεσά τους, ως κορωνίδα και ανυπέρβλητο ανθρώπινο δημιούργημα στέκει ο περικαλλής ναός που για αιώνες αποτέλεσε το σύμβολο του μεγαλείου και της πνευματικότητας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: η Αγία Σοφία στην Κωνσταντίνου Πόλη, που εγκαινιάστηκε το 537 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, ο οποίος συνέλαβε και υλοποίησε αυτό το θαύμα των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Η αρχιτεκτονική της δομή, ο περίτεχνος διάκοσμος, τα πολύχρωμα μάρμαρα, τα ανυπέρβλητα ψηφιδωτά με τη βαθιά πνευματικότητα των εικονιζόμενων μορφών και το φως που διαχεόταν από τα εκατό παράθυρα του τρούλου της αποτελούσαν αγλάισμα των οφθαλμών και της ψυχής και έδιναν την αίσθηση στον επισκέπτη ότι βρισκόταν σε έναν άλλο κόσμο, πιο κοντά στον Δημιουργό.
Η Αγία Σοφία έκτοτε θα εκφράζει την ίδια την ψυχή του Βυζαντίου, σε μια αλληλένδετη σχέση της ιστορίας της με τα πεπρωμένα της αυτοκρατορίας, στις μεγάλες αλλά και στις δύσκολες στιγμές.
Η Μεγάλη Εκκλησία, ο φάρος αυτός της Ορθοδοξίας, μετά την Άλωση της Πόλης το 1453 και το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Ο χριστιανικός διάκοσμός της, καλυμμένος από επιχρίσματα, έμεινε στη λήθη έως το 1934, όταν στο πλαίσιο της εκκοσμίκευσης του τουρκικού κράτους μετατράπηκε σε μουσείο. Λίγο αργότερα, επιστήμονες της διεθνούς κοινότητας αποκάλυψαν και συντήρησαν τα τραυματισμένα από την απουσία φροντίδας ψηφιδωτά και άρχισαν και πάλι να συρρέουν στο μνημείο επισκέπτες από όλες τις χώρες της υφηλίου, για να δουν και να θαυμάσουν το ζωντανό θαύμα του βυζαντινού πνεύματος. Αργότερα, η Αγία Σοφία εντάχθηκε στον επίσημο κατάλογο των προστατευμένων μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Δυστυχώς τον Ιούλιο του 2020, το μοναδικό αυτό μνημείο, η Αγια-Σοφιά του Ελληνισμού και του χριστιανικού κόσμου γενικότερα, έγινε και πάλι μουσουλμανικό τέμενος με μια απόφαση που παραβλέπει την ιστορία ενός μνημείου που κανείς δεν μπορεί να το οικειοποιηθεί και να το διαχειριστεί, μια απόφαση που αδιαφορεί για τους διεθνείς θεσμούς και τις παγκόσμιες αντιδράσεις.
Η Αγία Σοφία της Πόλης δεν είναι η μόνη που είχε αυτή την τύχη. Είχε προηγηθεί η μετατροπή σε τζαμιά και άλλων ναών αφιερωμένων στην του Θεού Σοφία στη σημερινή Τουρκία: στη Νίκαια της Βιθυνίας, στην Τραπεζούντα του Πόντου και στην Αίνο της Ανατολικής Θράκης.
Απέναντι σε αυτήν την αυθαιρεσία, που ανάγει το δίκαιο της πρόσκαιρης ισχύος πάνω από την ισχύ του δικαίου και συνιστά επικίνδυνη παραφωνία σε έναν κόσμο που φιλοδοξεί να εδραιώσει υψηλότερες αξίες και ευγενέστερα πρότυπα, καταθέσαμε την απόλυτη αντίθεσή μας.
Ως Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ορθοδοξίας, από την πρώτη στιγμή επιδιώξαμε με ποικίλες παρεμβάσεις να αναδείξουμε το πρόβλημα στη διεθνή κοινότητα, μη επιτρέποντας να παραδοθεί στη λήθη ένα μοναδικό μνημείο και ως εκ τούτου να νομιμοποιηθεί μια παράνομη πολιτική απόφαση. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η έκδοση του παρόντος τόμου. Ελπίζουμε ότι οι προσπάθειές μας θα βρουν ευήκοα ώτα και τελικώς θα αρθεί η προσβολή προς τον ναό και προς τον πολιτισμό που εκφράζει η Αγία Σοφία.
Παράλληλα, ο τόμος αυτός φιλοδοξεί, με το φωτογραφικό υλικό και τις χρήσιμες πληροφορίες που τον συνοδεύουν, να φέρει εγγύτερα τον αναγνώστη σε μια πλειάδα χριστιανικών ναών από διάφορες χώρες και περιοχές, αφιερωμένων στην του Θεού Σοφία, καταδεικνύοντας την πολιτισμική και πνευματική ενότητα των λαών που τους έχουν δημιουργήσει.
Ο ανά χείρας τόμος είναι καρπός της συνεργασίας της Δ.Σ.Ο. με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Κέντρο Αριστείας «Αξιοποίηση Ορθόδοξης Κληρονομιάς και Διαθρησκειακός Διάλογος», το οποίο και ευχαριστούμε για την πολύτιμη συμβολή του στην ευόδωση της προσπάθειας αυτής. Ευχαριστούμε επίσης όλους τους ειδικούς επιστήμονες από διάφορα σημεία της Ευρώπης, που έσπευσαν να συμβάλουν στην υλοποίησή του συγγράφοντας τα σχετικά κείμενα. Αντικειμενικές δυσκολίες που ταλανίζουν τον πλανήτη τελευταία δεν επέτρεψαν να συμπεριλάβουμε στον παρόντα τόμο ναούς που βρίσκονται σε άλλες ηπείρους.
Ευχόμαστε μέσα από την περιήγηση ο αναγνώστης να βαδίσει στα βήματα της ιστορίας που οδηγούν στην ανάγκη διάσωσης και σεβασμού της αλήθειας που εκπέμπουν τα μνημεία.
Δρ. Μάξιμος Χαρακόπουλος
Γενικός Γραμματέας Δ.Σ.Ο.
Σεργκέι Γκαβρίλοφ
Πρόεδρος Γενικής Συνέλευσης Δ.Σ.Ο.
Παραθέτουμε στη συνέχεια ενδεικτικό υλικό από το βιβλίο καθώς και το βίντεο της παρουσίασης του τόμου στην ΑΘήνα.
Στη συνέχεια παραθέτουμε το δεύτερο επεισόδιο της σειράς “Δρόμοι Ορθοδοξίας”, όπου παρακολουθούμε την επούλωση ενός σοβαρού σχίσματος στην Ορθοδοξία, με την αναγνώριση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως “Αρχιεπισκοπή Αχρίδος” της ορθόδοξης εκκλησίας στα όρια του κράτους της Βόρειας Μακεδονίας. Όσα συνέβησαν λίγο πριν το ιστορικό συλλείτουργο στην Κωνσταντινούπολη, παρουσία αντιπροσωπείας της Διακοινοβουλευτικής της Ορθοδοξίας (ΔΣΟ) με επικεφαλής τον Έλληνα Γ.Γ. της ΔΣΟ, βουλευτή, δρ Μάξιμο Χαρακόπουλο.
Αιχμή του δόρατος του δεύτερου επεισοδίου αποτελεί η καταδίκη της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τέμενος από την Κωνσταντινούπολη έως τη Φλωρεντία.
Μάλιστα, στη Θεολογική σχολή της Κεντρικής Ιταλίας, στη Φλωρεντία, με σκοπό τη διεθνοποίηση του ζητήματος, παρουσιάστηκε από καθηγητές εγνωσμένου κύρους, όπως ο Monsignor Timothy Verdon, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, ο τόμος «Αγία Σοφία. Οι ναοί της του Θεού Σοφίας ανά τον κόσμο».
Με συνοδοιπόρο τη Διακοινοβουλευτική Ορθοδοξίας και τα μηνύματα ενότητας της Χριστιανοσύνης απέναντι στην αλλαγή χρήσης του μνημείου, οι «Δρόμοι Ορθοδοξίας» οδηγούνται, επίσης, στο πανεπιστημιακό Ινστιτούτο «Σοφία» στο Λοπιάνο, όπου και η «Έδρα Αθηναγόρας», στον ελληνορθόδοξο Ιερό Ναό του Αγίου Ιακώβου του Αποστόλου, στον Καθεδρικό Ναό Duomo της Καθολικής Εκκλησίας στη Φλωρεντία και στην καθολική Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.
Την ίδια στιγμή παρακολουθεί το χριστιανικό αποτύπωμα δύο πόλεων λίγο πιο έξω από τη Φλωρεντία, της Πιστόια και του Σαν Τζιμινιάνο.
