Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ
Καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Κοσμήτωρ της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών
Άρχων Προστάτης των Γραμμάτων της Α.Μ.τ.Χ.Ε.
Την Μεγάλη Πέμπτη που μόλις βιώσαμε, ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος τέλεσε, για τέταρτη φορά στην θεοτίμητη πατριαρχία του, τον καθαγιασμό του Αγίου Μύρου. Όπως είναι φυσικό, πολλά γράφτηκαν, είτε επί της ουσίας είτε επί του τύπου, και αρκετές υπήρξαν οι δημοσιογραφικές και ενημερωτικές συμβολές για το ευρύτερο κοινό, σχετικά με το Άγιο Μύρο και τις λειτουργικές χρήσεις, τη σύνθεση, την διαδικασία παρασκευής και καθαγιασμού, αλλά και τη σημασία του για την Ορθόδοξη Εκκλησία και τη ζωή των χριστιανών. Στη βιβλιογραφία μάλιστα το θέμα έχει καλυφθεί από δεκαετιών, με πιο εμβληματική και πλήρη την διατριβή του μακαριστού Μητροπολίτου πρώην Αμασείας κυρού Παύλου Μενεβίσογλου (1935 – 2022), με τίτλο Το Άγιον Μύρον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία, ιδία κατά τας πηγάς και την πράξιν των νεοτέρων χρόνων του Οικουμενικού Πατριαρχείου (Θεσσαλονίκη 1972, έκδ. Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών).
Η παρασκευή και ο καθαγιασμός λοιπόν του Αγίου Μύρου προβλήθηκε φέτος αρκετά, με ιδιαίτερη έμφαση στην τελετουργική λαμπρότητα της ακολουθίας, και στην παρακολούθησή της από πολιτικά πρόσωπα, τα οποία όμως ως προσωρινά και διερχόμενα των κοσμικών πρόσκαιρων εξουσιών μάλλον πρέπει να παραδειγματίζονται και να νουθετούνται από τα τελούμενα και τα σημαινόμενα, παρά συμβάλουν στην λαμπρότητα της τελετουργίας. Διότι η κύρια σημασία του Αγίου Μύρου είναι διπλή: πνευματική και ενοποιητική, μυστηριακή και διδακτική για όλους μας, κάτι που στις μέρες μας είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο για όλα τα επίπεδα της ζωής μας.
Και το μεν ζήτημα της λειτουργικής χρήσης του Αγίου Μύρου είναι επαρκώς ήδη πραγματευμένο από ειδικούς λειτουργιολόγους, το δε θέμα της λειτουργίας του ως συμβολικού σημείου της ενότητας των Ορθοδόξων ίσως χρειάζεται ορισμένες επεξηγηματικές σκέψεις, ιδίως για το ευρύτερο ενδιαφερόμενο κοινό. Και αναφέρομαι στους Ορθοδόξους και όχι στην Ορθοδοξία, καθώς της δεύτερης ως Εκκλησίας η απτή, ουσιώδης και άρρηκτη ενότητα είναι ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός που την ίδρυσε με το αίμα Του, ο Υιός και Λόγος του Θεού που προσφέρεται μέσα από αυτήν και δι’ αυτής «ο αυτός εις τους αιώνας», ώστε κατ’ ουσίαν να μην τίθεται ζήτημα ενότητος για την Ορθοδοξία, παρά μόνο για τους Ορθοδόξους.
Ενώ στην αρχή το Άγιο Μύρο παρασκεύαζε κάθε Επίσκοπος, βαθμιαία οι Πατέρες της Εκκλησίας όρισαν αυτό να παρασκευάζεται και να καθαγιάζεται μόνο από τον εκάστοτε Οικουμενικό Πατριάρχη, κάτι που δείχνει και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν τη θέση του ως Πρώτου της Ορθοδοξίας. Διότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν είναι τυπικά αλλά ουσιαστικά Πρώτος, και έχει ως εκ τούτου μοναδικό εκκλησιολογικό ρόλο στην ζωή και στην πράξη της Εκκλησίας. Η επισήμανση αυτή είναι νομίζω ουσιώδης, καθώς τα τελευταία χρόνια, και μάλιστα με αιχμή του δόρατος την παραχώρηση του αυτοκεφάλου στην Εκκλησία της Ουκρανίας κάποιοι συστηματικά προσπαθούν να υπονομεύσουν τον ρόλο και τη θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Προκαθημένου του στην Οικουμενική Ορθοδοξία.
Άλλοι το κάνουν επειδή ουσιαστικά θέλουν να καπηλευθούν τις αρμοδιότητες της πολυεύθυνης διακονίας του, όπως αυτές έχουν από την ιερά παράδοση καθοριστεί, σφετεριζόμενοι ρόλους που δεν τους ανήκουν. Και αναφέρομαι βεβαίως στην Εκκλησία της Ρωσίας, την οποία ενίοτε προβάλουν εμμέσως ή αμέσως και αρκετοί από τους ημετέρους, προσπαθώντας – έξυπνα κατά τη γνώμη τους – να την κάνουν αρεστή μέσω κακώς ή αυτομάτως μεταφρασμένων κειμένων από το ρωσικό πρωτότυπο. Άλλοι ακολουθούν την ίδια πορεία για εθνοφυλετικούς λόγους, διότι φαντασιώνονται μια δικής τους συνθέσεως «Ορθοδοξία» προσαρμοσμένη σε γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα, με ιδεολογικούς και γλωσσικούς προσδιορισμούς, στο πλαίσιο ίσως της ανάδειξης και προβολής μιας «σλαβικής Ορθοδοξίας». Άλλοι ακολουθούν τον ίδιο δρόμο για ίδιον συμφέρον, συμπαρατασσόμενοι με την πλευρά που προσφέρει τα περισσότερα, καθώς η οικονομική ενίσχυση είναι πάντοτε επιθυμητή και αρεστή. Άλλοι τέλος, εκ των ημετέρων κυρίως, οδηγούνται στις επιλογές αυτές διότι διαφωνούν με τους διαχριστιανικούς και διεκκλησιαστικούς διαλόγους, οραματιζόμενοι μια «Ορθοδοξία» που θα μοιάζει με ξενοφοβική κάστα, και επικαλούμενοι αλληλοσυγκρουόμενα αποσπάσματα κειμένων, μέσω επιλεκτικής χρήσης των πηγών, ακριβώς όπως αλληλοσυγκρουόμενες είναι οι σημερινές θέσεις τους με εκείνες του παρελθόντος.
Εν τω μέσω όλων αυτών, ο Οικουμενικός Θρόνος έχει εκφράσει με κρυστάλλινη καθαρότητα και αταλάντευτη συνέπεια την θέση και έχει χαράξει την πορεία του. Και αναγνωρίζεται ως εγγυητής του ορθοδόξου φρονήματος και της ενότητας των Ορθοδόξων όπου γης, από όλους τους ανθρώπους με ευλάβεια και καλή πίστη. Ακόμη και όσοι προσωρινά παρασύρονται, αλλά δεν ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες, αργά ή γρήγορα αντιλαμβάνονται την αλήθεια και ακολουθούν την ανάλογη πορεία. Αυτής της πορείας ορατό σημείο ενότητας αποτελεί το Άγιο Μύρο, που καθαγιάζεται ανά δεκαετία κάθε Μεγάλη Πέμπτη στο Φανάρι, στον Πατριαρχικό Ναό του αγίου Γεωργίου, και που καθαγιάστηκε και πάλι την φετινή Μεγάλη Εβδομάδα, για τέταρτη φορά από την Α. Θ. Π. τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο.
Εκείνοι που θέλουν να παρασκευάζουν και να καθαγιάζουν οι ίδιοι το Άγιο Μύρο, είναι αυτοί που θέλησαν να διασπάσουν την ενότητα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Κρήτη, η οποία ως γνωστόν έλαβε χώρα στις εγκαταστάσεις της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης (16 – 25 Ιουνίου 2016), ένα ιστορικό γεγονός που έθεσε τις βάσεις για έναν ουσιαστικό θεολογικό διάλογο και αποτέλεσε σταθμό στην εξέλιξη των εκκλησιαστικών πραγμάτων και στη μετέπειτα ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας ανά την Οικουμένη. Και επιτυγχάνουν το ίδιο, όπως και τότε, αποτέλεσμα: το απόλυτο μηδέν.
Το Άγιο Μύρο αποτελεί έμπρακτη και τελετουργική απόδειξη της ενότητας των Ορθοδόξων, την οποία φυλάσσει, υπερασπίζεται και εγγυάται ο Οικουμενικός Θρόνος. Και το έχει αποδείξει αυτό, ιδίως κατά τον 20ό αιώνα, με την μέριμνά του για ζητήματα που ανεφύησαν και για προβλήματα που προήλθαν από τις εκάστοτε αλλαγές των ιστορικών συνθηκών. Αν κανείς δει συγκριτικά την πορεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, θα διαπιστώσει ότι αυτή αποτελείται από μια σειρά μαρτυρικών ενίοτε αποφάσεων, οι οποίες συνιστούν μαρτύριο – ιδίως υπό τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ελήφθησαν – και αποτελούν μαρτυρία ορθόδοξης εκκλησιολογίας και ζωής. Θα δει επίσης ότι με πατρική αγάπη και ανοχή αντιμετωπίζει κάθε αμφισβήτηση ή επίθεση, έως του ορίου του να γίνει αυτή βλαπτική για την πνευματική ζωή των πιστών, οπότε και λαμβάνει μέτρα. Και είναι γι’ αυτό που ο καθαγιασμός του Αγίου Μύρου την ημέρα της Μεγάλης Πέμπτης, της υπέρτατης θυσίας του ιδρυτή της Εκκλησίας μας, του Κυρίου και Σωτήρα μας, έχει ιδιαίτερη συμβολική αλλά και ουσιαστική σημασία.
Δείχνει ότι η διατήρηση της ενότητας των Ορθοδόξων, την οποία το Άγιο Μύρο συμβολίζει και εγγυάται ιδίως μέσω του ιερού μυστηρίου του χρίσματος, απαιτεί κενωτική θυσία, αυταπάρνηση και αγάπη, δηλαδή τους τρεις πυλώνες της δράσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανά τους αιώνες. Παραλλήλως δε επισημαίνει στους κατά καιρούς επικριτές ότι καλό θα ήταν να μην φοβούνται την αγάπη, εναντίον της οποίας ειρωνικά ενίοτε βάλλουν καθώς πιστεύουν σε μια δικής τους κατασκευής «αγαποφοβία», αφού αυτή αποτελεί την βάση των ενεργειών του Πατριαρχείου, να μην φοβούνται να αγαπήσουν, και να κατανοήσουν μια για πάντα ότι «παρήλθε η σκιά του νόμου, της Χάριτος ελθούσης», και υπό το πνεύμα αυτό πρέπει να αντιλαμβανόμαστε και να μελετούμε και τα χωρία της Παλαιάς Διαθήκης που κατά κανόνα επικαλούνται.
Ορατό σημείο της Χάριτος αυτής είναι το Άγιο Μύρο, δια του οποίου τίθεται η σφραγίδα της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος σε κάθε πιστό. Και η παρασκευή και ο καθαγιασμός του Αγίου Μύρου από τον Οικουμενικό Πατριάρχη δείχνουν ότι η δια του Αγίου Πνεύματος ενότητα των Ορθοδόξων έχει τον Οικουμενικό Θρόνο και τον εκάστοτε Προκαθήμενό του εγγυητή και υπερασπιστή. Γι’ αυτό και αποτελεί ο καθαγιασμός αυτός προνόμιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, όπως οι Πατέρες μας σοφά όρισαν από αιώνων: για να μην ξεχνούμε τις ρίζες μας και την υποχρέωσή μας για ενότητα, «ἵνα πάντες ἓν ὦσιν», όπως ο Κύριος μας δίδαξε να επιζητούμε, με την προσευχή και τις πράξεις μας.
Αυτά, για να γίνει κατανοητή η σημασία της παρασκευής και του καθαγιασμού του Αγίου Μύρου, που έλαβε χώρα και φέτος, πέρα από την όποια τελετουργική λαμπρότητα, στην οποία δυστυχώς στέκονται μονοσήμαντα οι εκάστοτε δημοσιογραφικές προσεγγίσεις του θέματος.
