ΕΝΑΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ ΜΕ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ
π. Ιωάννης Χρυσαυγής
Λίγοι, ή ίσως και κανένας, θα έφταναν στο σημείο να ισχυριστούν ότι ο Πατριάρχης Κύριλλος, ως επικεφαλής της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρωσίας (ή «πασών των Ρωσιών», όπως θέλει να λέει), θα μπορούσε να κατηγορηθεί για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή για εγκλήματα πολέμου, επειδή δεν απέτρεψε την απροειδοποίητη και αδικαιολόγητη στρατιωτική επίθεση που έχει κοστίσει αρκετές αθώες ζωές τις τελευταίες μόλις ημέρες. Την ίδια στιγμή, πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, θα συμφωνούσαν ότι ο Πρόεδρος Πούτιν πρέπει να λογοδοτήσει για τέτοιες φρικαλεότητες.
Ακόμη και με τις κατάφωρες παραβιάσεις του συμβατικού δικαίου, ωστόσο, ο Πούτιν δεν θα μπορούσε ποτέ να καταστρέψει τη διεθνή τάξη από μόνος του, χωρίς την πιστή και ηθική υποστήριξη —είτε σιωπηλή είτε ρητή— ενός συνένοχου στο έγκλημα. Τόσο το κράτος όσο και η εκκλησία εκεί ονειρεύονται έναν μεγαλύτερο κόσμο, μια παγκόσμια Ρωσία, έναν «ρωσικό κόσμο» (Русский мир). Αλλά όταν αφαιρούνται τα γάντια και τα άμφια, το καθένα χρησιμοποιεί το άλλο για τα δικά του συμφέροντα για τον ιμπεριαλισμό ή τον αλυτρωτισμό, και προωθούν και τα δυο τη διαίρεση ενός όλο και πιο πολωμένου κόσμου.
Ο Εδουάρδος Γίββων το κορόιδευε αυτό πριν από πολύ καιρό: «Τόσο στενή είναι η σχέση μεταξύ θρόνου και θυσιαστηρίου, που το λάβαρο της εκκλησίας πολύ σπάνια είναι στο πλευρό του λαού». Τελικά, για τον Πούτιν, η εκκλησία είναι απλώς εργαλειακή, ένα ακόμη βέλος στη φαρέτρα του για την ανασύσταση της Σοβιετικής Ένωσης, ενός αθεϊστικού κράτους. Αλλά αυτή τη φορά είναι υπό το πρόσχημα μιας χριστιανικής θεοκρατίας που έχει ανανεωθεί στην εικόνα της δυναστείας των Ρομανώφ, της οποίας ο δικέφαλος αετός έχει αντικαταστήσει το σοβιετικό σφυροδρέπανο σε ολόκληρη τη Ρωσία. Όμοια και ο Κύριλλος, είναι πολύ χαρούμενος που υποχρεούται να αναδημιουργήσει μια ισχυρή εκκλησιαστική μηχανή ευθυγραμμισμένη με το κράτος που την υποστηρίζει. Οι γραμμές εκκλησίας και κράτους εδώ δεν είναι θολές. Όσο για τους «στρατιώτες» τους —κοσμικούς στρατιωτικούς και πνευματικούς αγωνιστές—μόνο ο Θεός ξέρει για τι τους έχουν πει ότι πολεμούν.
Το κρίσιμο ερώτημα, φυσικά, είναι πώς ανταποκρινόμαστε εμείς οι υπόλοιποι αυτήν την ώρα της επίθεσης, της απροσδόκητης για την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Φίλοι και συνάδελφοι έχουν ασχοληθεί με γεωπολιτικές πτυχές ή θρησκευτικές ιδεολογίες που διακυβεύονται. Χωρίς να ανάγω ένα φρικτό έγκλημα σε μια ακαδημαϊκή συζήτηση —είτε κοινωνιολογική είτε εκκλησιαστική, ψυχολογική ή γεωπολιτική— θέλω να περιοριστώ σε μια προσωπική οπτική και εμπειρία. Πιστεύω ότι ο αναγνώστης θα κατανοήσει την απροθυμία μου να κάνω διάλεξη για την ιστορία ή τη θεολογία και την εκκλησιολογία ή το κανονικό δίκαιο, όταν η εισβολή εξακολουθεί να μαίνεται.
Ως κληρικός, ποτέ στη ζωή μου δεν έχω τρομοκρατηθεί τόσο πολύ από τις αξιοθρήνητες αντιδράσεις των ηγετών της εκκλησίας μου απέναντι στα επίκαιρα γεγονότα, τα τελευταία χρόνια. Την ίδια στιγμή που έτρεχαν για να ετοιμάσουν κηρύγματα πριν τη Σαρακοστή για την «περικοπή της κρίσεως» του κεφ. 25 του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου ή κήρυτταν την αποχή από το κρέας —το οποίο ορίζουν ως ζώα με ραχοκοκαλιά!— εξέδιδαν τις πιο άτολμες δηλώσεις για τον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας, ανίκανοι να πάνε πέρα από το κάλεσμα για προσευχή, και ξεχνώντας ότι ο ίδιος ο Χριστός έδειχνε αγανάκτηση όταν έβλεπε αδικίες.
Δεν είχα εκπλαγεί τόσο πολύ με τα λάθη τους για το COVID-19, πρόσφατα, όπου οι απαντήσεις τους κυμαίνονταν από την απόλυτη ανοησία έως την κατάφωρη ανευθυνότητα. Αλλά δεν μπορούσα να μην συγκρίνω τις χλιαρές διαβεβαιώσεις των προσευχών με τις αντιδράσεις μετά τις μαζικές εκτελέσεις. Και σίγουρα δεν μπορούσα παρά να αναρωτηθώ γιατί οι επίσκοποι, που παρελαύνουν με περηφάνια σε πορείες για το «δικαίωμα στη ζωή», δεν βγήκαν στους δρόμους για το «δικαίωμα στην υπεράσπιση» των Ουκρανών —Ορθοδόξων σε πάρα πολλές περιπτώσεις— αδελφών τους. Τουλάχιστον ο Πάπας Φραγκίσκος βγήκε από το γραφείο του και μπήκε στο Φίατ του για να προσφύγει αυτοπροσώπως στον Ρώσο πρέσβη. Ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρυ καταδίκασε απερίφραστα την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία ως «πράξη μεγάλου κακού». Και το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι η μόνη Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ουκρανίας που καταγγέλλει τις απρόκλητες ενέργειες της Ρωσίας ως «παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και βάναυση βία κατά των ανθρώπων».
Η πραγματικότητα είναι ότι οι Ορθόδοξες Εκκλησίες, μέσα στο διάβα των αιώνων, έχουν απύθμενα παραμελήσει να καθοδηγήσουν ή να εμπνεύσουν τους πιστούς τους με τρόπο που να επηρεάζει ουσιαστικά και να διαμορφώνει την κοινωνία των πολιτών σχετικά με την στάση απέναντι στις κοινωνικοπολιτικές προκλήσεις ή την αντιμετώπιση των αποτυχιών ενός διαλυμένου κράτους. Η αλήθεια είναι ότι στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας έχουν οδυνηρά υποκύψει ή διεστραμμένα υποταχθεί στο κράτος, και δύσκολα είναι διατεθειμένες ή ικανές να σταθούν στο πλευρό των λαϊκών που εκτίθενται στην ανικανότητα της εκκλησίας και στην περιφρόνηση του κράτους. Τι τραγικό, που αφέθηκε στους ατρόμητους διαδηλωτές στη Μόσχα, την Αγία Πετρούπολη και αλλού στη Ρωσία να τα αποκαλύψουν όλα αυτά!
Ως Αμερικανός, ποτέ στη ζωή μου δεν έχω εκπλαγεί τόσο πολύ από την μεροληπτική κατανομή της υποστήριξης και της κριτικής προς τον Πούτιν, ο οποίος καταλύει βασικούς κανόνες που κάποτε θεωρούνταν δεδομένοι. Η ίδια ιδεολογική σύγκρουση κοσμοθεωριών αντανακλάται και στο δικό μας , εσωτερικό πλαίσιο, όπου οι βασικοί κανόνες απειλούνται ομοίως . Παρόλα αυτά, ο θαυμασμός ορισμένων πολιτικών ειδημόνων για την έξυπνη στρατηγική ή τα σπουδαία ιδανικά του Πούτιν είναι σχεδόν πρωτοφανής, και ανταγωνίζεται μόνο τον ανάλογο θαυμασμό ορισμένων ορθόδοξων χριστιανών για την ισχυρή πίστη και τη βαθιά ευσέβεια του Πούτιν.
Ελπίζω ειλικρινά ότι οι συμπατριώτες μου Αμερικανοί δεν θα προσηλωθούν στην άνοδο των τιμών του φυσικού αερίου και της βενζίνης, για τις οποίες η δημόσια διοίκηση καταφεύγει σε απολογίες προς το κοινό και τις οποίες η αντιπολίτευση τις διαχειρίζεται ως κατηγορίες κατά της κυβέρνησης. Ας ελπίσουμε ότι μάθαμε από τον τελευταίο ευρωπαϊκό πόλεμο για τους κινδύνους της σιωπής και της αδιαφορίας, και της υπερβολικής χρονοτριβής πριν την αντιμετώπιση του Χίτλερ. Ας ελπίσουμε, επίσης, ότι μάθαμε πως η παγκόσμια τάξη –και όχι μόνο η ελευθερία της Ουκρανίας– διακυβεύεται, όπως το έχει διατυπώσει γενναία ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι σε βίντεο από το Κίεβο, «βοών εν τη ερήμω».
Ο Πούτιν παραβίασε αδίστακτα τη διεθνή τάξη, όπως ο Κύριλλος αγνόησε κατάφωρα την εκκλησιαστική τάξη διακόπτοντας την κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο με αφορμή το δικαίωμά του να παραχωρήσει αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, μια άλλη θαρραλέα απόσχιση από τις Ρωσίες του Κύριλλου. Η αντίδραση της παγκόσμιας κοινότητας (συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών) θα καθορίσει το εάν και πώς θα επικρατήσει ο νόμος μακροπρόθεσμα. Και η ανταπόκριση της θρησκευτικής κοινότητας (συμπεριλαμβανομένης της Ορθόδοξης Εκκλησίας) θα καθορίσει το εάν και πώς θα επικρατήσουν μακροπρόθεσμα η αγάπη και το δίκαιο.
Αν η πίστη με δίδαξε κάτι, είναι ότι σε μεγάλη κλίματα η πρόοδος είναι εφικτή και μάλιστα αναπόφευκτη. Είτε με απροθυμία είτε με αντίσταση, η Ρωσία θα αναγκαστεί κάποια στιγμή να διαλύσει τις αυταπάτες με τα ιστορικά της όνειρα ή την ιδεολογική της μοίρα και να ακολουθήσει τον υπόλοιπο κόσμο στον εικοστό πρώτο αιώνα. Ανεξάρτητα από το αν οι Ορθόδοξοι ηγέτες το κατανοούν ή το θέλουν, ο κόσμος μπορεί να κάνει ένα βήμα προς τα πίσω για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά πάντα θα κάνει πολλά περισσότερα βήματα μπροστά.
Η ιστορία μπορεί μερικές φορές να κολακεύει «εκλεπτυσμένους» κακούς, κοσμικούς και πνευματικούς. Αλλά η ιστορία δεν κολακεύει ποτέ τους ξεδιάντροπους κακούς, που ούτε καν προσποιούνται ότι γοητεύουν τους ψηφοφόρους τους. Και αν η θεολογία μου έχει διδάξει κάτι, είναι ότι στη μακρόπνοη προοπτική του Θεού, το κακό ποτέ δεν υπερισχύει του καλού. Η αμαρτία δεν μπορεί ποτέ να είναι η τελευταία ή αιώνια λέξη. Ούτε το τερατούργημα του Πούτιν θα είναι αιώνιο, ούτε, ειλικρινά, η παθητικότητα του Κυρίλλου.
Ο Δρ Ιωάννης Χρυσαυγής είναι διάκονος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής
