Δρ. Αναστάσιος Βαβούσκος
Δικηγόρος
Άρχων Ασηκρήτης της Μ.τ.Χ.Ε.
Συμφώνως προς σχετικά δημοσιεύματα, ο επονομαζόμενος «Πατριαρχικός Έξαρχος Αφρικής», μητροπολίτης Κλιν Λεωνίδας, υπέγραψε τα πρώτα 115 αντιμήνσια για τις ενορίες της Εξαρχίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική. Η πράξη αυτή, για την οποία υπάρχει και η σχετική φωτογραφία ως αμάχητο τεκμήριο του γεγονότος, συνιστά πλέον έμπρακτη απόδειξη υλοποιήσεως της κατά τα λοιπά ανυπόστατης από κανονικής απόψεως ιδρύσεως Εξαρχίας του Πατριαρχείου Μόσχας στην Αφρική, σε έδαφος δηλαδή της κανονικής δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.
Και το ερώτημα, που λογικώς αναφύεται, είναι, τι γίνεται από εδώ και πέρα. Και απαντώ: τώρα κινητοποιείται ο μηχανισμός της εκκλησιαστικής δικαιοσύνης. Ειδικότερα:
Κατά τον 2ο κανόνα της Β΄ Οικουμενικής συνόδου, ο οποίος συνιστά τον θεμελιώδη κανόνα διασφαλίσεως των ορίων κανονικής δικαιοδοσίας, ορίζεται ότι: «Ἀκλήτους δέ ἐπισκόπους ὑπέρ διοίκησιν μή ἐπιβαίνειν ἐπί χειροτονίᾳ, ἤ τισιν ἄλλαις οἰκονομίαις ἐκκλησιαστικαῖς».
Όπως προκύπτει από τον ανωτέρω κανόνα, απαγορεύεται η μετάβαση επισκόπου σε άλλη επαρχία με σκοπό την χειροτονία κληρικού ή για άλλα θέματα (ἄλλαις οἰκονομίαις ἐκκλησιαστικαῖς), άνευ προσκλήσεως του επιχωρίου επισκόπου. Ως «άλλες εκκλησιαστικές οικονομίες» θα θεωρήσουμε και κάθε πράξη – πλήν της χειροτονίας – η οποία ανήκει στην αρμοδιότητα του επιχωρίου επισκόπου και ασκείται από αυτόν εντός του πλαισίου των καθηκόντων του. Την άποψη αυτή διατυπώνει και στο ερμηνευτικό σχόλιο του υπό τον κανόνα και ο Θ. Βαλσαμών, σημειώνοντας: «Εἰ δέ δεήσει μεταβῆναί τινα ἐπίσκοπον ἐκ τῆς οἰκείας ένορίας πρός ἑτέραν, διά χειροτονίαν, ἤ ἑτέραν εὔλογον αἰτίαν, μή ἀτάκτως, καί, οἷον εἰπεῖν, λῃστρικῶς ,ταύτῃ ἐπιπηδᾷν,…».
Υπό αυτή την έννοια, στις πράξεις αυτές περιλαμβάνεται και η καθιέρωση ιερών ναών, οι οποίοι κείνται εντός των γεωγραφικών ορίων της επισκοπής του.
Στη συνέχεια, κατά τον 13ο κανόνα της Αντιοχείας:
α) απαγορεύεται επίσης η άνευ αδείας μετάβαση επισκόπου σε άλλη επαρχία για τέλεση χειροτονίας: «Μηδένα ἐπίσκοπον τολμᾶν ἀφ᾽ ἑτέρας ἐπαρχίας εἰς ἑτέραν μεταβαίνειν, καί χειροτονεῖν ἐν ἐκκλησίᾳ τινάς εἰς προαγωγήν λειτουργίας,» και
β) η πιθανόν τελεσθείσα χειροτονία και οποιαδήποτε άλλη πράξη είναι άκυρες και επιβάλλεται η ποινή της καθαιρέσεως: «Εἰ δέ μηδενός καλοῦντος ἀπέλθοι ἀτάκτως ἐπί χειροθεσίᾳ τινῶν, καί καταστάσει τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων, μή προσηκόντων αὐτῷ, ἄκυρα μέν τά ὑπ᾽ αὐτοῦ πραττόμενα τυγχάνειν, καί αὐτόν δέ ὑπέχειν τῆς ἀταξίας αὐτοῦ, καί τῆς παραλόγου ἐπιχειρήσεως τήν προσήκουσαν δίκην, καθῃρημένον ἐντεῦθεν ἤδη ὑπό τῆς ἁγίας συνόδου». Σύμφωνη είναι και η υπό τον ανωτέρω κανόνα άποψη του Α. Αριστηνού, ο οποίος διά της ερμηνείας του δεν αφήνει καμία αμφιβολία, ότι πέραν της χειροτονίας έμπρακτη απόδειξη εισπηδήσεως συνιστά και οποιαδήποτε άλλη πράξη που ανάγεται στην άσκηση καθηκόντων του επιχωρίου επισκόπου: «Εἰ μηδενὸς ἀξιοῦντος, ἐπίσκοπος εἰς ἄλλην ἐπαρχίαν ἄπιοι, καὶ χειροτονοίῃ, καὶ διοικοίη πράγματα, αὐτά τε ἄκυρα μενέτω, κἀκεῖνος καθαιρείσθω. Πολλοὺς κανόνας εὑρήσεις τοῦτο κωλύοντας, τὸ μεταβαίνειν ἐπίσκοπον ἀπὸ τῆς ἰδίας ἐπαρχίας εἰς ἀλλοτρίαν, καὶ χειροτονεῖν ἐν αὐτῇ, ἢ ἕτερόν τι ἐπισκοπικὸν ἐνεργεῖν˙ εἰ μήπου προσκληθῇ τις, καὶ ἀξιωθῇ παρὰ τοῦ κατὰ χώραν ἐπισκόπου τοιοῦτόν τι ποιῆσαι. Τὸν δὲ οἴκοθεν εἰς ἐπαρχίαν ἑτέραν παραγενόμενον, καὶ ἢ χειροθεσίας ποιούμενον, ἢ καταστάσεις ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων, μὴ προσηκόντων αὐτῷ, σὺν τῷ ἄκυρα μένειν τὰ ὑπ’ αὐτοῦ πραττόμενα, καὶ καθαιρεῖσθαι προστάττουσιν».
Από την συνδυαστική ερμηνεία των δύο ανωτέρων κανόνων προκύπτει, ότι η αυθαίρετη και άνευ προσκλήσεως του επιχωρίου επισκόπου μετάβαση επισκόπου σε άλλη επαρχία και τέλεση εντός των ορίων αυτής χειροτονίας ή άλλης πράξεως, η οποία ανάγεται στην εκτέλεση επισκοπικών καθηκόντων και δη του επιχωρίου επισκόπου, οδηγεί:
α) σε ακυρότητα των πράξεων που τελέστηκαν και
β) σε καθαίρεση του τελέσαντος τις πράξεις επισκόπου.
Στην κρινόμενη όμως περίπτωση, η τέλεση της υπογραφής των αντιμηνσίων, που συνιστά μέρος της τελετής καθιερώσεως ιερού ναού, δεν έλαβε χώρα εντός των γεωγραφικών ορίων του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Με άλλες λέξεις, ο τελέσας την υπογραφή επίσκοπος δεν μετέβη στον τόπο τελέσεως του κανονικού παραπτώματος, διότι η τέλεση της πράξεως έλαβε χώρα στα όρια της κανονικής δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Μόσχας. Αυτό σημαίνει, ότι δεν υπάγεται στο πλαίσιο εφαρμογής των ως άνω κανόνων;
Οφείλω να παραδεχθώ, ότι η κίνηση αυτή υπήρξε καταρχήν έξυπνη, όχι όμως και τελικώς αποτελεσματική. Και τούτο, διότι τα αποτελέσματα της κινήσεως αυτής, δηλαδή της υπογραφής των αντιμηνσίων, επέρχονται στο έδαφος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, αφού τα αντιμήνσια λογικώς θα τοποθετηθούν σε Άγιες Τράπεζες, οι οποίες βρίσκονται εντός ναών, που κείνται εντός του κανονικού εδάφους του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Και τούτο, διότι η ολοκλήρωση του παραπτώματος θα λάβει χώρα εντός του κανονικού εδάφους του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.
Συνεπώς, μόλις τα αντιμήνσια τοποθετηθούν στην θέση τους, δηλαδή σε Άγιες Τράπεζες ιερών ναών του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, ολοκληρώνεται και τελειούται η εισπήδηση, της οποίας η προπαρασκευαστική πράξη έλαβε εντός της κανονικής δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Μόσχας, και βάσει της αρχής της κατά τόπον αρμοδιότητας, οφείλουν να ενεργοποιηθούν τα δικαιοδοτικά όργανα του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.
Η δε ποινή της καθαιρέσεως που θα επιβάλλει το αρμόδιο εκκλησιαστικό δικαστήριο του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στον Μητροπολίτη Κλίν Λεωνίδα, λόγω της θεμελιώδους αρχής του Κανονικού δικαίου περί καθολικής ισχύος της εκκλησιαστικής ποινής, θα δεσμεύει και το Πατριαρχείο Μόσχας.
Εάν το Πατριαρχείο Μόσχας αποπειραθεί να μην σεβασθεί την επιβληθησόμενη ποινή, τότε οι ιεροί κανόνες έχουν και για την περίπτωση αυτήν την λύση.
Ο δε Μητροπολίτης Κλιν Λεωνίδας, σε περίπτωση καταδίκης του, θα έχει βεβαίως το δικαίωμα να ασκήσει έκκλητο, βάσει των κανόνων 9ου και 17ου της Δ΄ Οικουμενικής συνόδου, ενώπιον του Οικουμενικού Πατριάρχη. Εάν βεβαίως το θελήσει!!
