Αθήνα 11-10-2010
Προς το Πατριαρχικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης
Σεβαστοί πατέρες,
Δεν έχω λόγους να Σας ευχαριστήσω, για την υψηλή τιμή, που μου κάνατε, να μου στείλετε τους δυό τόμους, –Ζωγράφειον και τη Συλλογή του Βαρθολομαίου Παπαδαντωνάκη (Έκδοση Πατριαρχικού Ιδρύματος Θεσσαλονίκης)- όπου προβάλλεται η προσωπικότητα του επιστήμονα, αλλά συγχρόνως και η προσφορά του Μητροπολίτη Χαλκηδόνος κ. Αθανασίου Παπά στην τέχνη, όσο και στην κοινωνία.
Η αλήθεια είναι, πως δεν ανήκω στον εικαστικό χώρο, και δε μπορώ να εμβαθύνω στα μυστικά αυτής της τέχνης με ευθύνη, ώστε να αναφερθώ σε πράγματα και κανόνες που δε γνωρίζω.
Ωστόσο, εκείνο που παρατήρησα στον τόμο “Ζωγράφειον” και αφορά το παιδαγωγικό έργο του π. Αθανασίου, είναι τα ζωηρά χρώματα και ο έντονος επηρεασμός των παιδιών από τη φύση, στοιχεία που προϊδεάζουν και προδίδουν, ότι οι μικροί αυτοί καλλιτέχνες, χαίρουν άκρας ψυχικής υγείας και ευφορίας πνεύματος.
Γιατί, αν η ψυχή τους δεν ήταν η παλέτα των χεριών τους, ποτέ δε θα μπορούσαν να συλλάβουν και να δουλέψουν έτσι ετούτη τη μυσταγωγία, τη λαμπρότητα και το μεγαλείο της φύσης.
Και αυτό το λέω, με απόλυτη ευθύνη και κυρίαρχη πεποίθηση, γιατί πριν από λίγο μόλις καιρό, το μικρό εγγονάκι μου, εγκαταλείποντας τον παιδικό σταθμό, βρέθηκε ξαφνικά ένα πρωί, και στα… καλά καθούμενα! στην αυστηρή ατμόσφαιρα του σχολείου και της τάξης.
Και όταν ο μικρός Σταύρος, γύρισε το μεσημέρι στο σπίτι, βουτηγμένος απ’ το κεφάλι μέχρι τα νύχια των ποδιών του στο κλάμα και στη μαύρη απελπισία, ο πατήρ του, μη… σεβασθείς! καν τη συμφορά και το άλγος του υιού του, τον υποχρέωσε από πάνω να του ζωγραφίσει…! Και το... δυστυχισμένο παιδί, έχοντας μην έχοντας όρεξη, ζωγραφίζει ένα κατάμαυρο μήλο, σαν την καρδιά του…! Και ο κύρ… Στελάκης ο Σαριγκούλης, έμεινε κάγκελο!
Οπότε, ο μαθητόκοσμος του Ζωγράφειου διαπαιδαγωγείται θα πει σωστά, για την αποστολή και την ευθύνη του παράγοντα “Άνθρωπος”, δημιουργού και γρύπα στο θησαυροφυλάκιο της πλάσης. Γι΄ αυτό και ο σοφός μας λαός επιμένει: Με ό,τι δάσκαλο καθίσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις.
Άρα λοιπόν, ο π. Αθανάσιος, είναι ένας σωστός δάσκαλος, για να ‘χουν οι μαθητές του τέτοια αντίληψη και απόδοση, στην ευαισθησία της φύσης, όπως το έργο τους συστήνει, τον εσωτερικό τους κόσμο.
Ο δεύτερος όμως τόμος, με πίνακες του καλλιτέχνη Β. Παπαδαντωνάκη και με επιμέλεια του π. Αθανασίου, στην κυριολεξία με ξάφνιασε, με όλα εκείνα τα τολμηρά γυμνά, αλλά από την άλλη, και τόσο πειθαρχημένα στην αισθητική και στην ενδελέχεια της τέχνης, τoυς κανόνες και τις αρχές, που εκφράζονται, μέσα από το ανθρώπινο σώμα, όταν αυτό είναι απελευθερωμένο από τη στείρα και κούφια σεμνοτυφία, όσο δε και απαλλαγμένο απ΄ την αισχρή εκμετάλλευση της εμπορευματοποίησης, που επιβάλλει στις μέρες μας η παγκοσμιοποίηση στις αξίες του πολιτισμού, με πρώτο θύμα το αρχαίο ελληνικό δράμα, ώστε αντί για των τοιούτων παθημάτων την κάθαρσιν, να επιτευχθεί η πολυπόθητη για κάποιους συνειδησιακή ισοπέδωση του ατόμου και της κοινωνίας.
Οπότε, όταν η δημοκρατία της κίνησης, καθιστά τον άνθρωπο κυρίαρχο και υπεύθυνο της θέλησης του, έχουμε αυτό το σπουδαίο επίτευγμα “Καλός κ’ αγαθός”, άλλωστε, πάνω σ’ αυτή την κίνηση της δημοκρατίας έχει θεμελιωθεί ολόκληρος ο ελληνικός πολιτισμός, από γλώσσα μέχρι τέχνη, εξυψώνοντας αυτή η αρχή το άτομο ως την αρετή, αφού ύστερα από το στάδιο αυτό κατά τον Πλάτωνα, αρχίζει πια η θεότητα.
Επόμενο λοιπόν είναι, το αληθινό στην τέχνη να είναι και διαχρονικό στην πορεία του κόσμου.
Και το ανθρώπινο σώμα δημιουργήθηκε έτσι, όπως και τα πάντα στη φύση, για να ‘ναι το κάθε ένα σύμφωνα με την αποστολή του, αέναος πηγή ζωής. Τώρα, αν κάποιοι θέλουν να φανούν πιο ηθικοί! απ’ το Θεό και πιο σεμνοί από τη φύση, η Μεγαλόχαρη να τους δώσει τη γειά τους…! Μια και κληρικοί, όσο και λαϊκοί, όλο το δυναμικό τους το ξοδεύουν στο “τριανταπέντε να ‘ναι η φούστα” και αντί να σκύψουν με σεβασμό, πάνω στο μόχθο του σύμπαντος, που το τολμούν μάλιστα και το ονομάζουν από πάνω και Θεό! και όσο γίνεται στα ανθρώπινα μέτρα και στο νόμο του “μηδέν άγαν”, να πλησιάσουν τη σοφία και το μεγαλείο της δημιουργίας, ανοίγοντας τα στραβά τους μπρος στο θαύμα της ζωής, παίζουν τυφλόμυγα με τις αξίες της φύσης, και δε φτάνει που γκρεμοτσακίζονται οι ίδιοι, παίρνουν στο λαιμό τους και κοινωνικούς αγώνες αιώνων, πληρωμένους με πολύ αίμα.
Γιατί, όταν κακοποιείται και περιφρονείται το ανθρώπινο σώμα μέχρι εξόντωσης, ως πηγή τάχα της αμαρτίας, θα ‘πρεπε το λίγο-λίγο, να είχαν οδηγηθεί, όλοι αυτοί οι κύριοι, στον εισαγγελέα, για φθορά ξένης περιουσίας ή με την κατηγορία του ηθικού αυτουργού, για εγκληματική ενέργεια ενάντια στο κοινωνικό σύνολο, άλλο τώρα αν ο Παύλος, θέλει το ανθρώπινο σώμα ναό του αγίου πνεύματος –τι προς ημάς– ο Παύλος ας όψεται! θα απαντήσουν καθεύδοντες…! και τυρβάζοντες περί πολλήν διακονίαν… οι διδάσκοντες, περί ανέμων και υδάτων! Αντί του “ίνα πάντες εν ώσι”, που τόσο το έχει ανάγκη η ανθρωπότητα, μέσα σ’ αυτή τη μαύρη εποχή των Φραγκεστάιν και των Λυκανθρώπων…!
Κι’ αυτή η εχθρότητα για την επίγεια ζωή, μοιάζει σα να καταστρέφει κάποιος τη μήτρα που θα θρέψει το σπέρμα, γιατί η όλη διαδικασία της γονιμοποίησης, σκουντουφλά πάνω στους αυστηρούς κανόνες της ηθικής του…!
Και δίχως να δίνει αυτός ο αχαλίνωτος εγωισμός μια δεκάρα “στο πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη”, δηλαδή στο τρέξτε ποδαράκια μέσα στα προβλήματα “του κόσμου τούτου”, αυτοί παίρνουν τα όρη και τα βουνά και τ’ άγρια λαγκάδια και στήνουν τα ασκηταριά τους μακριά, από την ταραχή της πόλης και το θόρυβο των γεγονότων, σαν τους πελαργούς στα καμπαναριά και στους στύλους της Δ. Ε. Η., για “ως δ’ όποτ’ εν σμήνεσσι κατηρεφεέσσι μέλισσαι” κατά τον στίχο του Ησίοδου, ξεχνώντας η αγιοσύνη τους στο μεταξύ, πως κάποιος άλλος είχε υποστηρίξει κάποτε εντελώς τα αντίθετα, όταν έλεγε: “ουκ ερωτώ ίνα άρης αυτούς εκ του κόσμου, άλλ’ ίνα τηρήσης αυτούς εκ του πονηρού”.
Και έχοντας η… οσιότης τους ακροατήριο, λύκους, αλεπούδες, γεράκια, αρουραίους και δεντρογαλιές, το μόνο που τους σκοτίζει είναι: “Να σώσω εγώ τη ψυχούλα μου, κι’ ας γίνουν όλα ρημαδιό”, γράφοντας στα παλιά τους τα παπούτσια, ότι το ανθρώπινο σώμα, είναι αυτό το χώμα που θα φυτρώσει το θυμάρι του πνεύματος και θα γίνει πλούσιος τρύγος, στις δουλεύτρες μέλισσες και στις υφάντρες πεταλούδες, για να συνεχίζει ο αργαλειός της πλάσης, την αποστολή του.
Αλλά για να γίνουν όλα αυτά, θέλει λάδι το καντήλι για να φέγγει, αλλιώς, πάνω που έμαθε ο γάιδαρος του χότζα να μη τρώει, τα τίναξε!
Οπότε, ένα μεγάλο μπράβο στον π. Αθανάσιο, για αυτή την τολμηρή υπεράσπιση, που προσφέρει μέσα από τις επιστημονικές του γνώσεις, στο χώρο της εκκλησίας, της κοινωνίας και της τέχνης.
Με την ευκαιρία, Σας στέλνω τρία απ’ τα βιβλία μου, πιστεύοντας πως η ανταλλαγή απόψεων προσφέρει πολλά, τόσο στις πολιτιστικές αξίες της ιστορίας, όσο και στην πορεία της ζωής.
Με βαθύ σεβασμό και άπειρες ευχαριστίες
Τιτίκα Σαριγκούλη
Φαίνεται πάντως πὼς “μαντέψατε”, ὅτι στὴ διδακτορική μου διατριβὴ γιὰ “μερικὰ βυζαντινὰ ἄμφια” στὸ Μόναχο, εἶχα ἀσχοληθεῖ ἰδιαίτερα μὲ τὴ φιλοσοφία τοῦ ἐνδύματος.
Καὶ τώρα κάποια σχόλια πάνω στὴ φωτογραφία, γιὰ τὴν “τολμηρὴ” ἐνδυμασιολογικὴ καὶ ὄχι μόνον ἐμφάνισή Σας στὸ Μέγαρο Μουσικῆς. Βέβαια σήμερα μὲ τὴ φθορὰ τῶν πάντων, ποὺ ἀσφαλῶς δὲν εἶναι γοητευτικὴ ἀλλὰ ἀποκρουστική, βλέπει κανεὶς τὰ πιὸ ἀπίθανα ροῦχα στὸ κοινὸ τῆς Ὄπερας καὶ ὄχι μόνον.
Ὅταν ἐξάλλου κάποτε παραπονέθηκα, γιατί στὶς ἐκδόσεις Σας δὲν βλέπει κανεὶς καὶ φωτογραφίες ἀπ’ τὰ νειάτα Σας, μὲ εἴχατε “κατατροπώσει” μὲ τὴ “γοητεία τῆς φθορᾶς”, ποὺ μοιάζει τὸ παλιὸ πολύτιμο κρασί.
Ἡ προσωπικότητά Σας ἐμφανίζεται στὴ φωτογραφία ὡς “ἱματισμένη” ἀτόφια παραδοσιακή, ἀνήκουσα σὲ μιὰ ὁρισμένη ἐποχὴ καὶ τοπικὸ χρῶμα. Παρουσιάζει ἕνα συνδυασμὸ ζωντανοῦ ἀνθρώπου, ἀγκαλιασμένου ἀπὸ τὴν ἄψυχη μὰ θερμὴ γοῦνα καὶ τὸ πλουμιστὸ ὕφασμα. Τὴν ὅλη ἐνδυμασία χαρακτηρίζει ἡ κινητικότητα, ἡ ὁποία εἶναι ἐμφανὴς στὰ πλὶ καὶ τοὺς φαρμπαλᾶδες τῆς λαμπερῆς φούστας, ἐνῶ ἐξυπονοεῖται καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλοτε κινητικότητα τοῦ ζώου καὶ τὴν ὑφὴ τῆς γούνας του, ὁλοκληρώνεται δὲ καὶ ἀπὸ τὴ διακριτικὴ ζωντάνια καὶ δραστικότητα τῆς ἐνδυομένης. Τὸ ἐσωτερικὸ δὲ μέλαν μὲ τὰ μαῦρα γάντια, προσδίδει ἰδιαίτερη κομψότητα καὶ φινέτσα. Χαριτωμένο καὶ τὸ τσαντί.
Ἔτσι ὑπάρχει μία ἁρμονικὴ τριχρωμία μαύρου, γκρὶ-μπὲζ καὶ μώβ, ἔστω κι’ ἂν τὸ τελευταῖο, χρωματολογικὰ θεωρεῖται σύμβολο τοῦ πόνου.
Τὸ σπουδαιότερο ὅμως εἶναι ἡ ἐντύπωση ποὺ δημιουργεῖ ἡ σεμνὴ μορφή Σας, μὲ τὸ σοφό, ἀλλὰ καὶ εἰρωνικὸ μειδίαμα – ποὺ γελοιοποιεῖ τὸ κενὸ καὶ εὔηθες τοιοῦτο τῶν μοντέρνων ψευδοχρυσομάλλων “θεοτήτων”. Θυμίζει μιὰ μινιατοῦρα, ἢ γαλλικὴ “πορσελάνη” τοῦ Rococo.
Ἐπιπλέον, παρουσιάζει μιὰ ἰδιαίτερη τρυφερότητα, εὐαισθησία καὶ χάρη, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ στοιχεῖο ἀναφαίρετο τῆς μαεστρίας καὶ τῶν ἐμπειριῶν τῆς ὥριμης καλλιτέχνιδος, ἡ ὁποία κινεῖται καὶ ὁμιλεῖ δωρικά, ἀποφεύγοντας τὴν μορφολογικὴ καὶ γλωσσικὴ φλυαρία.
Εἶναι σὰν νὰ μᾶς λέει: Ἰδοὺ ἐγώ, ἡ δημοφιλέστερη γιαγιὰ-ντίβα τῆς ἑλληνικῆς τηλεόρασης! Τί ἔχετε νὰ πῆτε;
