Με άριστα παμψηφεί ενεκρίθη σήμερα η διδακτορική διατριβή που υπέβαλε στον Τομέα Δογματικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Αρχιμ. κ. Αγαθάγγελος Γρ. Σίσκος, Αρχειοφύλακας του Οικουμενικού Πατριαρχείου και Ιερατικός Προϊστάμενος της Κοινότητος Νεοχωρίου, με θέμα: “Η θέση του Ιερού Αυγουστίνου στη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά”.
Η διατριβή του Αρχιμ. Αγαθαγγέλου παρουσιάζει τόσο τη διακειμενική σχέση του αυγουστίνειου έργου De Trinitate, μέσω της ελληνικής μετάφρασης του λατινομαθή Μάξιμου Πλανούδη, με την θεολογική πραγματεία των Κεφαλαίων ἑκατὸν πεντήκοντα, την Ὁμιλία ΙΣΤ΄ και τον αντιρρητικό λόγο Κατὰ Γρηγορᾶ Β΄ του Γρηγορίου Παλαμά όσο και τη μετακειμενική χρήση του μέσα στα παλαμικά αυτά έργα. Αποσκοπεί όμως κυρίως στην εις βάθος ανάλυση του τρόπου πρόσληψης των εν λόγω αυγουστίνειων θεολογικών θέσεων και ιδεών στην προοπτική της ερμηνευτικής προσαρμογής και συμπλήρωσης αυτών με τις αρχές της ησυχαστικής θεολογίας του Παλαμά, καθώς επίσης και να επισημάνει τους λόγους, τα θεολογικά κριτήρια και τον σκοπό που αυτή εξυπηρετεί. Η επιστημονική στόχευση της εν λόγω μελέτης είναι η ανάδειξη των εκκλησιολογικών κριτηρίων και θεολογικών προτεραιοτήτων της χρήσης της αυγουστίνειας Τριαδολογίας και Χριστολογίας εκ μέρους του Παλαμά, και ιδιαιτέρως της ερμηνευτικής και αντιρρητικής προσαρμογής του De Trinitate στα έργα του, προκειμένου να απαντήσει στις θεολογικές προκλήσεις των λατινόφιλων και αντιησυχαστών του 14ου αιώνα, που στηρίζονταν στη μετάφραση του De Trinitate από το Μάξιμο Πλανούδη.
Τα Σημεία Πρωτοτυπίας της εν λόγω διατριβής που προάγουν την έρευνα είναι τα εξής:
α) Η ιστορικοδογματική, γραμματολογική και κωδικολογική βάση εξέτασης του εν λόγω επιστημονικού θέματος.
β) Η ανάδειξη της πατερικής και συνοδικής παράδοσης της ενιαίας Εκκλησίας έναντι του Αυγουστίνου, προς την οποία εναρμονίζεται απόλυτα ο Γρηγόριος Παλαμάς, με βάση συγκεκριμένα εκκλησιολογικά και επιστημονικά κριτήρια, τα οποία προκύπτουν από σωρεία πατερικών χωρίων, συνοδικών μαρτυριών, επιστολών, αυτοκρατορικών εδίκτων επί δογματικών θεμάτων, χρονικών, αγιολογικών και λειτουργικών κειμένων, όπως επίσης και συγγραμμάτων, τα οποία σηματοδοτούν την διαχρονική αναγνώριση της αγιότητας και του πατερικού κύρους του Αυγουστίνου στην Ανατολή.
γ) Η παρουσίαση και αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της εκπονηθείσας έρευνας για την χειρόγραφη αντιγραφική παράδοση της πλανούδειας μετάφρασης του De Trinitate του Αυγουστίνου, μέσω των τριάντα επτά χειρόγραφων κωδίκων που διασώζουν στην πληρότητα ή αποσπασματικά το μεταφραστικό έργο του Μ. Πλανούδη, μέσω των σταχυολογημένων αποσπασμάτων, σε σύγχρονα της εποχής του Παλαμά εκλογάδια και σύμμεικτους κώδικες, λατινόφιλης και αντιησυχαστικής θεολογικής σκοποθεσίας.
δ) Η αξιοποίηση σε όλη την έκταση της διατριβής των γραμματολογικών στοιχείων που προέκυψαν από την μελέτη των ανθολογημένων αποσπασμάτων, παρασελίδιων σημειώσεων και υποσελίδιων σχολίων χειρόγραφων και σύμμεικτων κωδίκων, κυρίως όμως σύγχρονων της εποχής του Παλαμά εκλογαδίων, της πλανούδειας μετάφρασης του De Trinitate του Αυγουστίνου.
ε) Η επισήμανση των ελλείψεων, παραλείψεων και εσφαλμένων μεθοδολογιών ανάλυσης που εφαρμόστηκαν κατά το παρελθόν στο εξεταζόμενο επιστημονικό θέμα, σύμφωνα με τα ισχύοντα δεδομένα της σύγχρονης έρευνας.
στ) Η συστηματική ένταξη σε τρεις κύριες ομάδες (1. ανθρωπολογικού σχήματος νοῦς – λόγος (γνῶσις) – ἔρως, 2. εφαρμογής των αριστοτελικών κατηγοριών στον Θεό, και 3. χριστολογικής διακειμενικότητας) των παράλληλων αποσπασμάτων διακειμενικής σχέσης των συγγραμμάτων του Γρηγορίου Παλαμά με την πλανούδεια μετάφραση του De Trinitate του Αυγουστίνου, για την κατά περίπτωση θεολογική ανάλυση και αιτιολόγηση της μετακειμενικής χρήσης,
ζ) Το γραμματολογικό συμπέρασμα ότι ο Γρηγόριος Παλαμάς προέβη σε αποσπασματική μετακειμενική χρήση της πλανούδειας μετάφρασης του De Trinitate του Αυγουστίνου, από τα σύγχρονα εκλογάδια Bononiensis gr. 3637 και Marc. gr. Z. 155 κατά το χρονικό διάστημα του εγκλεισμού του στο αυτοκρατορικό παλάτι της Κωνσταντινουπόλεως, συγγράφοντας την θεολογική πραγματεία των Κεφαλαίων ἑκατὸν πεντήκοντα, και συνθέτοντας την Ὁμιλία ΙΣΤ´ και τον αντιρρητικό λόγο Κατὰ Γρηγορᾶ Β΄.
η) Η αξιοποίηση ανθρωπόμορφων ζωγραφικών παραστάσεων της Αγίας Τριάδας ως αρχαιολογικών τεκμηρίων, για την επιβεβαίωση των εξεταζόμενων πατερικών κειμένων μέσω σύγχρονων αντικειμένων.
θ) Η ανάλυση του τρόπου μετακειμενικής χρήσης της πλανούδειας μετάφρασης του De Trinitate του Αυγουστίνου από τον Γρηγόριο Παλαμά, στο πλαίσιο της ερμηνευτικής προσαρμογής στη θεολογική διδασκαλία του και την προγενέστερη πατερική παράδοση της Ανατολής.
ι) Η απάντηση στο ερώτημα των λόγων που οδήγησαν στη μετακειμενική χρήση της πλανούδειας μετάφρασης του De Trinitate του Αυγουστίνου από τον Γρηγόριο Παλαμά, έναντι των λατινόφιλων και αντιησυχαστικών προκλήσεων της εποχής του, και
ια) Η απάντηση στο ερώτημα του λόγου της αποσιώπησης του ονόματος και του έργου του Αυγουστίνου από τον Γρηγόριο Παλαμά και της έμμεσης μόνο αναφορά του σε αυτόν.
