Με την επιμέλεια του γνωστού καθηγητή Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Φώτη Δημητρακόπουλου εκδόθηκε το 2008 (Κυριακίδης Α.Ε.) η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ του Αλεξάνδρου Μωραϊτίδου, από την γέννηση του οποίου συμπληρώνινται φέτος 170 χρόνια (1850-1929).
Πρόκειται για τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του μεγάλου Σκιαθίτη διηγηματογράφου από την Πόλη που δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα Ακρόπολις το 1892. Ανήκουν στην μεγάλη οικογένεια των ταξιδιωτικών άρθρων του με τον γενικό τίτλο Με του Βορηά τα Κύματα.
Ο καθηγητής Δημητρακόπουλος στο προλόγισμά του σημειώνει: «Ο αναγνώστης θα αισθανθή τον έρωτα του Αλεξάνδρου Μωραϊτίδου για την Πόλη, θα αποκομίση όμορφη εικόνα για την προ εκατόν ετών Κωνσταντινούπολι, θα αποθαυμάση τα ωραία ελληνικά εκείνων των σπουδαίων λογοτεχνών της εποχής, θα προσκυνήση με τον ίδιο πατριωτικό και εκκλησιαστικό ενθουσιασμό όσα ιερά περιγράφει ο Μωραϊτίδης».
Ιδού ο γλυκός στεναγμός του κυρ Αλέξανδρου για τον Βόσπορο:
«Θεέ μου! Να είχα άλλους δέκα οφθαλμούς και άλλους τόσους πνεύμονας! Να αναπνέω και να βλέπω. Να αναπνέω τον δροσερώτερον, τον ευωδέστερον, τον γευστικώτερον, τον θρεπτικώτερον αέρα του κόσμου. Και να βλέπω το θελκτικώτερον, το μαγικώτερον, το ευμορφότερον πανόραμα της Γης.
Εάν οι ελληνικοί ουράνιοι Θεοί είχον την κατοικίαν των εις τας υψικαρήνους δειράδας του Ολύμπου, οι επίγειοι θεοί βεβαίως θα έχουν την κατοικίαν των εις τας δροσεράς ακτάς του Βοσπόρου.
Να είνε θάλασσα, και εκεί να γίνεται άλσος. Να είναι αφρός κύματος, κ’ εκεί να γίνεται άνθος ακακίας. Να πατής επί ξηράς, και συγχρόνως να εποχήσαι επί των κυμάτων.Ω καταγάλανον ρεύμα μου, ω ελληνικόν ρεύμα μου, πώς να σε ονομάσω; Θάλασσα είσαι; Ποταμός είσαι; Γη ή Παράδεισος, είσαι ω καταγάλανον ελληνικόν ρεύμα μου; Πες μου τι είσαι;»
Εάν οι ελληνικοί ουράνιοι Θεοί είχον την κατοικίαν των εις τας υψικαρήνους δειράδας του Ολύμπου, οι επίγειοι θεοί βεβαίως θα έχουν την κατοικίαν των εις τας δροσεράς ακτάς του Βοσπόρου.
Να είνε θάλασσα, και εκεί να γίνεται άλσος. Να είναι αφρός κύματος, κ’ εκεί να γίνεται άνθος ακακίας. Να πατής επί ξηράς, και συγχρόνως να εποχήσαι επί των κυμάτων.Ω καταγάλανον ρεύμα μου, ω ελληνικόν ρεύμα μου, πώς να σε ονομάσω; Θάλασσα είσαι; Ποταμός είσαι; Γη ή Παράδεισος, είσαι ω καταγάλανον ελληνικόν ρεύμα μου; Πες μου τι είσαι;»
Και ιδού τι έγραφε για την Αγία Σοφία:
«Η Αγία Σοφία!
Γλυκύπικρον νανούρισμα της δουλείας, και σεμνόν εμβατήριον της ελευθερίας! Φακός θολόμορφος, απέραντος, συγκεντρών τα δάκρυα και τους στεναγμούς του Γένους τέσσαρας τώρα αιώνας, τα οποία τόσον πικρώς αποξηραίνει η βαρυτάτη χρυσή ημισέληνος, η επί της αιθερίας κορυφής του θόλου σου επικαθημένη…»
Ο Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος γράφει πως “ο Μωραϊτίδης, διαφορετικής ιδιοσυγκρασίας από εκείνη του τριτεξαδέλφου του Παπαδιαμάντη, ταξιδεύει αδιάκοπα σε θάλασσες, προπάντων, και στεριές, όχι επειδή τον πιέζουν βιοτικές ανάγκες, αλλά –το γράφω ευτόλμως– «για υπόθεσες ψυχικές».”
