Της Ελένης Όλγας Κυρανάκη*
Κάθε επίσκεψη στην Αγιά Σοφιά, για εμάς τους Ορθοδόξους, είναι ένας προσευχητικός συγκλονισμός, ένας βουβός διάλογος με την του Θεού Σοφία. Με το Παγκόσμιο Πρόσωπο του Χριστού, το οποίο υμνείται πρωτίστως από τους Χριστιανούς, συνομιλεί όμως με κάθε άνθρωπο ερχόμενο εις τον κόσμο, γιατί αποτυπώνει την εικόνα της Βασιλείας του Θεού, μέσα από την πορεία της Αγάπης, της Θυσίας, του Σταυρού και της Ανάστασης.
Η Μητέρα του «Υιού του Θεού του ζώντος», του «Υιού του Ανθρώπου», η Παναγιά μας, μακαρίζεται και απεικονίζεται για την σιωπηρή της δέηση, και τον βουβό της πόνο.
Άφωνος και ο δικός μας ταπεινός διάλογος, στην προσπάθεια ψηλάφησης της αιώνιας σιωπής, της κεκρυμμένης εμπειρίας της Μεγάλης Εκκλησίας, τούτες τις δύσκολες ώρες που κρίνεται το καθεστώς λειτουργίας της Αγιάς Σοφιάς.
*************
Χαίρε γαληνοτάτη Κυρία της αιωνίας υπομονής,
Χαίρε η υπέρ φύσιν ακοίμητος προσευχή,
Χαίρε η τον άδικο πόνο αγογγύστως βαστάσασα,
Χαίρε η τον δρόμον της υπακοής πρώτη διδάξασα,
Χαίρε της αναμαρτησίας την ψυχικήν ειρήνην χαρίζουσα,
Χαίρε η τους θέλοντας σωθείναι, σε χώρα ζώντων μετάγουσα,
Χαίρε ώ Φιλεύσπλαχνε της Οικουμένης Μήτερ,
Ποιο θεοσεβές χέρι σε μεγαλούργησε, αποδίδοντας τόση γαλήνη στο πρόσωπό Σου και σε αυτό του Υιού Σου;
Αναρωτιούνται οι ιστορικοί εάν ήταν πριν ή μετά την ανάκτησαν της του Κωνσταντίνου Πόλεως από την κυριαρχία των Λατίνων, το 1261.
Ηταν άραγε η Κομνήνεια, ή η Παλαιολόγεια περίοδος, όταν γεννήθηκε το μωσαϊκό που έμελλε να γίνει θρύλος;
Ήταν 12ος, (όπως αναγράφεται στην ετικέτα προς πληροφόρηση των επισκεπτών);
ή μάλλον ύστερος 13ος ή 14ος αιώνας, όταν εκόσμησες με την γαληνότητά Σου, το νότιο υπερώο της Αγίας Σοφίας;
Ο καλλιτέχνης, σίγουρα επηρεασμένος από την Μυστική Θεολογία, και προγευόμενος την Ησυχαστική περίοδο που θα ακολουθούσε, μετά την κατάκτηση, μετέφερε στις παραστάσεις της Δέησης, όλο το μεγαλείο της εσωτερικής προσευχής, της απόλυτης προσέγγισης του Θείου, της απεραντοσύνης της εσωτερικότητας, της προσωπικής κένωσης για την σωτηρία του κόσμου.
Με τον ασκητικό Τίμιο Πρόδρομο, δέεστε υπέρ των ψυχών ημών, μέσα στην φιλευσπλαχνία και την ζέση της Αγιότητός Σας,
Εσύ Κυρία που κυοφόρησες την βεβαιότητα της Σωτηρίας, δέεσαι εν γαλήνη, ενώ το ταραγμένο πρόσωπο του Τιμίου Προδρόμου, φέρει όλη την ανησυχία για την απουσία της του κόσμου μετανοίας.
Δέεστε μαζί στο Ειρηνικό και Παγκόσμιο Πρόσωπο Του Υιού και Θεού Σου, του οποίου, κανένα ίχνος μαρτυρίου δεν σκιάζει την θωριά Του,
παρά μόνο οι εντολές Του, στο Χέρι, σηματοδοτούν ποια θα είναι η φοβερά Κρίση όλων μας.
Δεν σε άγγιξαν οι αυτοκρατορικές προσφορές, δεν σε επηρέασαν τα μεγαλεία και η δόξα που σου αποδίδονται, δεν σε συνεπήραν οι ωδές, τα Θεοτοκία και οι Κανόνες των Χαιρετισμών προς Τιμήν Σου.
Πόσοι ψαλμοί δεν σου αποδόθηκαν, για να προσεγγίσουν το μέγα Μυστήριο της Διακονίας Σου,
πόσοι Χριστιανοί δεν στάθηκαν μπρός Σου, αιτούμενοι τις πρεσβείες Σου, δεν θαύμασαν την ησυχία Σου και δεν Σε μεγάλυναν, ο καθείς με τον δικό του τρόπο.
Κι Εσύ, χωρίς παράπονο, χωρίς πίκρα, χωρίς ούτε καν δάκρυ στα μάτια Σου μετά την Μαρτυρική Σταύρωση του Υιού Σου, ακούς και πρεσβεύεις υπέρ των αιτουμένων.
Πόσα μάτια δεν θαύμασαν το μεγαλειώδες ψηφιδωτό της Δέησης, κάποτε ολόκληρο, σήμερα φέρων τα τραύματα της μαρτυρικής ιστορίας της Κωνσταντινούπολης, αλλά, ως εκ θαύματος, με τα Πρόσωπα αψεγάδιαστα.
Πόσα άραγε καντήλια έκαιγαν μπροστά στο ηγιασμένο μεγαλείο Σου, μέχρι την στιγμή που όλα τα σκίασε η ταραχή.
Τι έμελλε να ακολουθήσει στην μαρτυρική πορεία της ιστορίας της Κωνσταντινούπολης, ήταν μόνο δείγμα της σταυροαναστάσιμης μαρτυρίας του Γένους των Χριστιανών.
Από το 1453, δεν ξανάναψε καντήλι για να φωτίσει τα Άγια Πρόσωπά Σας,
Από το 1453, δόθηκε τέλος στην θεία λατρεία μέσα στην Αγιά Σοφία, και όχι μόνο.
Όμως η γαληνότητα του Προσώπου Σου, παρότι καλυμμένη με κίτρινο κονίαμα*1, δεν επηρεάστηκε από τις ωδές των Οθωμανών, όταν η Μεγάλη Εκκλησία της Αγίας Σοφίας μετατράπηκε σε Τζαμί,
Τι τάχα να ενόχλησε όταν το 1717*2 (264 χρόνια μετά την Άλωση), έπρεπε να καλυφθείς ολόκληρη μέσα στους σοβάδες; Ποια μυστική συνομιλία είχες αναπτύξει με τους προσευχόμενους Οθωμανούς, παρότι κεκαλυμμένη, και τους παρακαλούσες να προστατεύουν τους Χριστιανούς;
Τι θα μπορούσαν να μας αποκαλύψουν οι Ελβετοί αδελφοί Fossatti που γύρω στο 1848*3, αποκάλυψαν μαζί με όλα τα ψηφιδωτά και το ωραιότερο ψηφιδωτό της Μεγάλης Εκκλησίας για να τα καταγράψουν, να τα συντηρήσουν, αλλά και να τα επικαλύψουν άμεσα ξανά με σοβάδες, υπακούοντας στην Οθωμανική θρησκευτική παράδοση για την μη παρουσία εικόνων σε τόπο προσευχής.
Ω! ποια χαρά για τους Χριστιανούς όταν αρχές του 1933, κατά την περίοδο εργασιών και εντελώς συμπτωματικά, σε κάποιους ελέγχους των τοίχων, διαπιστώθηκε ότι στο νότιο υπερώο βρισκόταν ψηφιδωτό, αλλά ακόμη μεγαλύτερο θαύμα, όταν τον Ιούλιο του 1934*4, άρχισαν οι εργασίες αποκάλυψης, ενόψει της διάθεσης της Αγίας Σοφίας εις χρήση Μουσείου.
Μόνο που ξανά και ξανά, άλλοτε σε ξεσκεπάζουν άλλοτε σε καλύπτουν, άλλοτε ο Ιερός Ναός γίνεται Τζαμί, άλλοτε Μουσείο, και σήμερα δυστυχώς κάποιοι οραματίζονται να αποδοθεί ξανά εις χρήση λατρείας, μιας άλλης θρησκείας από αυτή για την οποία φιλοτεχνήθηκες, Παναγιά μου, «δια χειρός αγνώστου ψηφιδογράφου», προσθέτοντας στην Μεγάλη Εκκλησία, αφιερωμένης εις την Μεσοπεντηκοστή, το απεικονιστικό μεγαλείο της Πίστης των Ορθοδόξων Χριστιανών.
«Δόξα τη μακροθυμία Σου Κύριε».
Όμως, Εσύ Κυρία της Γαλήνης, Κυρία της Αναμαρτησίας, Κυρία της του κόσμου Σωτηρίας, παραμένεις σήμερα χωρίς σώμα, μόνο με ένα μέρος από τον δεξί σου ώμο, και το γαλήνιο Πρόσωπό Σου, καλυμμένο με ένα μαντήλι φέρον τον Σταυρό του Μαρτυρίου, χωρίς χέρια να παρηγορείς ψιθυρίζοντας,
«Μην ανησυχείς…………!!!»
Πες μου Παναγιά μου,
πώς θα μπορούσα να αποκαταστήσω τα αγιασμένα χέρια Σου;
πώς θα μπορούσα να γιάνω τις βεβηλώσεις των εικόνων;
πώς θα μπορούσα να σου ανάβω το καντήλι και να το κρατάω άσβεστο;
να σου διαβάζω την Παράκληση, και
να μην με βγάζουν έξω οι φύλακες του Μουσείου;
πώς θα μπορούσα να σε υμνώ, χωρίς να στοχοποιούμαι,
μέσα στο χώρο λατρείας του Υιού Σου;
Τι να σου προσφέρω πέρα από την προσευχή μου, και το θυμίαμα της υπομονής των δικών μας Ρωμιών της Αγίας Κωνσταντινούπολης;
πώς να σου υποσχεθώ ότι θα σε προστατέψω όπως εσύ προστατεύεις τα παιδιά μας, αφού δεν μπορώ να κάνω κάτι, μέσα στην ύστερη ζωή της Ιστανμπούλ;
Όμως σκέφτομαι, ότι από τη φύση τους οι γυναίκες, προφέρουν άλλο λόγο, πιο καρδιακό, πιο συναισθηματικό, πιο ανθρώπινο, που ίσως θα μπορούσε να επηρεάσει διαφορετικά την ιστορική τούτη στιγμή. Παρότι ο γυναικείος δημόσιος λόγος των υψηλόβαθμων δημόσιων κυριών, έχει προσαρμοστεί σε λεκτικά ιδιώματα πολιτειακής αξιοπρέπειας, ας μας επιτραπεί, άσημα και ταπεινά, να μοιρολογήσουμε μέσα από τους χτύπους της ευαίσθητης καρδιάς μας, όπως αρμόζει στην περίσταση.
Να κλάψουμε δημόσια για τις γενιές που χάθηκαν και έπρεπε να λουφάξουμε. Για την βαρβαρότητα που βίωσε το Γένος μας και δεν μας ήταν δυνατόν να την αποκρούσουμε, παρά μόνο θυσιάζοντας το αίμα των παιδιών μας. Για τους ωκεανούς δακρύων που χύθηκαν και χύνονται στην ανάμνηση της μαρτυρικής πορείας του Γένους των Χριστιανών, χθες και σήμερα.
Να ζητήσουμε, σαν γυναίκες που αποζητούν χώρους αγάπης και ελευθερίας για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, από τις μανάδες της γειτονικής χώρας, από την Πρώτη Κυρία της Τουρκίας και από τις κυρίες των εθνικών Κοινοβουλίων, των διεθνών αρχών και εξουσιών, να μας συμπονέσουν και να ζητήσουν, σαν Γυναίκες και Μητέρες, με γράμμα Κεφαλαίο, από τους Άρχοντες που νομοθετούν το μέλλον του Ιερού Οικοδομήματος της Πίστης μας, να πάψουν το μαρτύριο της σταγόνας, να πορευθούν όπως αρμόζει σε ένα κράτος που σέβεται την ανεξιθρησκεία.
Να αποφύγουν την κάθε αλλοίωση της συμβιβαστικής λύσης που αποφασίστηκε τον περασμένο αιώνα, ώστε η ματωμένη ιστορία της Κωνσταντινούπολης, να παραδοθεί στην Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά ως σύμβολο της αιχμαλωσίας της Μεγάλης Εκκλησίας.
Να συμμεριστούν τον πόνο και τους καημούς της Ρωμιοσύνης όπως τους γνωρίζει η παγκόσμιος ιστορία. Δεν κατακτήθηκε το 1453, ένα Έθνος ή μια Αυτοκρατορία μόνο, βιάστηκαν και αιχμαλωτίστηκαν οι ιεροί χώροι της θείας λατρείας των Ορθοδόξων Χριστιανών. Κομμάτι της Ανατολής είμαστε και εμείς. Το Φως οι Χριστιανοί, από την Ανατολή το πήραμε, και στην Ανατολή παραμένουμε, όσοι παραμένουμε, επιθυμώντας μια ειρηνική συμβίωση με άλλους λαούς, σε μια κοινωνία αν όχι αγάπης, τουλάχιστον καλής θελήσεως, με αγώνα για την αμοιβαία αποδοχή διαφορετικής θείας λατρείας. Αυτό το μοντέλο του σεβασμού της προσωπικής ελευθερίας, αναμένει η Οικουμένη από τη συνάντηση Δύσης και Ανατολής, Βορρά και Νότου, από την άλλοτε Κωνσταντινούπολη και σημερινή Ιστανμπούλ, όπως την είδε, την αγάπησε, και την μεταμόρφωσε ο Μέγας Κωνσταντίνος.
*Η Ελένη Κυρανάκη, είναι Συνταξιούχος, και πτυχιούχος της ψυχολογίας.
Πηγές για την ιστορικότητα των δεδομένων:
1. miraclesofagiasofia.blogspot.gr
2. Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Αγία Σοφία (Συγγραφή Kostenec Jan, 21.12.2007, Μετάφραση Πέτρακα Ελένη)
3. The Mosaics of Saint Sophia at Istanbul, by Cyril Mango – 1962 p. 14
4. Mosaics of Hagia Sophia, Istanbul: The Fossatti Restoration and the Work of the Byzantine Institute, by Natalia B. Teteriatnikov, p. 52, 53, 54
