 |
| Ο Πατριάρχης στην Χάλκη – Έργο της Εσθήρ Λέμη για την παραγωγή “Το Τετράδιο του Πατριάρχη” |
Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, μια περιπλάνηση στην νεανική ποιητική ανθολογία του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου.
Πριν 66 χρόνια – στις 14 Νοεμβρίου 1954 –
ο μαθητής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης Δημήτριος Αρχοντώνης εγκαινιάζει ένα
νέο τετράδιο. Το περιεχόμενό του δεν έχει σχέση με τα μαθήματα του ωρολογίου
προγράμματος. Το τιτλοφορεί ο ίδιος «Ποιήματα». Πρόκειται για μια προσωπική
ποιητική ανθολογία. Ο νεαρός μαθητής αρέσκεται στην ανάγνωση λογοτεχνικών και
ποιητικών κειμένων. Καθώς την εποχή εκείνη δεν υπάρχουν τα σημερινά μέσα,
«αναγκάζεται» να καταφύγει στην αντιγραφή –το προσφιλές διακόνημα των μοναχών
ανά τους αιώνες. Αντιγράφει, λοιπόν τα ποιήματα που τον εκφράζουν ή τον
εντυπωσιάζουν, κι έτσι καταρτίζεται η ανθολογία, η οποία περιλαμβάνει, από το
1954 ως το 1970, 79 ποιήματα από 35 ποιητές, 32 Έλληνες και 3 ξένους.
ο μαθητής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης Δημήτριος Αρχοντώνης εγκαινιάζει ένα
νέο τετράδιο. Το περιεχόμενό του δεν έχει σχέση με τα μαθήματα του ωρολογίου
προγράμματος. Το τιτλοφορεί ο ίδιος «Ποιήματα». Πρόκειται για μια προσωπική
ποιητική ανθολογία. Ο νεαρός μαθητής αρέσκεται στην ανάγνωση λογοτεχνικών και
ποιητικών κειμένων. Καθώς την εποχή εκείνη δεν υπάρχουν τα σημερινά μέσα,
«αναγκάζεται» να καταφύγει στην αντιγραφή –το προσφιλές διακόνημα των μοναχών
ανά τους αιώνες. Αντιγράφει, λοιπόν τα ποιήματα που τον εκφράζουν ή τον
εντυπωσιάζουν, κι έτσι καταρτίζεται η ανθολογία, η οποία περιλαμβάνει, από το
1954 ως το 1970, 79 ποιήματα από 35 ποιητές, 32 Έλληνες και 3 ξένους.
Πρέπει εδώ να ληφθούν υπ’ όψιν δύο τινά.
Το πρώτο ότι η συγκρότηση της ανθολογίας από τον νεαρό Δημήτριο Αρχοντώνη
εξελίχθηκε σε διευρυμένη ενασχόληση συμμαθητών και φίλων του στη Σχολή, όσοι
συμμερίστηκαν την ποιητική του περιπλάνηση. Γι’ αυτό στις σελίδες της
ανθολογίας, εκτός από αντιγραφές ποιημάτων που οφείλονται στον ίδιο, συναντούμε
και άλλες που έκαμαν τέσσερις συμμαθητές του και δύο καθηγητές της Σχολής
φιλόλογοι. Το δεύτερο σημείο που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι η συγκρότηση της
ανθολογίας ξεκίνησε όταν ο Δημήτριος Αρχοντώνης ήταν μαθητής Γυμνασίου (1954),
και κράτησε ως τον Μάρτιο του 1970, τελευταία αντιγραφή, όταν στο μεταξύ ο
κάτοχός της ήταν βοηθός του Σχολάρχου της Σχολής.
Το πρώτο ότι η συγκρότηση της ανθολογίας από τον νεαρό Δημήτριο Αρχοντώνη
εξελίχθηκε σε διευρυμένη ενασχόληση συμμαθητών και φίλων του στη Σχολή, όσοι
συμμερίστηκαν την ποιητική του περιπλάνηση. Γι’ αυτό στις σελίδες της
ανθολογίας, εκτός από αντιγραφές ποιημάτων που οφείλονται στον ίδιο, συναντούμε
και άλλες που έκαμαν τέσσερις συμμαθητές του και δύο καθηγητές της Σχολής
φιλόλογοι. Το δεύτερο σημείο που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι η συγκρότηση της
ανθολογίας ξεκίνησε όταν ο Δημήτριος Αρχοντώνης ήταν μαθητής Γυμνασίου (1954),
και κράτησε ως τον Μάρτιο του 1970, τελευταία αντιγραφή, όταν στο μεταξύ ο
κάτοχός της ήταν βοηθός του Σχολάρχου της Σχολής.
Οι ποιητές που ανθολογούνται είναι κυρίως
αυτοί που μεσουράνησαν στο λογοτεχνικό στερέωμα της Ελλάδας στο τέλος του 19ου
αι. και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου: Ανάμεσά τους οι: Γ. Δροσίνης, Κ.
Κρυστάλλης, Κ. Ουράνης, Ι. Πολέμης, Ζ. Παπαντωνίου, Λ. Μαβίλης, Γ. Βερίτης, Π.
Νιρβάνας, Α. Βαλαωρίτης, Α. Εφταλιώτης, Μ. Μαλακάσης, Στ. Μπολέτσης, Ι.
Γρυπάρης, Α. Σημηριώτης, Γ. Σουρής, Ν. Λαπαθιώτης, Α. Παπαδιαμάντης και οι
ξένοι A. Lamartine, P. Verlaine και R. Kipling. Ανθολογούνται και οι δύο
μεγάλοι ποιητές μας: ο Κωστής Παλαμάς (8 ποιήματα) και ο Κωνσταντίνος Καβάφης
(6). Ο νεαρός μαθητής ζει εκτός του ελλαδικού χώρου. Με το βλέμμα, όμως, πάντα
στραμμένο στην Ελλάδα, ανθολογεί Παλαμά, που εκείνη την εποχή αναδεικνύεται
«εθνικός» ποιητής, αλλά και Καβάφη, που είναι ο ποιητής του μείζονος
Ελληνισμού, με καταγωγή, μάλιστα, από την Κωνσταντινούπολη.
αυτοί που μεσουράνησαν στο λογοτεχνικό στερέωμα της Ελλάδας στο τέλος του 19ου
αι. και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου: Ανάμεσά τους οι: Γ. Δροσίνης, Κ.
Κρυστάλλης, Κ. Ουράνης, Ι. Πολέμης, Ζ. Παπαντωνίου, Λ. Μαβίλης, Γ. Βερίτης, Π.
Νιρβάνας, Α. Βαλαωρίτης, Α. Εφταλιώτης, Μ. Μαλακάσης, Στ. Μπολέτσης, Ι.
Γρυπάρης, Α. Σημηριώτης, Γ. Σουρής, Ν. Λαπαθιώτης, Α. Παπαδιαμάντης και οι
ξένοι A. Lamartine, P. Verlaine και R. Kipling. Ανθολογούνται και οι δύο
μεγάλοι ποιητές μας: ο Κωστής Παλαμάς (8 ποιήματα) και ο Κωνσταντίνος Καβάφης
(6). Ο νεαρός μαθητής ζει εκτός του ελλαδικού χώρου. Με το βλέμμα, όμως, πάντα
στραμμένο στην Ελλάδα, ανθολογεί Παλαμά, που εκείνη την εποχή αναδεικνύεται
«εθνικός» ποιητής, αλλά και Καβάφη, που είναι ο ποιητής του μείζονος
Ελληνισμού, με καταγωγή, μάλιστα, από την Κωνσταντινούπολη.
Ο κατά κόσμον Δημήτριος Αρχοντώνης,
εραστής της ελληνικής ποιήσεως, δεν είναι άλλος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη
Βαρθολομαίο. Το τετράδιό του αυτό, με τα ποιήματα που ο ίδιος ανθολόγησε (εκδόθηκε
από τον Σύνδεσμο των εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών στα 1998), μας δείχνει τις ευαισθησίες
ενός ανθρώπου, που για ένα μεγάλο μέρος από το λαό μας και τον κλήρο θεωρείται
πρότυπο. Ένα πρότυπο που δεν επιβάλλεται, αλλά αναδεικνύεται μέσα από μία διαδικασία
επίπονη, που βιώνεται με πειθαρχία, με εσωτερικότητα, για να κομίσει τελικά
στον κόσμο την αλήθεια που θα αντέξει στο χρόνο.
εραστής της ελληνικής ποιήσεως, δεν είναι άλλος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη
Βαρθολομαίο. Το τετράδιό του αυτό, με τα ποιήματα που ο ίδιος ανθολόγησε (εκδόθηκε
από τον Σύνδεσμο των εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών στα 1998), μας δείχνει τις ευαισθησίες
ενός ανθρώπου, που για ένα μεγάλο μέρος από το λαό μας και τον κλήρο θεωρείται
πρότυπο. Ένα πρότυπο που δεν επιβάλλεται, αλλά αναδεικνύεται μέσα από μία διαδικασία
επίπονη, που βιώνεται με πειθαρχία, με εσωτερικότητα, για να κομίσει τελικά
στον κόσμο την αλήθεια που θα αντέξει στο χρόνο.
Ο λόγιος και ποιητής Μητροπολίτης του
Οικουμενικού Θρόνου Πέργης Ευάγγελος, κατανόησε από νωρίς την
αξία αυτής της ποιητικής ανθολογίας, γι’ αυτό κι έγραψε ποιητικά:
Οικουμενικού Θρόνου Πέργης Ευάγγελος, κατανόησε από νωρίς την
αξία αυτής της ποιητικής ανθολογίας, γι’ αυτό κι έγραψε ποιητικά:
Κι όλο τον κύτταζα τον Πατριάρχη,
βλέποντας να ραγίζει πάνω «στ’ αρχαία μονοπάτια». Κι ήταν σα να τον είχα
μπροστά μου, την ώρα που παιδί αντέγραφε τον Παλαμά στο «Τετράδιο της νειότης»
του. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν είναι ποιητής. Είναι εραστής της ποίησης.
Και της δημιουργίας του κόσμου, που θέλει πάντα να την αισθάνεται και να τη
χαίρεται. Όμως, η συγκομιδή των στίχων του «τετραδίου» του μας τον εικονίζει
και σαν ευχάριστο εκφραστή και εφαρμοστή τους. Πολλοί από τους στίχους του
Μαβίλη και του Πορφύρα και του Δροσίνη ή του Πολέμη, του Παλαμά και του
Παπαντωνίου και τόσων άλλων που πληρώνουν τις εβδομηντατρείς σελίδες του, τους
βλέπουμε να απαγγέλλονται σήμερα «βιωματικά» από τον ίδιο. Μέσ’ από την εύλαλη
μαρτυρία της επίγνωσης των καιρών και του χρέους, που δεν θέλουν «κρυμμένο το
τάλαντο σε χέρσας γης τα βάθη» (Πολέμης). Μα να «δίνει φως από τη φλόγα του»
(Δροσίνης). Από τη λάμψη του θεσμού και των αιώνων.
βλέποντας να ραγίζει πάνω «στ’ αρχαία μονοπάτια». Κι ήταν σα να τον είχα
μπροστά μου, την ώρα που παιδί αντέγραφε τον Παλαμά στο «Τετράδιο της νειότης»
του. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν είναι ποιητής. Είναι εραστής της ποίησης.
Και της δημιουργίας του κόσμου, που θέλει πάντα να την αισθάνεται και να τη
χαίρεται. Όμως, η συγκομιδή των στίχων του «τετραδίου» του μας τον εικονίζει
και σαν ευχάριστο εκφραστή και εφαρμοστή τους. Πολλοί από τους στίχους του
Μαβίλη και του Πορφύρα και του Δροσίνη ή του Πολέμη, του Παλαμά και του
Παπαντωνίου και τόσων άλλων που πληρώνουν τις εβδομηντατρείς σελίδες του, τους
βλέπουμε να απαγγέλλονται σήμερα «βιωματικά» από τον ίδιο. Μέσ’ από την εύλαλη
μαρτυρία της επίγνωσης των καιρών και του χρέους, που δεν θέλουν «κρυμμένο το
τάλαντο σε χέρσας γης τα βάθη» (Πολέμης). Μα να «δίνει φως από τη φλόγα του»
(Δροσίνης). Από τη λάμψη του θεσμού και των αιώνων.
Ο μεγάλος έλληνας συνθέτης Μάνος
Χατζιδάκις στο δικό του σύμβολο της πίστεως, είπε σ’ ένα από τα περίφημα σχόλια
του Τρίτου: «Πιστεύω στις ποιητικές ανθολογίες».
Χατζιδάκις στο δικό του σύμβολο της πίστεως, είπε σ’ ένα από τα περίφημα σχόλια
του Τρίτου: «Πιστεύω στις ποιητικές ανθολογίες».
Έτσι κι εμείς πιστέψαμε στην νεανική
ποιητική ανθολογία του Πατριάρχη, αφού μέσα σ’ αυτήν είδαμε ποιήματα τα οποία,
εκτός των άλλων, μελοποιήθηκαν από σπουδαίους έλληνες συνθέτες του 20ου αιώνα,
της λεγόμενης Εθνικής Μουσικής Σχολής, και όχι μόνο.
Συναντώντας, για παράδειγμα, στην
πατριαρχική ανθολογία την Κασσιανή στην γνωστή απόδοση του
Παλαμά, δεν μπορούσαμε παρά να σκεφτούμε την μελοποίησή της από τον μεγάλο
μαέστρο και συνθέτη Δημήτρη Μητρόπουλο. Η προσευχή του ταπεινού του
Ζαχαρία Παπαντωνίου μας οδηγούσε ίσα στην μελοποίηση του Σόλωνος Μιχαηλίδη ή
οι Θερμοπύλες του Καβάφη στην αντίστοιχη προσέγγιση του
Αντίοχου Ευαγγελάτου κ.ο.κ.
πατριαρχική ανθολογία την Κασσιανή στην γνωστή απόδοση του
Παλαμά, δεν μπορούσαμε παρά να σκεφτούμε την μελοποίησή της από τον μεγάλο
μαέστρο και συνθέτη Δημήτρη Μητρόπουλο. Η προσευχή του ταπεινού του
Ζαχαρία Παπαντωνίου μας οδηγούσε ίσα στην μελοποίηση του Σόλωνος Μιχαηλίδη ή
οι Θερμοπύλες του Καβάφη στην αντίστοιχη προσέγγιση του
Αντίοχου Ευαγγελάτου κ.ο.κ.
Έτσι, το Τετράδιο του Πατριάρχη έγινε
αίφνης κι ένα μουσικό τετράδιο. Και όσα η έρευνά μας εντόπισε, δηλαδή τα ήδη
μελοποιημένα από παλιότερους έλληνες συνθέτες, συμπληρώθηκαν από συνθέσεις που
φιλικά παραγγείλαμε σε νεώτερους έλληνες συνθέτες, για ποιήματα που δεν ήσαν
μελοποιημένα.
αίφνης κι ένα μουσικό τετράδιο. Και όσα η έρευνά μας εντόπισε, δηλαδή τα ήδη
μελοποιημένα από παλιότερους έλληνες συνθέτες, συμπληρώθηκαν από συνθέσεις που
φιλικά παραγγείλαμε σε νεώτερους έλληνες συνθέτες, για ποιήματα που δεν ήσαν
μελοποιημένα.
Με το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον»
παρουσιάσαμε το μελοποιημένο, πλέον, Τετράδιο του Πατριάρχη –
όχι φυσικά ολόκληρο, γιατί κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να παρουσιαστεί – από το
2004 ως τα σήμερα σε πολλές πόλεις στην Ελλάδα, την Κύπρο και το Αννόβερο της
Γερμανίας.
Το 2013, που ήταν έτος Καβάφη,
παρουσιάσαμε σε πολλές συναυλίες στην Αθήνα – και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών –
τα έξι Καβαφικά που ανθολόγησε ο Πατριάρχης.
παρουσιάσαμε σε πολλές συναυλίες στην Αθήνα – και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών –
τα έξι Καβαφικά που ανθολόγησε ο Πατριάρχης.
Το 2019, και πάλι στο Μέγαρο Μουσικής. παρουσιάσαμε
τον «Κωστή Παλαμά δύο Πατριαρχών», δηλ. του Οικουμενικού Πατριάρχου
Βαρθολομαίου (τα ποιήματα του Παλαμά που ανθολόγησε) και του αείμνηστου
Πατριάρχη Αντιοχείας Ηλία, ο οποίος φοίτησε στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης και
μετάφρασε έλληνες ποιητές, μεταξύ των οποίων και ο Κωστής Παλαμάς, στα αραβικά.
τον «Κωστή Παλαμά δύο Πατριαρχών», δηλ. του Οικουμενικού Πατριάρχου
Βαρθολομαίου (τα ποιήματα του Παλαμά που ανθολόγησε) και του αείμνηστου
Πατριάρχη Αντιοχείας Ηλία, ο οποίος φοίτησε στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης και
μετάφρασε έλληνες ποιητές, μεταξύ των οποίων και ο Κωστής Παλαμάς, στα αραβικά.
Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι αυτή η
χειρόγραφη νεανική ποιητική ανθολογία του Πατριάρχη κυκλοφόρησε το 2018 σε μια
δίγλωσση (ελληνικά και τουρκικά), επιμελημένη έκδοση από την Κοινότητα Παναγίας
Κουμαριωτίσσης Νεοχωρίου του Βοσπόρου.
χειρόγραφη νεανική ποιητική ανθολογία του Πατριάρχη κυκλοφόρησε το 2018 σε μια
δίγλωσση (ελληνικά και τουρκικά), επιμελημένη έκδοση από την Κοινότητα Παναγίας
Κουμαριωτίσσης Νεοχωρίου του Βοσπόρου.
Μια ανθολογία κάτι σαν είδος
προσωπικού ποιητικού εγκολπίου. Μια περιπλάνηση στο σώμα της ελληνικής ποίησης,
που αναδύεται μέσα από το κλίμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης εκείνης της
εποχής.
προσωπικού ποιητικού εγκολπίου. Μια περιπλάνηση στο σώμα της ελληνικής ποίησης,
που αναδύεται μέσα από το κλίμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης εκείνης της
εποχής.
