Ο άγνωστος μουσικός Νικόλαος Παγανάς εκ Λέσβου

Δρ Αντώνιος Χατζόπουλος 

Άρχων Ιερομνήμων της Μ.τ.Χ.Ε.

Ο Νικόλαος Παγανάς από την Λέσβο (1847-1907) ήταν μία ανήσυχη περί μουσικής προσωπικότητα και έτυχε πλούσιας φιλοξενίας από τις στήλες της πολλών εφημερίδων της Πόλης. Διετέλεσε μέλος Μουσικής Επιτροπής του 1895, αυτής που είχε απορρίψει το μουσικό όργανο, που είχε κατασκευάσει ο ίδιος. Ο Παγανάς δεν έτυχε της δέουσας εκτίμησης των μουσικών του γνώσεών του από τους ψάλτες της Πόλης, καίτοι αρκετά μουσικά έργα του είχαν υποστηριχτεί από το Πατριαρχείο. Τα δε μουσικά του βιβλία, που προορίζονταν για τα σχολεία της Πόλης, είχαν τυπωθεί από το Πατριαρχικό Τυπογραφείο. 

Η Μουσική Παιδαγωγία (Μουσική Παιδαγωγία, ήτοι άσματα εκκλησιαστικά, σχολειακά και άλλα διάφορα ερρύθμως μελοποιηθέντα επί τη βάσει της δημώδους ημών μελωδίας, προς χρήσιν των Παρθεναγωγείων και Αρρεναγωγείων, Εν Κωνσταντινουπόλει, 1897) έργο του ιδίου απασχόλησε τους μουσικούς κύκλους της Πόλης, αλλά και τον Εκκλησιαστικό Μουσικό Σύλλογο για διάστημα πολλών ετών (Εκκλησιαστικά Χρονικά, Έγκριση διδασκαλίας Ασμάτων, Ε.Α. 27(1903),σελ. 341. Και παρόλο που έφερε στο εξώφυλλό του «εγκρίσει της Μ. του Χριστού Εκκλησίας» και είχε τυπωθεί στο Πατριαρχικό Τυπογραφείο, προσέκρουσε σε οξεία κριτική. Οι ιεροψάλτες Κωνσταντινούπολης (Συνολικά 20, μεταξύ τους ο Γ. Βιολάκης, ο Ι. Ναυπλιώτης, ο Κ. Κλάββας, ο Ε. Παπαδόπουλος, ο Γ. Πρωγάκης, ο Ν. Καμαράδος) με αίτησή τους ζήτησαν από το Πατριαρχείο να το καταδικάσει με Πατριαρχική και Συνοδική Εγκύκλιο, «ως εισάγον θεωρίας καινάς την καθιερωμένην τη εκκλησία μουσικήν», ακόμη «απετόλμησε να παραφθείρη την αρχαίαν Ελληνικήν Μουσικήν κατά το μέλος, τον ρυθμόν και την γραφήν, και να εισαγάγη θεωρίας καινάς όλως διαφόρους προς την νενομισμένην και καθιερωμένην τη Εκκλησία μουσικήν».

Το Πατριαρχείο απευθύνεται στους ψάλτες που ζήτησαν την καταδίκη του βιβλίου, να αναφέρουν εντός δεκαπέντε ημερών «το καινότροπον και καινοφανές του έργου». Οι ψάλτες ανταποκρίνονται και στέλνουν τέσσερεις εκθέσεις που είναι Έκθεσις Α΄(Γ. Βιολάκη, Ε. Παπαδοπούλου, Ν. Καμαράδου και Γ. Παπαδοπούλου),Έκθεσις Β΄του Γ. Παχτίκου, Έκθεσις Γ΄ του Π. Παχείδη και Έκθεσις Δ΄ του Θ. Γαϊτανάκη, ΠΕΑ, 1900, Εν Κωνσταντινουπόλει, σελ. 8-6). Η πρώτη έκθεση τεκμηριώνει επιστημονικά τις θέσεις αυτών που την υπογράφουν. Μετά από λίγους μήνες ο Παγανάς απολογείται με αίτησή του, ζητώντας να απορριφθούν οι αιτιάσεις των 20 ιεροψαλτών και ο Πατριάρχης παραπέμπει το θέμα του βιβλίου του στον ΕΜΣ και μετά από ένα χρόνο, το 1899, το βιβλίο απορρίφτηκε από τη νεοσύστατη τεχνική Επιτροπή του ΕΜΣ ως «καταστρέφον τον ρυθμόν και την γραφήν», Έκθεσις της Ειδικής Τεχνικής Επιτροπής, ΠΕΑ Β΄, (1900), Εν Κωνσταντινουπόλει, 1900, σελ. 66-67. Επίσης το απορρίπτει και ο ίδιος ο ΕΜΣ, ΠΕΑ, σελ.67. Ο ίδιος ο Παγανάς, με δημοσίευσή του στον τοπικό τύπο, ζητά το λόγο, Ν. Παγανά, Διατριβή κατά της τεχνικής επιτροπής του ΕΜΣ της καταδικασάσης την «Μουσικήν Παιδαγωγίαν», Νέα Εφημερίς, Κωνσταντινούπολη, 7-9 Οκτωβρίου 1900..Ο Παγανάς στα 1897, είχε μελοποιήσει και τονίσει και «άσμα ψαλλόμενον εις την εορτήν των Τριών Ιεραρχών» και γύρω στο 1901 εξέδωσε το Μουσικό Κόσμο στην Πόλη, με το οποίο μουσικό έργο είχε ασχοληθεί και η τεχνική Επιτροπή του Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου[1]. 

________________________

[1]Ανθίμου, Μητροπολίτου Αμασείας, Έκθεσις των κατά το Δ΄ συλλογικόν έτος πεπραγμένων, αναγνωσθείσα εν τη της 20 Σεπτεμβρίου 1902 ΝΣΤ΄ τακτική Συνεδριάσει, ΠΕΑ, Ε΄(1902), Εν Κωνσταντινουπόλει, σελ.309.