Ιστορικής σημασίας η κοινή μνημόνευση του Προκαθημένου της Ουκρανίας στη Θεσσαλονίκη

Ιωάννης Λότσιος, Δρ Θ. 

Η απόφαση της Έκτακτης Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και η αναγνώριση του δικαιώματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου να χορηγεί τόμους Αυτοκεφαλίας, έδωσε ώθηση στην έξοδο από την σιωπή και άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών. Ήδη αρκετές Ορθόδοξες Εκκλησίες άρχισαν δημοσίως να επικρίνουν θέσεις και στάσεις ορισμένων αντιπροσώπων του Πατριαρχείου της Μόσχας. 

Πέραν αυτού γίνεται λόγος για την πρώτη μνημόνευση υπό του Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερωνύμου. Ήδη ο νέος Προκαθήμενος της Ουκρανίας Επιφάνιος, εντάχθηκε στα επίσημα Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος, ως Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας. 

Πάντως θα πρέπει πανορθοδόξως να εξετασθούν κάποια στιγμή και άλλα θέματα, όπως το δήθεν αυτοκέφαλο των Ρώσων της διασποράς, που δεν έχει καμία αναγνώριση από Ορθόδοξη Εκκλησία και ούτε μνημονεύεται στα ιερά δίπτυχα ο προκαθήμενός τους. Αυτό το λησμονούν οι Εκκλησίες εκείνες που ζητούν πανορθόδοξη για την Ουκρανία και το παραβλέπουν εσκεμμένα, θέλοντας να παρακάμψουν τις αυθαιρεσίες της μοσχοβίτικης εκκλησιαστικής πολιτικής, οι οποίες είναι βαθύτατα προβληματικές στην κανονική και εκκλησιαστική de facto κανονική τάξη. 

Η Μεγάλη Ρωσία 

Ιδιαίτερη αίσθηση κάνει το Ανακοινωθέν της Εκκλησίας της Ελλάδος για την Μεγάλη Ρωσία:

”Τέλος, αφού χαρακτήρισε την ανακήρυξη της εκκλησιαστικής Αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας ιδιαιτέρως επωφελή για την Ορθόδοξη Εκκλησία και πολύτιμη για την ενίσχυση των σχέσεων των δύο αδελφών αυτοκεφάλων Ορθοδόξων Εκκλησιών, της Μεγάλης Ρωσίας και της Ουκρανίας, εισηγήθηκε «την αναγνώρισιν υπό της ημετέρας Εκκλησίας της Αυτοκεφαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας της ανεξαρτήτου Δημοκρατίας της Ουκρανίας»”. 

Το Ανακοινωθέν ομιλεί περί της ιστορικότητας της αρχαίας Εκκλησίας του Κιέβου, για τις απαρχές της εκκλησιαστικής ιστορίας της Εκκλησίας του Κιέβου. Αναφέρεται στην γεωγραφική σημασία ως “Μεγάλη Ρωσία” κατά την περίοδο της εκ-χριστιανοποιήσεως των Ρως -Ουκρανών, όπως ήταν γνωστή στην Μητέρα Εκκλησία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Μήπως πρέπει να συζητηθεί η επιστροφή του τίτλου στον Προκαθήμενο του Κιέβου ή να αφαιρεθεί ο τίτλος ”πασών των Ρωσιών” από τον Πατριάρχη Μόσχας; Μήπως πρέπει να συζητηθεί πάλι η αναφορά στον Πατριαρχικό Τόμο του Πατριαρχείου Ρωσίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο; Για μια αποκατάσταση του τίτλου στον κανονικό κάτοχο του; Είναι θέματα που εξάγονται από την σύζευξη ιστορίας και Εκκλησίας στην Μεγάλη Ρωσία. 

Η κοινή μνημόνευση 

Το Σάββατο 19 Οκτωβρίου 2019 θα πραγματοποιηθεί Πατριαρχική Θεία Λειτουργία στην ιστορική Εκκλησία της Παναγίας Αχειροποιήτου στη Θεσσαλονίκη και συλλείτουργο του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Ιερώνυμο. 

Επί του κανονικού εδάφους των Νέων Χωρών θα μνημονευθεί για πρώτη φορά ο νέος προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ουκρανίας.
Θα είναι μια κοινή μνημόνευση των δύο Προκαθημένων, Οικουμενικού Πατριάρχου και Αρχιεπισκόπου στην Θεσσαλονίκη, που έχει πολλούς λόγους συνδέσεως με την Μεγάλη Ρωσία, τόσο εκ της πολιτικής όσο και της εκκλησιαστικής ιστορίας, δεσμούς και σχέσεις αιώνων. 

Αλλά υπάρχει και ένας ακόμα λόγος για την κοινή αυτή μνημόνευση που θα γίνει στην ιστορική Εκκλησία της Παναγίας της Αχειροποίητου. Από τους δεσμούς τους ακατάλυτους των σχέσεων Θεσσαλονίκης – Μεγάλης Ρωσίας-Ουκρανίας, υπάρχει και ένας συνδετικός αγιολογικός κρίκος στην συγκεκριμένη εκκλησία. 

Στην Παναγία Αχειροποίητο μαρτύρησε ο νεομάρτυς ο Άγιος Αντώνιος ο Καρεώτης (+1516). 

Ο νεομάρτυς Αντώνιος ο Καρεώτης γεννήθηκε στην Ουκρανία και έλαβε το όνομα Ονούφριος. Ως νέος διέπραξε φόνο, μετανόησε και πήγε να μονάσει. Αρχικά πήγε στο Μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στο οποίο έγινε μοναχός με το όνομα Αντώνιος. Λόγο του αμαρτήματος του φόνου δεν μπορεί να βρει ησυχία αναχωρεί στο Άγιο Όρος στο Κελί του Αγίου Σάββα των Σέρβων στις Καρυές. Επιθυμούσε πάντοτε να μαρτυρήσει για τον Χριστό, αναχωρεί στην Θεσσαλονίκη και πηγαίνει στην εκκλησία της Παναγίας της Αχειροποίητου, που τότε είχε μετατραπεί σε τζαμί και κάνει το σταυρό του και προσεύχεται. Οι Οθωμανοί της πόλεως εξοργίσθηκαν και τον συνέλαβαν και υπέστη φρικτά βασανιστήρια και τον έκαψαν ζωντανό. 

Την αλληλοσύνδεση αυτή με όλα τα προαναφερθέντα αναφέρει ο αείμνηστος Καθηγητής Αντώνιος Ταχιάος, ειδικός σλαβολόγος ο οποίος επισημαίνει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά από τον βίο του βίου: «Ο βιογράφος του οσιομάρτυρα Αντωνίου μας πληροφορεί ότι αυτός είχε βαπτισθεί με το όνομα Ονούφριος, και ήταν Ρουσίνος (poychh) το γένος. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείτο στον Μεσαίωνα για να δηλώνει τον Ουκρανό, ενώ στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε για εκείνον, ο οποίος καταγόταν από τη Ρουθηνία ή Γαλικία, την περιοχή της δυτικής Ουκρανίας, η οποία εκτείνεται από το βόρειο προς το ανατολικό τμήμα του άνω ρού ποταμού Δνείστερου και έχει πρωτεύουσα την πόλη Χάλιτς. Ο Ονούφριος καταγόταν πιθανότατα από τη Βολυνία, μεγάλη περιοχή της Ουκρανίας, ή «Μικράς Ρωσίας», όπως την ονόμαζαν οι Βυζαντινοί, η οποία από το 1386 και μετά, δηλαδή από την εποχή της δημιουργίας του Πολωνό-Λιθουανικού κράτους, είχε περιέλθει σ’ αυτό…». 

Η Μήτηρ Εκκλησία 

Από την παράθεση ενός τεμαχίου από τον βίο του οσιομάρτυρα Αντωνίου του Καρεώτη που μαρτύρησε στο προαύλιο χώρο της Παναγίας Αχειροποιήτου αναδύονται και ορισμένα θέματα για το σήμερα. Αυτά τα νέα θέματα περιφέρονται γύρω από τις αμφισβητήσεις περί της Μεγάλης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για την σημασία ως «Μητέρα Εκκλησία» στις περιοχές εκείνες. Η «Μητέρα Εκκλησία» είναι η αρμόδια που απευθύνεται κανείς για την διαδικασία περί χορηγήσεως τόμου ανάμεσα στις Αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Η αναφορά του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως «Μήτηρ Εκκλησία» τονίζει την ιστορική ακρίβεια και την κανονική καταγωγή των νέων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, ειδικά για την περιοχή της Ουκρανίας. Η κοινή μνημόνευση του νέου προκαθημένου της Ουκρανίας στη Θεσσαλονίκη, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον Αρχιεπίσκοπο, αποτελεί μια πράξη που μας παρουσιάζει τον εκκλησιαστικό δεσμό μεταξύ της «Μητέρας Εκκλησίας» με την «Θυγατέρα Εκκλησία», και εδώ με την Εκκλησία της Ελλάδος και την Εκκλησία της Ουκρανίας, που ούτως ή άλλως δεν έχει ανάγκη από επεμβάσεις τρίτων που διασαλεύουν αυτήν την σχέση. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο από την Εκκλησία της Παναγίας της Αχειροποιήτου αποδεικνύει ότι ως «Μητέρα Εκκλησία» αποτελεί πηγή της αποστολικότητας, την οποία η ίδια μεταδίδει ως αδιάσπαστη συνέχεια, πέραν του χρόνου και του τόπου σε ολόκληρη την Ορθόδοξη Εκκλησία. Σε αυτήν την αποστολικότητα εντάσσεται και το θέμα της Θείας Ευχαριστίας, αφού αυτή αποτελεί το σημείο της αυθεντικότητας της αποστολικής διαδοχής. Η κοινή μνημόνευση στην Θεσσαλονίκη αναδεικνύει το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως «Μητέρα Εκκλησία» στην Μεγάλη Ρωσία, που μελλοντικά θα έχουμε εξελίξεις… Διότι η Μήτηρ Εκκλησία αναγνωρίζει και επικυρώνει την κανονική κατάσταση μια τοπικής Εκκλησίας και σε άλλες περιοχές.