ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: ΠΥΡΟΤΕΧΝΙΤΑΙ Ἢ “ΦΩΤΟΔΟΧΟΣ ΛΑΜΠΑΣ” ;

ὑπὸ

Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

Oui et non 

(Willebrands) 

Εἰς τὰς 15 Ἀπριλίου τ.ἔ. ἐκάη ἡ περίφημος Notre Dame. Καὶ ἐθεῶντο in situ τό “ὁλοκαύτωμα” τῆς Santa Maria οἱ ἐκ τῶν ΜΜΕ ἄνθρωποι, θρησκεύοντες καὶ μή. Μερικοὶ ἔψαλαν τὸ Ave Maria, ἐσιώπουν, ἐθρήνουν τὴν ἀπώλειαν τοῦ καθεδρικοῦ ναοῦ τῶν Παρισίων, τοῦ ἐθνικοῦ συμβόλου, τὸ παραστατικὸν μνημεῖον τῆς Δυτικῆς Μαριολογίας καὶ Μαριολατρείας καὶ κειμήλιον τῆς παγκοσμίου πολιτιστικῆς κληρονομίας. Ἐντὸς αὐτῆς ἐβιώθησαν γὰρ πολλαὶ ἱστορίαι πἐνθους καὶ πανηγύρεων, δυσπραγιῶν καὶ εὐλογίας (H. Bedford-Strom). 

Ὅσον δὲ συγκινητικὴ ἦτο ἡ πρώτη εὐπάθεια, τόσον ἀνησυχητικὴ καὶ ἐκφοβιστικὴ ἦτο ἡ ἀκολουθήσασα ἐθνικὴ ἰσχύς. Οὐδὲν σημεῖον ἀδυναμίας πρὸς βοήθειαν καὶ ἠρεμίας ἔναντι τῶν φλογῶν, τοῦθ’ ὅπερ ἐξεμεταλλεύθη βεβαίως ὁ Πρόεδρος Macron διὰ τὴν χαίνουσαν κρίσιν τῆς Γαλλίας, εἰπών, ὅτι “θὰ τὴν ἀνοικοδομήσωμεν καὶ πάλιν ὡραιοτέραν” ἐντὸς πέντε ἐτῶν. Αἰφνιδίως λοιπὸν ὁ καθεδρικὸς ναὸς ἀπέβη ἐθνικὸν σύμβολον τῆς ἰσχύος τῆς πολιτικῆς καὶ τῶν χρημάτων! Διότι, ὡς γνωστόν, ἐντὸς 24 ὡρῶν συνελέγησαν περὶ τὸ ἓν ἑκατομμύριον εὐρώ ἐκ προσφορῶν διὰ τὴν ἀναστήλωσιν. 

Τοῦτο ὅμως ἐθεωρήθη ὑπό τινων, ὡς προερχόμενον ἐκ τῶν πολυδισεκατομμυριούχων, ἀηδιαστικὸν ἀναφορικῶς ὡς πρὸς τὴν δικαιοσύνην τοῦ μερισμοῦ ἐν τῇ λαϊκιστικῇ Γαλλίᾳ καὶ ἐν τῷ κόσμῳ, ὄπου κυριαρχεῖ τοσαύτη πενία, πεῖνα, πόλεμοι ἀλλὰ καὶ ἐμπόριον ὅπλων. Ὡς μία ἔνδειξις ἀλαζονικὴ τῆς ἀνωτέρας κοινωνίας τῶν ὑπερπλουσίων νὰ διαμορφώνουν τὸν κόσμον κατὰ τὸ γοῦστον των μὲ τὰ χρήματα, ὅπως οἱ δικτάτορες κατὰ τὰς ἐπιθυμίας των. 

Τὸ θέμα ἀποβαίνει κυνικότερον ἐὰν ἀναλογισθῶμεν τοὺς φόνους εἰς τοὺς ναοὺς κατὰ τὸ Πάσχα ἐν Σρὶ Λάνκᾳ, πρότερον εἰς τεμένη ἐν Κράϊσττσερτς καὶ εἶτα εἰς συναγωγὴν ἐν Καλιφόρνιᾳ. Οἱ τρομοκράται δὲ καὶ ἐχθροὶ τῆς εὐπαθείας, δὲν ἐπιλέγουν τυχαίως τοὺς τόπους ἐπιθέσεών των. Γνωρίζουν ὅτι τὰ ἱερὰ μνημεῖα προσβάλλουν βαθέως οὐχὶ μόνον τὰ θύματά των, ταράσσοντας οὕτω τοὺς ἀνθρώπους ὁλοκλήρου τοῦ κόσμου, τοὺς ὁποίους προσπαθοῦν νὰ ἐναντιώσουν πρὸς ἀλλήλους, ἐπιτυγχάνοντες συχνάκις τὸ ἀντίθετον, τοῦτ’ ἔστιν τὴν ἀλληλεγγύην αὐτῶν. 

Αἱ ἐκκλησίαι, τὰ τεμένη, αἱ συναγωγαὶ εἶναι χῶροι διαφορετικοὶ καὶ οἱ ἄνθρωποι ἔχουν ἰδιαιτέραν σχέσιν πρὸς αὐτούς. 

Ἡ Notre Dame θεωρεῖται ὡς ἡ μήτηρ τῶν ἐκκλησιῶν τῆς Εὐρώπης μὲ τὴν ἀπλῆν της διάταξιν, τὴν προφυλάσσουσαν ἡμιφωτεινότητα, τὰ δώδεκα μέτρων μεγάλα καλειδοσκοπικά της ὄμματα (vitreaux) ἐξ ἐγχρώμου φωτός, ἀλλὰ καὶ μὲ τὰς τῆς ἐποχῆς κατασκευῆς της ξύλινα τμήματά ἕωλα τοῦ πυρός, καὶ τὰς διαφόρους κατὰ καιροὺς συντηρήσεις αὐτῆς. 

Τοιούτου εἴδους οἰκοδομήματα ἀποτελοῦν δοκιμὰς ἐκφράσεως τινός, τὸ ὁποῖον μόνον ὀλίγοι δύνανται νὰ προσπελάσουν: τὸ ὑπερφυσικόν, τὴν οὐράνιον Ἱερουσαλὴμ καὶ Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ.

Ἕκαστος χῶρος τοῦ ναοῦ εἶναι ἡμίφωτος ἢ σκοτεινὸς ἀπὸ τὴν σκωρίαν τῶν ἀναστεναζόντων, τῶν προσευχῶν, τῆς ἐλπίδος τῶν νεκρῶν (F. Steffensky). 

Τούτων ὅμως οὕτως ἐχόντων, τίθεται σήμερον τὸ πρόβλημα: Τοὐλάχιστον ἐν Γερμανίᾳ μὲ τοὺς χιλιάδες τῶν ναῶν καὶ παρεκκλησίων, πολλοὶ μὴ χριστιανοὶ ἢ μόνον κατ’ ὄνομα, δὲν αἰσθάνονται ἄνετα, ὅταν ναοὶ χρησιμοποιούμενοι ἢ οὒ ἐκ διαφόρων αἰτίων πληθυσμιακῶν, οἰκονομικῶν, πολεοδομικῶν κρημνίζονται κυρίως, ἀλλὰ καὶ πωλοῦνται ἢ ἐνοικιάζονται. Ὅταν μεταρέπονται ἐσωτερικῶς εἰς πολυαγοράς, μπάρ, κλάμπ, μπιστρό, μπιραρίας, πιτσαρίας, νυκτερινὰ κέντρα διασκεδάσεως, ἑστιατόρια, καζίνα, καφέ, νοσοκομεῖα, ἀποθήκας γεωργικῶν εἰδῶν, σανοῦ ἀκόμη δὲ καὶ σὲ στάβλους, WC, πυροβολεῖα, βίλας κλπ. 

Οἱ ἄνθρωποι οὗτοι ὄντες λίαν εὐαίσθητοι λόγῳ τῆς χρήσεως αὐτῶν -καίτοι διατηροῦνται οἱ ἔχοντες ἱστορικὴν καὶ καλλιτεχνικὴν ἀξίαν- εἶναι πάντως μᾶλλον ἐπιφυλακτικοὶ διὰ τὰς πολιτισμικὰς χρήσεις των, ὅπως βιβλιοθῆκαι, μουσεῖα, θέατρα, αἴθουσαι συναυλιῶν, χώρος ἐκθέσεων καὶ συνεδρίων, σχολεῖα, γυμναστήρια, γραφεῖα, κατοικίαι κ.ἄ. 

Ὡσαύτως φαίνονται ἐπιεικέστεροι, ἐὰν χῶροι τῶν ναῶν, τοὐλάχιστον εἰς ἓν τμῆμα, χρησιμοποιοῦνται λειτουργικῶς, ὡσὰν διὰ τῆς ζώσης πνευματικότητος ξένων ἀνθρώπων νὰ προστίθεται μία γοητεία εἰς τὰ ἀποϊερωθέντα οἰκοδομήματα2. 

Καὶ δὲν εἶναι σημαντικὸν νὰ ὀργίζονται καὶ νὰ ἀπαιτοῦν ὅτι οἱ ἄνθρωποι δέον νὰ πληροῦν τοὺς ναοὺς κατὰ τὴν λειτoυργίαν τῆς Κυριακῆς3, ἢ ὅτι οἱ τουρίσται θαυμάζουν τοὺς ναοὺς μόνον ὡς ἀρχιτεκτονικὰ ἔργα τέχνης, κατασκευασθέντα δυσχερῶς μὲ τὴν τότε πρωτόγονον τεχνολογίαν. Πρόκειται δῆλα δὴ ἐνταῦθα περισσότερον διὰ τὸ ὅτι: οἱ ἄνθρωποι ἔχουν ἓν αἴσθημα διὰ τὴν διαφορὰν τοῦ κοσμικοῦ καὶ τοῦ ἱεροῦ4. Ἴσως νὰ μὴν ἠμποροῦν νὰ κατονομάσουν ποῖον εἶναι αὐτὸ δι’ αὐτούς. Φαίνεται ὅμως νὰ κατέχουν εἰς τὴν ψυχήν των μίαν θέσιν κενὴν δι’ αὐτὸ ἢ τὸ τελείως διαφορετικόν.
Εἶναι ὁ χῶρος προφυλάξεως ἀπὸ τὴν εἰσβολὴν τοῦ θορύβου, τοῦ βεβιασμένου, τοῦ ἔξω κόσμου καὶ τῶν κεφαλαιοκρατικῶν σχέσεων. Ἓν “ἐργαστήριον τῶν ἀναμνήσεων” (F. Steffensky). 

__________________________________________________________ 

1- A. Strottman, Der Zauber des ganz anderen, Publik-Forum ἀρ. 9 (2019), 48-49. 

2- Ἀ. Παππᾶ, Χαλκηδόνος, Memento mori! Ρινήματα θεολογικά, τεχνοκριτικά, ἱστορικὰ καὶ ἄλλα τινὰ ἀπὸ τὸν Βόσπορο, Θεσσαλονίκη 2013, 368-370. 

3- Deutsche Stiftung, Denkmalschutz, ἐκδ., Kirche Leer – Was dann? Neue Nutzungskonzepte für alte Kirchen, Πέτερσμπουργκ 2009. H. Halbfass, Die Zukunft unserer Kirchengebäude, Στουτγάρδη 2019. 

4- M. Eliade, Das Heilige und das Profane, Ἁμβοῦργο 1957.