ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ – Η ΜΑΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Γράφει ο Θεολόγος- Εκκλησιαστικός Ιστορικός- Νομικός Ιωάννης Ελ. Σιδηράς 

Το Παλλάδιο της θεομητορικής ευλαβείας του Πόντου 

Σύμφωνα με το κτητορικό και την σχετική αναφορά του Επ. Κυριακίδη η ίδρυση της Ιεράς Μονής Σουμελά ανάγεται στη τέταρτη μ.Χ. εκατονταετηρίδα και συνδέεται με την ανεύρεση της θαυματουργού εικόνος της Σουμελιώτισσας Παναγίας στο Όρος του Μελά. 

Κατά την παράδοση μία από τις τρείς εικόνες της Θεομήτορος που αγιογράφησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς, την τρίτη εξ’ αυτών, την παρέδωσε σε έναν μαθητή του τον Ανανία. Η εικόνα αυτή επειδή αρχικώς εγκαταστάθηκε στην πόλη των Αθηνών, έλαβε την προσωνυμία «Παναγία η Αθηναία» ή «Αθηνιώτισσα Παναγία». Αργότερα η ιερά εικόνα μετεφέρθη στη Θήβα, όπου οι Θηβαίοι ανήγειραν προς τιμήν της περίλαμπρο ναό και παρέμεινε στην πόλη των Θηβών ως και τα έτη του αυτοκράτορος Θεοδοσίου του Α΄ ( 379/ 380 ). 

Η Θεοτόκος εμφανίστηκε κατ’ όναρ στον ευσεβή χριστιανό Βασίλειο και τον ανεψιό του Σωτήριο, τους οποίους εκάλεσε να απαρνηθούν τα εγκόσμια και άλλαξαν τα ονόματά τους σε Βαρνάβα και Σωφρόνιο, αντίστοιχα. 

Οι δύο άνδρες όταν μετέβησαν στην Θήβα για να προσκυνήσουν την Παναγία την Αθηναία, άκουσαν φωνή να τους λέει: «Εγώ προπορεύομαι, τέκνα, όπως προείπε, εις όπερ εξελεξάμην Όρος του Μελά, μεθ΄ υμών ούσα».
Οι δύο μοναχοί αφού προσκύνησαν στα Μετέωρα και στην Ιερά Μονή Ιβήρων Αγίου Όρους, ανεχώρησαν με πλοιάριο και έφτασαν στην Μαρώνεια της Θράκης και στην συνέχεια πεζοπορώντας έφθασαν στην Ραιδεστό, την Κωνσταντινούπολη και από εκεί στην Τραπεζούντα, όπου αφού προσκύνησαν την Θεοτόκο Χρυσοκέφαλο και την κάρα του Αγίου Ευγενίου, κατευθύνθηκαν στο εσωτερικό του Πόντου και προς το όρος Μελά. 

Μέσα από πυκνόφυτη βλάστηση βλέπουν την κορυφή του Όρους Μελά και σμήνη χελιδονιών να εισέρχονται και να εξέρχονται σε μη ορατή προς αυτούς σπηλιά στην οποία, όταν εισήλθαν, οι δύο μοναχοί είδαν την ιερά εικόνα σε μία εσοχή των βράχων. Στο σπήλαιο αυτό οι μοναχοί έκτισαν ένα μικρό κελί και αργότερα την Ιερά Μονή τα εγκαίνια της οποίας έλαβαν χώρα το έτος 386 μ.Χ. 

Η Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά εγνώρισε μεγάλη αίγλη επί της δυναστείας των Κομνηνών. Ιδιαίτερη μέριμνα για την Ιερά Μονή επέδειξε ο αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός, ο οποίος αφού σώθηκε σε μία θαλασσοταραχή, εχάρισε στο μοναστήρι 48 χωριά, που απετέλεσαν αργότερα την εξαρχία της Μονής. Πολλοί υπήρξαν και οι Σουλτάνοι που ευεργέτησαν το μοναστήρι και εξέδωσαν σουλτανικά φιρμάνια με τα οποία επικύρωναν όλα τα προηγηθέντα Χρυσόβουλλα των Κομνηνών. Χρυσόβουλλα υπέρ της Μονής εξέδωσαν και οι ηγεμόνες των Παραδουνάβιων περιοχών. 

Μετά την γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού με τα 353.000 αθώα θύματα των Ελλήνων του Πόντου, το μοναστήρι έπαυσε να λειτουργεί (1923) και αφού υπέστη φθορές από την θρησκευτική και εθνικιστική μισαλλοδοξία των Τούρκων, μετετράπη σε μουσείο. 

Από τα ιερά κειμήλια της ιστορικής Μονής που μετεφέρθησαν και φυλάσσονται στην ομώνυμη Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά στο όρος Βέρμιο της Βεροίας είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά, ο σταυρός του αυτοκράτορος Αλεξίου Γ΄ Κομνηνού και το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου. 

Ύστερα από 87 συναπτά έτη σιωπής, η Ιερά Μονή της Σουμελιώτισσας Παναγίας ανέστη κατά το έτος 2010 και τούτο επετεύχθη χάρις στις ενέργειες του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος αφού έλαβε την πολυπόθητη άδεια από την Τουρκική Κυβέρνηση, ετέλεσε την πρώτη πατριαρχική θεία λειτουργία στο μεγαλομονάστηρο της Σουμελιώτισσας, στο Παλλάδιο του Ποντιακού Ελληνισμού, όπου την ημέρα του δεκαπενταύγουστου όσα ζήσαμε, είδαμε και ακούσαμε ήταν ένα θαύμα, ήταν μέρα πασχαλιάς. 

Βιβλιογραφία: 

• Ε.Θ. Κυριακίδου, Ιστορία της παρά την Τραπεζούντα Ιεράς Βασιλικής Πατριαρχι-κής και Σταυροπηγιακής Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου της Σουμελά, Αθήναι 1890.

• Δ.Η. Οικονομίδου, Ο Πόντος και τα δίκαια του εν αυτώ Ελληνισμού, Αθήναι 1922.

• Χρυσάνθου Φιλιππίδου, Εκκλησία Τραπεζούντος, Αθήναι 1933.