ΝΤΟΚΥΜΑΝΤΕΡ: ΣΤΑ ΑΔΥΤΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ

Μια παλαιότερη, αλλά αποκαλυπτική και διαχρονική, ανάρτηση μας


«Στα άδυτα της Αγιάς Σοφιάς» 

ΣΤΟ ΛΟΣ ΑΝΤΖΕΛΕΣ Η ΠΡΩΤΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΟΒΟΛΗ 

ΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΓΡΑΨΕ Ο ΚΥΠΡΙΟΣ ΣΥΝΘΕΤΗΣ Γ. ΚΑΛΛΗΣ 

Του ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΒΙΚΕΤΟΥ  

Στο Los Angeles County Museum of Art – LACMA (Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες, το δεύτερο μεγαλύτερο μουσείο στις ΗΠΑ, θα προβληθεί αύριο, 23 Σεπτεμβρίου 2018, σε παγκόσμια πρεμιέρα το ντοκιμαντέρ, με τίτλο: «Στα άδυτα της Αγιάς Σοφιάς». Η έρευνα και σκηνοθεσία ανήκει στον Göksel Gülensoy, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Την μουσική έγραψε ο Κύπριος συνθέτης Γιώργος Καλλής και το σενάριο είναι του Kutsi Akilli. 

Tο ντοκιμαντέρ, για το οποίο ο «Φιλελεύθερος» είχε γράψει το 2014, είναι παραγωγή της Kinostanbul. Στο ρεπορτάζ του 2014 ο Göksel Gülensoy (Γκοκσέλ Γκιουλενσόϊ) είχε δηλώσει: «Έμεινα άφωνος, δεν πίστευα στα μάτια μου. Ήταν ως να βρέθηκα στον 5ο με 6ο μ.Χ αιώνα». Το ερέθισμα για να ξεκινήσει το ντοκιμαντέρ ήταν οι συζητήσεις του Göksel Gülensoy με τον αναπληρωτή καθηγητή , δρα İhsan Tunay. «Ανέκαθεν είχα έρωτα για την Αγία Σοφία. Ήξερα ότι θα ήταν μια μακροχρόνια σχέση. Πρώτα έπρεπε να την δω με τα ίδια μου τα μάτια, να την γνωρίσω και το πιο σημαντικό να την ανακαλύψω. Κι αυτό έκανα. Με το πέρασμα του χρόνου, η αγάπη μετατράπηκε σε πάθος που με κυριαρχεί εδώ και χρόνια», δηλώνει ο Göksel. 

Με την ευκαιρία της αυριανής πρεμιέρας του ντοκιμαντέρ ο Göksel Gülensoy (Γκοκσέλ Γκιουλενσόϊ) σε αποκλειστικές δηλώσεις στον «Φ» αναφέρει ότι είναι ο πρώτος σκηνοθέτης, που είχε την ευκαιρία να κινηματογραφήσει το κάτω μέρος μιας δομής (της Αγίας Σοφίας) 1500 χρόνων.

Ο Τούρκος σκηνοθέτης μας είπε ότι έχει αποκομίσει πολλές εμπειρίες. Οι σημαντικότερες, συνεχίζει, ήταν ότι έμαθα για την ύπαρξη πολλών δωματίων της Ρωμαϊκής – Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στο υπόγειο (κάτω από τον ναό) και τις λειτουργίες του. «Είδα ότι υπήρχε μια άλλη πόλη κάτω από την σημερινή Κωνσταντινούπολη», τόνισε. “Οι θόλοι και οι μιναρέδες της Αγιάς Σοφιάς αποτελούν σύμβολα της Κωνσταντινούπολης που σου κόβουν την ανάσα», λέει ο σκηνοθέτης. «Αποκαλύψαμε ένα κόσμο τόσο εντυπωσιακό, όσο και αυτός που βρίσκεται στον ναό. Για τον λόγο αυτό είμαστε αφάνταστα ενθουσιασμένοι και συγκινημένοι», επισημαίνει ο Gülensoy. 

Το κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ, αναφέρει, είναι 90 λεπτά. Το μήκος της τηλεοπτικής σειράς είναι 6×52 λεπτά. Μόνο 52 λεπτά από αυτό θα προβληθεί στην αποψινή πρεμιέρα στο LACMA. 

Υπήρξε, αναφέρει, μια προσφορά από το LACMA για την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας. «Σκέφτηκα ότι θα ήταν σωστή η απόφαση για ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ να προβληθεί σε ένα από τα σημαντικά μουσεία των ΗΠΑ και δέχτηκα. Το πρόγραμμά μας για την Τουρκία δεν είναι ακόμα βέβαιο», δηλώνει ο Τούρκος σκηνοθέτης. 

Ο Göksel Gülensoy αποκαλύπτει ότι θέλει να συνεχίσει το ερευνητικό πρόγραμμά του, «γιατί στην περιοχή του Σουλτάναχμετ, όπου βρίσκεται η Αγιά Σοφιά, υπάρχουν πολλά ανεξερεύνητα μέρη».

Προσθέτει ότι αναζητεί συμπαραγωγό για να μπορέσει να υλοποιήσω τους στόχους του. 

Τέλος, δηλώνει στον «Φ» ότι, αν υπάρξει ενδιαφέρον, θα προβάλει στην Κύπρο το ντοκιμαντέρ, που θα παρουσιαστεί απόψε στο LACMA. 

Ο συνθέτης Γιώργος Καλλής απάντησε στις ερωτήσεις του «Φ»: 

– Πως έγινε η γνωριμία με τον Göksel Gülensoy; 

– Η γνωριμία μας ήταν αρχικά διαδικτυακή… Ο Göksel παρακολουθούσε τη δουλειά μου από καιρό και έτσι πριν από μερικούς μήνες μου έστειλε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα και περιέγραφε την ταινία. Με ρώτησε, εάν θα με ενδιέφερε να την επενδύσω μουσικά. Βρεθήκαμε στην Λευκωσία για πρόγευμα το καλοκαίρι και συμφωνήσαμε να προχωρήσουμε με την συνεργασία μας. 

– Γιατί αποφάσισες να γράψεις την μουσική στο συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ και τι σημαίνει για την μέχρι σήμερα δουλειά σου; 

-Το θέμα με ενδιέφερε, γιατί πρώτον πρόκειται για ένα Βυζαντινό Ναό ασύγκριτης αρχιτεκτονικής και ιστορικής αξίας. Εξ άλλου μετά από τη γνωριμία μου με τον Göksel διαπίστωσα ότι πρόκειται για ένα πολύ εργατικό σκηνοθέτη, αλλά και εξαιρετικό άνθρωπο. Μου περιέγραψε το ντοκιμαντέρ με περηφάνια κι ένα μεγάλο χαμόγελο και με κέρδισε αμέσως η αυθεντικότητα του. 

– Μπορείς να μας πεις δυο λόγια για τα βασικά χαρακτηριστικά της μουσικής του ντοκιμαντέρ; 

– Το θέμα του ντοκιμαντέρ μου δίνει τη δυνατότητα να συνδυάσω τις βυζαντινές ρίζες μας με συμφωνική κινηματογραφική μουσική, που πιστεύω θα δημιουργήσει ένα πολύ ενδιαφέρον μουσικό ακρόαμα. Εξάλλου, η γενική ιδέα της μουσικής υπόκρουσης είναι να μας πάρει πίσω στον χρόνο. 

– Ποιά η γνώμη σου για το ντοκιμαντέρ; 

– Δεν έχει ξαναγίνει τέτοιου είδους μελέτη για την Αγία Σοφία, πριν από αυτή τη πρωτοβουλία του Göksel. Για μένα είναι ένα θέμα ιδιαίτερα ενδιαφέρον, επηρεασμένος βεβαίως πάντοτε και από την ιστορία μας. Καταδυόμενος στα υπόγεια της Αγιάς Σοφιάς ο Göksel βρήκε και κατάλοιπα του παρελθόντος μέχρι και το 1200 μ.χ. Είναι σίγουρα μία αξιόλογη προσπάθεια επιστημονικής και όχι μόνον έρευνας, που αξίζει να την δει ο καθένας από εμάς. 

Το ντοκιμαντέρ “Στα άδυτα της Αγιάς Σοφιάς» είναι βασισμένο σε πολύχρονες εξερευνήσεις των υπόγειων στοών και υδροφόρων διόδων του εμβληματικού ναού. Πριν την προβολή του ντοκιμαντέρ θα μιλήσει η αρχαιολόγος, δρ. Χαλούκ Τσιετίνκαγια (Haluk Cetinkaya) . Ο διάσημος συγγραφέας Dan Brown έχει χαρακτηρίσει «υπέροχο» το ντοκιμαντέρ. Για την παραγωγή του, της οποίας εκτελεστικός διευθυντής είναι ο Σενά Ντεκτάς (Sena Denktas), δούλεψαν περίπου 45 άτομα διαφόρων ειδικοτήτων. 

Ο Τούρκος ντοκιμαντερίστας δηλώνει κατηγορηματικά ότι η επικοινωνία των στοών της Αγίας Σοφίας με τον Βόσπορο και τα Πριγκηπόννησα είναι ένας θρύλος.

Ο Göksel Gülensoy στα άδυτα της Αγιάς Σοφιάς

Τα υποβρύχια γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στο βυθό των τριών μεγάλων ιστορικών δεξαμενών της Αγίας Σοφίας από τέσσερις επαγγελματίες δύτες, με εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας. Τα γυρίσματα στις σήραγγες και τις πλωτές διόδους κάτω από την Αγιά Σοφιά έγιναν από ειδικούς του Διεθνούς Σπηλαιολογικού Κέντρου Boğaziçi. Το γεγονός ότι δεν βρέθηκε ένα έγγραφο ή ντοκουμέντο σχετικά με τον υπόγειο χώρο της Αγιάς Σοφιάς είχε ως αποτέλεσμα οι εργασίες να πάρουν περισσότερο χρόνο. Τώρα, με βάση τα γυρίσματα , η περιοχή έχει χαρτογραφηθεί. Οι δεξαμενές της Αγιάς Σοφιάς, οι οποίες έχουν βυθιστεί, εξετάστηκαν και μετρήθηκαν για πρώτη φορά. 

Όλα όσα καταγράφηκαν από την κάμερα εξετάστηκαν από επιστημονική επιτροπή και αποφασίστηκε ότι χρειάζονται και άλλες έρευνες για τον υπόγειο χώρο της Αγιάς Σοφιάς. 

Με τη βοήθεια των καθηγητών της Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ihsan Tunay και HaluK Cetinkaya, αλλά και των υπευθύνων του Μουσείου της Αγίας Σοφίας εντοπίστηκαν δύο πιθανές είσοδοι για τις σήραγγες του ναού . Η πρώτη είσοδος βρέθηκε στο τμήμα του πρόναου και λίγα μέτρα πιο μακριά εντοπίστηκε η δεύτερη. Στα υπόγεια της Αγιάς Σοφιάς υπάρχουν πολλοί κίονες, εξαιρετικού κάλλους, παρεκκλήσια με σπαράγματα νωπογραφιών και δωμάτια. 

Ο Göksel Gülensoy και η ομάδα του βρήκαν ένα τάφο, αλλά δεν είχαν αντιληφθεί τι είχαν ανακαλύψει. Αυτό το διαπίστωσε η αρχαιολόγος HaluK Cetinkaya, όταν είδε τις εικόνες. Ήταν ο τάφος του Αγίου Αντιγόνου! Τελευταία αναφορά στον τάφο του Αγίου είχε γίνει τον 13ο αιώνα από έναν Ρώσο περιηγητή. Επίσης, βρέθηκε ακόμη ένας τάφος, που εικάζεται πως ανήκει σε Πατριάρχη. Σύμφωνα με τον Göksel ο σεναριογράφος του Kutsi Akilli ελπίζει ότι μπορεί να βρεθεί δωμάτιο της Αγιάς Σοφιάς Σοφίας, από όπου διέφυγε ο ιερέας στη Λειτουργία της 29ης Μαΐου 1453, όταν ο Μωάμεθ ο Πορθητής εισέβαλε στον ναό, αλλά και το δισκοπότηρο που χάθηκε κατά την Άλωση της Πόλης και η παράδοση το θέλει να βρίσκεται κάπου στα βάθη του ναού. Στα ευρήματα συγκαταλέγεται και ένα στρατιωτικό παγούρι με ημερομηνία 1917.

Ψηφιδωτή τοιχογραφία στην Αγιά Σοφιά (ΦΩΤΟ: Α. Βικέτος)

Η Αγιά Σοφιά, την οποία επισκέπτονται κάθε χρόνο κατά μέσο όρο τρία εκ. τουρίστες, ήταν ο καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης, στο κέντρο της κωνσταντίνειας πόλης, στον Πρώτο λόφο της Κωνσταντινούπολης. Ο ναός, που σώζεται σήμερα και αποτελεί μουσείο, οικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α΄ κατά το πρώτο μισό του 6ου αιώνα μ.Χ. Το έργο ανέλαβαν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο. Η κατασκευή προχώρησε γρήγορα και ο ναός, μια κολοσσιαία τρουλαία βασιλική με μια αψίδα στα ανατολικά και συνολικό μήκος περί τα 135 μ., εγκαινιάστηκε στις 27 Δεκεμβρίου 537. Ο τρούλος της Αγίας Σοφίας είναι ελαφρώς μικρότερος από εκείνον του Πάνθεου στη Ρώμη. Η διάμετρός του φτάνει τα 31,87 μ. και βρίσκεται σε ύψος 55,6 μ. από το επίπεδο του δαπέδου. 

Όσον αφορά το εσωτερικό του ναού οι επιφάνειες των τοίχων καλύπτονταν με πολύχρωμη ορθομαρμάρωση (όπως παραμένουν και σήμερα) και αρχικά είχαν διακοσμηθεί με πολυάριθμους ψηφιδωτούς σταυρούς και διακοσμητικά σχέδια σε χρυσό βάθος. Ο άμβωνας από μάρμαρο και ελεφαντοστό είχε δύο κλίμακες. 

Τα παλιότερα σωζόμενα ψηφιδωτά με εικόνες του Χριστού της Παναγίας, του Ιωάννη του Προδρόμου, των Αρχαγγέλων, αυτοκρατόρων κλπ. χρονολογούνται το 843 μ.Χ. στην περίοδο μετά την Εικονομαχία. Ο τρούλος του ναού πιθανώς διακοσμήθηκε επίσης τον 9ο αιώνα με μια μεγάλη παράσταση του Παντοκράτορα, ο οποίος καταστράφηκε εντελώς, αλλά στις αρχές της Οθωμανικής περιόδου, ήταν ακόμη ορατός.
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα Κύπρου «Ο Φιλελεύθερος», 22.9.2018 

Υπόγεια σήραγγα