Ὁμιλία τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Πατριαρχικήν Θείαν Λειτουργίαν εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Ὁσίου Νίκωνος τοῦ Μετανοεῖτε (Σπάρτη, 26 Νοεμβρίου 2024)
Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Μονεμβασίας καὶ Σπάρτης κ. Εὐστάθιε, ποιμενάρχα τῆς θεοσώστου ταύτης Ἐπαρχίας,
Τιμιώτατοι ἅγιοι Ἀρχιερεῖς,
Εὐλαβέστατοι Πατέρες,
Ἐξοχώτατοι καὶ Ἐντιμότατοι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀρχῶν,
Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες Ὀφφικιάλιοι,
Λαὲ τοῦ Θεοῦ εὐλογημένε!
Ὁ Κύριος θέτει ὡς ἀρχὴν καὶ ὡς κατάληξιν τοῦ Εὐαγγελίου Αὐτοῦ τὴν κλῆσιν πρὸς μετάνοιαν,[1] ἡ ὁποία ἀποβαίνει τὸ «ἀνεκτίμητον δῶρον [τοῦ Θεοῦ] πρὸς τὴν ἀνθρωπότητα»[2], δυνάμει τοῦ ὁποίου εἰσάγεται ὁ πιστὸς εἰς τὴν κοινωνίαν πάντων τῶν Ἁγίων καὶ μετέχει εἰς τὰ χαρίσματα τῶν φίλων τοῦ Θεοῦ, τῶν δεδοξασμένων εἰς τὴν αἰώνιον Βασιλείαν Αὐτοῦ καὶ τῶν ἐκλεκτῶν Αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς.
Ἡ χάρις τῆς μετανοίας καθιστᾷ τὸν ἄνθρωπον οἰκεῖον τοῦ Θεοῦ. Ἐνδύει αὐτὸν μετὰ ἱματίου εὐπρεπείας διὰ τὴν παράστασιν αὐτοῦ ἐνώπιον τοῦ Κυρίου καί, πρὸ παντός, ἀναδεικνύει τοῦτον ἄξιον νὰ λατρεύῃ τὸν Θεὸν Πατέρα «ἐν Πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ»[3]. Ὅποιος κτίζει τὴν ζωὴν αὐτοῦ βάσει τοῦ χαρίσματος τῆς μετανοίας, καθίσταται θαυμαστὸν σημεῖον τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς γῆς. Μαρτυρεῖ τὴν ἀλήθειαν Αὐτοῦ καὶ τὸν προορισμὸν τοῦ ἀνθρώπου.
Μία καὶ μοναδικὴ περίπτωσις ὑπάρχει, κατὰ τὴν ὁποίαν ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἀλάθητος εἰς τὴν ζωὴν αὐτοῦ· ὅταν ἀναγνωρίζῃ τὴν ἁμαρτωλότητα αὐτοῦ καὶ μετανοῇ. «Πάντες ἥμαρτον καὶ ὑστεροῦνται τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ»[4]. Πλὴν ὅμως, ὅταν ἀναλάβουν τὸ ἔργον τῆς μετανοίας, καθίστανται ἀληθινοί, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ Πνεῦμα τῆς Ἀληθείας, ἀναγεννᾷ αὐτοὺς καὶ καταρτίζει αὐτοὺς εἰς γνησίας εἰκόνας καὶ ὁμοιώματα τοῦ Θεοῦ-Δημιουργοῦ.
Τοιοῦτοι ὑπῆρξαν οἱ Ἅγιοι πάντων τῶν αἰώνων. Ἐξέχον ὑπόδειγμα τῆς κατηγορίας τῶν ἀνθρώπων τούτων, οἱ ὁποῖοι διὰ τῆς σφοδρᾶς αὐτῶν μετανοίας ἐγένοντο μάρτυρες τῆς ἀγαθότητος καὶ τῆς ἀνακαινιστικῆς δυνάμεως τοῦ Θεοῦ, ἀποτελεῖ ὁ τιμώμενος σήμερον Ἅγιος Νίκων ὁ «μετανοεῖτε», ὁ πολιοῦχος τῆς ἱστορικῆς ταύτης πόλεως, ὅπου νῦν ἀναπέμπομεν λατρείαν πρὸς τὸν ἀληθινὸν Θεὸν καὶ τιμῶμεν τοὺς ἄθλους τοῦ Ἁγίου τούτου.
Ὁ Ὅσιος Νίκων ἀνήκει εἰς τήν χρυσῆν ἁλυσίδα τῶν Ἁγίων τοῦ 10ου αἰῶνος, οἱ ὁποῖοι συνετέλεσαν εἰς τήν ἀναγέννησιν τοῦ λαοῦ καί εἰς τήν διατήρησιν τῆς φλογός τῆς ἀμωμήτου πίστεώς μας ζώσης. Ἀπέβησαν στυλοβᾶται τοῦ Γένους εἰς καιρούς δυσχειμέρους. Λουκᾶς ὁ Στειριώτης, Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης, Πέτρος τοῦ Ἄργους, Ὅσιος Μελέτιος, ὁ Ἱερομάρτυς Ἀνανίας ὁ Λακεδαιμονίας, ἀμέτρητον πλῆθος ἀνωνύμων καί ἐπωνύμων, τοπικῶν καί παγκοσμίων Ἁγίων, ἀπέβησαν τά γενναῖα καί ἀκλόνητα ἐρείσματα εἰς τά ὁποῖα «ἀκούμπησεν ὁ λαός», ὅλοι μας.
Ὡς ποτέ ὁ μέγας Μωϋσῆς ἔσωσε λαόν περιούσιον καί τόν ὡδήγησε διά διδαχῶν καί κόπων εἰς τήν γῆν τῆς ἐπαγγελίας, οὕτω καί ὁ Ὅσιος Νίκων ὁ Μετανοεῖτε, κατά τόν ὑμνογράφον του, «νέος Μωϋσῆς γνωρίζεται» τοῖς Λακεδαιμονίοις καί ἰδιαιτέρως τοῖς Σπαρτιάταις, σκέπων, προστατεύων, ἀντιλαμβανόμενος, θαυματουργῶν, «μετανοίας τήν τρίβον δεικνύων». Διαχρονικῶς κατέστη ἰαμάτων καί χαρίτων πηγή διά πάντας τούς πιστούς, τούς αὐτόν ἀνυμνοῦντας, ὅπως σήμερον, εἰς τόν πάνσεπτον τοῦτον Ναόν τῆς χάριτός του, ἀνάλογον τοῦ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀναστηλωθέντος Χριστῷ τῷ Σωτῆρί μας, τοῦ ὁποίου τά ἴχνη ἔτι σώζονται ἐν ἐρειπίοις εἰς τήν πόλιν σας. Ὁ Ὅσιος Νίκων ἀνεστήλωσε καί πολλούς Ναούς ψυχῶν μέχρι τῆς σήμερον καί τάς προσήγαγε σεσωσμένας εἰς τόν Κύριον διά μιᾶς καί μόνης ἐμβληματικῆς λέξεως, «Μετανοεῖτε», μιμούμενος τόν Βαπτιστήν Ἰωάννην καί τόν ζηλωτήν Ἠλίαν τόν Θεσβίτην.
Ὁ Ὅσιος Νίκων τιμᾶται καί γνωρίζεται ὡς μέγας φωστήρ, ὁ ὁποῖος μᾶς ἀποκαλύπτει ὅτι «φῶς Χριστοῦ φαίνει πᾶσι». Πλησιάζοντες καί ἱκετεύοντές τον, εὑρίσκομεν τήν ἀληθῆ ζωήν, τήν εἰλικρίνειαν, τήν ἐξομολόγησιν, τήν ταπείνωσιν, τόν πλοῦτον τοῦ Πνεύματος, τήν μεταμόρφωσιν τοῦ κόσμου, τόν φωτισμόν τοῦ ἀδιαφανοῦς, τό νόημα τοῦ ἀσημάντου, τήν χάριν τῆς αἰωνιότητος ἁπλωμένην εἰς τό καθημερινόν σύνηθες, τήν καταξίωσιν τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλα αὐτά περιλαμβάντονται εἰς μίαν λέξιν, εἰς τό λυτρωτικόν καί ἀναγεννητικόν κήρυγμα: «Μετανοεῖτε».
Μετάνοια σημαίνει ἀλλαγή νοός, ἀλλαγή πορείας. Αὐτό τό κήρυγμα τῆς μετανοίας παραμένει ἐπίκαιρον, ἰδιαιτέρως σήμερον. Διότι δυστυχῶς τά πάθη τῆς φυλῆς μας παραμένουν ἀκμαῖα, διαιωνίζονται ἀπό γενεᾶς εἰς γενεάν καί σήμερον μέ τά σύγχρονα μέσα ἐπικοινωνίας ἔτι ταχύτερον. Ὅμως «μεῖζων ὁ ἐν ἡμῖν ἤ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ»∙ ὁ Θεός θριαμβεύει ἐν τέλει καί ὑψοῦται τό τρόπαιον, ὁ Σταυρός, δηλαδή ἡ ζωή καί ἀνάστασίς μας.
Αὐτό εἶναι τό μήνυμα, τό ὁποῖον μᾶς μεταδίδει σήμερον ὁ Ἅγιός μας, πολυμερῶς καί πολυτρόπως, ὡς μαρτυρίαν θαύματος καί πορείαν ζωῆς∙ αὐτό τό μήνυμα σᾶς κομίζομεν καί ἡμεῖς ἀπό τήν βασιλίδα τῶν πόλεων, ὅπου φυλάσσονται ἀληθῶς αἱ «πλάκες τῆς διαθήκης» καί ἡ «ράβδος τοῦ Ἀαρών ἡ βλαστήσασα» καί ἐξανθίσασα καί συμβολικῶς προμηνύσασα τήν Μητέρα τῆς Ζωῆς, τήν Κυρίαν μας Θεοτοκόν, τήν ἔφορον τῆς Πόλεως τοῦ Κωνσταντίνου. Ἐκεῖ εἰς τήν Πόλιν τῆς Ἁγίας Σοφίας συνεχίζει «ἡ φλεγομένη ἐκ πόθου καί μή κατακαιομένη ὑπό τῆς παντοειδοῦς πυρᾶς» Βάτος νά ἀναβλύζῃ φῶς καί ἐλπίδα καί ἀνάστασιν: τά ἄρρητα καί τά ἀπόρρητα, τά ὁποῖα καθημερινῶς μυστικῶς καί θεοπρεπῶς τελεσιουργοῦνται καί ἀκοιμήτως φυλάσσονται καί βιοῦνται.
Ἐφ’ οἷς πᾶσι καί δοξολογίαν ἀναπέμπομεν τῷ Παναγάθῳ Κυρίῳ εἰς τόν ἱστορικόν αὐτόν Ναόν τοῦ πολιούχου τῆς πόλεώς σας Ἁγίου Νίκωνος τοῦ Μετανοεῖτε, διότι καταξιώνει τήν ἡμετέραν Μετριότητα νά εὑρισκώμεθα σήμερον εἰς τήν εὐλογημένην Σπάρτην καί νά ἀντλῶμεν δύναμιν, ἀντοχήν, καρτερίαν καί «μετανοίας καιρόν» καί νά χαίρωμεν χαράν μεγάλην μαζί σας, διότι, σύν τοῖς ἄλλοις, ἑορτάζομεν καί τιμῶμεν τήν μνήμην του, καί τόν παρακαλοῦμεν καί τόν ἱκετεύομεν νά συνεχίζῃ βέλεσι τῶν ἁγίων πρεσβειῶν του: «τροπαίων ἔμπλησον» τήν μεγαλύνουσάν σε, Ἅγιε, πόλιν ταύτην, «ἐχθρῶν ἔπαρσιν καί παρεμβολάς κάμπτων», ὡς νίκης ἑπόμενος, καί ἱκέτευε «πάσης λυτρωθῆναι τῶν ἐχθρῶν κακουργίας καί ἀνάγκης καί νόσου». Καί διά νά ἀπολαύσωμεν τήν εὐλάβειαν καί τήν δυναμικότητά σας, τό φιλοπρόοδον καί τό φιλειρηνικόν, τήν φιλοξενίαν καί τήν φιλογένειάν σας, ἁπαξάπαντος τοῦ εὐλογημένου λαοῦ τῆς Σπάρτης.
Ἡ ὅλη σημαντική παρουσία καί προσφορά τῆς Σπάρτης εἰς τό ἱστορικόν, θρησκευτικόν, πολιτιστικόν καί εὐρύτερον γίγνεσθαι τυγχάνει μεμαρτυρημένη καί κατέχει εὔφημον θέσιν εἰς τήν παγκόσμιον συνείδησιν. Ἀμέτρητοι εἶναι οἱ σπουδαῖοι καί μεγάλοι ἄνδρες, οἱ προελθόντες ἐκ τῶν ἡγιασμένων κόλπων αὐτῆς. Ὅμως, ὡς ἀναφέρει ὁ ἄγνωστος βιογράφος τοῦ Ἁγίου Νίκωνος, δι᾽ ἡμᾶς τούς Ὀρθοδόξους ἄλλα εἶναι τά κριτήρια: «Οἱ ἐν πελάγει μεγάλῳ πλέοντες, οἷς οὐκ ὄρος, οὐ βουνός, οὐδέ σκόπελοί τινες τήν χέρσον σημαίνουσι, πρός τινας ἀστέρας ἀποβλέποντες καί πρός ἐκείνους τό σκάφος ρυθμίζοντες, ἀναυάγητοι διαμένουσιν. Οἱ δέ γε τῆς Ἐκκλησίας μαθηταί καί τῆς εὐσεβείας τρόφιμοι, οἱ ἐν τῷ πελάγει τοῦ βίου τούτου τυγχάνοντες, οὐ πρός ἀστέρας τινάς ἀποβλέπουσιν, ἀλλά πρός τούς πάλαι ἁγίους καί ἐναρέτους πατέρας, τό ὄμμα τῆς διανοίας τείνοντες καί τοῖς ἐκείνων ἴχνεσι διασῴζονται» [5].
Μία τοιαύτη μορφή ἐκκλησιαστικοῦ ἀνδρός τυγχάνει καὶ ὁ πολιός ποιμενάρχης σας, Ἱερώτατος καὶ λίαν ἡμῖν ἀγαπητὸς ἀδελφὸς καὶ συλλειτουργὸς κ. Εὐστάθιος. Ἐπιτρέψατέ μας νὰ τὸν συγχαρῶμεν θερμῶς διὰ τὸ πλούσιον καὶ θεοφιλὲς ἐκκλησιαστικὸν ἔργον, τὸ ὁποῖον ἐπὶ ἑξήκοντα ἀκριβῶς ἔτη ἀθορύβως, σεμνοπρεπῶς καὶ θεαρέστως ἐπετέλεσε καὶ ἐπιτελεῖ, ἀπὸ τοῦ πρώτου μέχρι καὶ τοῦ ὑψίστου βαθμοῦ τῆς τιμίας Ἱερωσύνης του, ἀξίως ἀκολουθῶν ἐπὶ τὰ ἴχνη τῶν καλῶν προκατόχων του, καὶ νὰ τοῦ εὐχηθῶμεν νὰ λαμπρύνῃ ἐπὶ πολλὰ ἀκόμη ἔτη τὴν Ἀρχιερωσύνην του, ὑγιαίνων καὶ ἀπολαύων τῆς ἀγάπης, τοῦ σεβασμοῦ καὶ τῆς τιμῆς κλήρου, ἀρχόντων καὶ λαοῦ τῆς θεοσώστου Ἐπαρχίας του! Εἶσθε πρότυπον Ἱεράρχου, ἅγιε ἀδελφέ! Σᾶς εὐχαριστοῦμεν δὲ θερμότατα, ὄχι μόνον διὰ τὴν εὐγενῆ πρόσκλησιν, τοὺς καλοὺς λόγους τῆς ὡραίας προσφωνήσεώς σας, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν ὅλην δοχὴν καὶ ξενίαν ποὺ ἐπεφυλάξατε πάνυ φιλοφρόνως εἰς ἡμᾶς καὶ τὴν τιμίαν Συνοδείαν μας.
Σεῖς δὲ, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί καὶ προσφιλέστατα τέκνα ἐν Κυρίῳ, πάντες οἱ συμπροσευχόμενοι καὶ συμπνευματιζόμενοι σήμερον μαζί μας, χαίρετε ἐν Κυρίῳ πάντοτε! Καὶ ἐν ταὐτῷ, «γρηγορεῖτε, στήκετε ἐν τῇ πίστει, ἀνδρίζεσθε, κραταιοῦσθε, πάντα ὑμῶν ἐν ἀγάπῃ γενέσθω» (Α´ Κορ. ις´, 13-14). Ἀμήν!
___________
1. Βλ. Ματθ. 4,17· Λουκ. 24,47.
2. Ἀρχιμ. Σωφρονίου, Ὀψόμεθα τὸν Θεὸν καθώς ἐστι, Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας 31996, σ. 46.
3. Βλ. Ἰωάν. 4,23-24.
4. Ρωμ. 3,23.
5. «Βίος καὶ Πολιτεία καί Μερική Θαυμάτων Διήγησις τοῦ ὁσίου Νίκωνος τοῦ Μετανοεῖτε», ἐπιμ. Ἱ.Μ. Παναγίας Χρυσοποδαριτίσσης, ἐκδ. Τῆνος, Ἀθῆναι 1997, σελ. 26.
