Ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός Μητροπολίτης Ἐφέσου ὑπερασπιστής τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος
Γρηγορίου Λαρεντζάκη, Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Graz
Ἄρχοντος Μεγάλου Πρωτονοταρίου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου
Τήν 19ην Ἰανουαρίου μαζί μέ τόν Ἅγιο Μακάριο τιμᾶ ἡ Ἐκκλησία μας καί τήν μνήμη τοῦ Ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ, Μητροπολίτου Ἐφέσου ὁ ὁποῖος ὑπῆρξεν ὑπερασπιστής καί τηρητής τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος, καί ὁ ὁποῖος μετέβη στήν Σύνοδο τῆς Φερράρας/Φλωρεντίας τό 1438/39, ὅπου ἔγινε καί ὁ Θεολογικός Διάλογος πρός λύσιν τῶν ὑπαρχόντων προβλημάτων μεταξύ τῶν ἀδελφῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Ἀνατολῆς καί τῆς Δύσεως.
Δυστυχῶς ἡ Σύνοδος αὐτή, ἡ ὁποία συνεκλήθη ἀπό κοινοῦ καί στήν ὁποία δέν ὑπῆρχαν κατήγοροι καί κατγορούμενοι, καί παρά τό ὅτι ἔγιναν σοβαρές καί ἐντατικές θεολογικές συζητήσεις, ἀπέτυχε. Δέν ἔγινε ἀποδεκτή ἀπό τήν Ἐκκλησία μας, διότι οἱ θεολογικές διαφορές, κυρίως ἡ ἀντικανονική προσθήκη στό Σύμβολο τῆς Πίστεως τοῦ filioque, δηλ. ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, δέν διευθετήθησαν, ἀλλά ἡ Δυτική Ἐκκλησία παρέμεινε στήν ἀντικανονική αὐτή προσθἠκη. Καί ἐνῶ οἱ περισσότεροι ἐκ τῶν ἀντιπροσώπων τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας μας ὑπέγραψαν τήν ἑνωτική συμφωνία, ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός παρέμεινεν πιστός στήν διδασκαλία καί παράδοσή τῆς Ἐκκλησίας μας καί δέν ὑπέγραψεν, ὀρθά πράττων.
Ὅμως ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός ἦταν ὑπέρ τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου καί ὑπέρ τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς Κοινωνίας μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν καί ὄχι κατά, καθώς ὁρισμένοι ἀνιστόρητα καί προκατειλημένα ἰσχυρίζονται! Πῆγε στήν Σύνοδο, ἔλαβε ἐντατικά μέρος στίς θεολογικές συζητήσεις ὡς ὁ κυρίως συζητητής, καθότι πλήρως γνώστης τῆς Ἀνατολικῆς καί τῆς Δυτικῆς θεολογίας. Δέν παρέμεινε μακρυά, βάλλοντας ἐναντίον ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι θά σήκωναν τό βάρος τοῦ Διαλόγου, ἀλλά ὑπήκουσε στήν Ἐκκλησία του. Καί ἡ ταλαιπωρεία μόνον τοῦ ταξειδιοῦ μεγάλη. Ἡ άντιπροσωπεία τῆς Ἐκκλησίας μας ἀνεχώρησε τήν 27ην Νοεμβρίου 1437 ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη καί ἔφθασε στήν Βενετία τήν 8ην Φεβρουαρίου τοῦ 1438! Ὅμως πῆγε συνειδητά.
Ἄς τόν ἀφήσομε, ὅμως τόν ἴδιο νά μᾶς πεῖ γιατί πῆγε: «Καταφρονήσαντες καί κόπων καί κινδύνων πρός τό διαπραγματεύσασθαι τό θεῖον ἔργον τῆς ἑνώσεως ἐάν ὁ θεός εὐδοκήσῃ, πρόδηλόν ἐστι, καί πρόθυμοί ἐσμεν καί ἡμεῖς τήν δυνατήν ἐπιμέλειαν καί σπουδήν Θεοῦ χάριτι πρός τοῦτο συνεινεγκεῖν, ἐπεί καί τούτου χάριν ἀφίγμεθα.»
Διότι ἐπίστευε στήν χρησιμότητα τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου, ὅπως ὁμολογεῖ ὁ ἵδιος: «Ὅτε διίστανταί τινες ἀλλήλων καί οὐ χωροῦσι πρός λόγους δοκεῖ μεῖζον εἶναι καί ἡ μεταξύ τούτων διαφορά. ὅτε δ’ εἰς λόγους συνέλθωσι καί ἑκάτερον μέρος νουνεχῶς ἀκροάσηται τά παρ’ ἑκατέρου λεγόμενα, εὑρίσκεται πολλάκις ὀλίγη ἡ τούτων διαφορά.»
Καί συμβουλεύει, πῶς πρέπει, μέ ποιό πνεῦμα πρέπει νά γίνεται ὁ Διάλογος: «Χρή μετά ἀγάπης τούς λόγους ποιεῖσθαι, ἐπεί καί περί εἰρήνης ἐστίν ὁ λόγος καί ταύτην κατέλιπεν ὁ Κύριος ἡμῖν ὥσπερ τινά κλῆρον… Χρή οὖν ἡμᾶς ταύτην ἀεί πραγματεύεσθαι καί μάλιστα ἐν τῇ παρούσῃ τῶν λόγων ὕλῃ, καί ἀπ’ ἀρχῆς ἄχρι τέλους τῶν λόγων τήν ἀγάπην τηρεῖν.» Εἶπε καί στόν Πάπα: «Χρή οὖν καί ὑμᾶς εἰδέναι ἅ λέγομεν ἡμεῖς, καί ἡμᾶς μαθεῖν, ἅπερ ὑμεῖς βούλεσθαι.»
Καί ἐγνώριζεν βέβαια ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὅτι γιά νά ἀποκατασταθεῖ ἡ ἑνότης πρέπει πρῶτα νά λυθοῦν τά ὑπάρχοντα προβλήματα: «ἀδύνατόν ἐστιν ἀνακαλέσασθαι τήν εἰρήνην, ἐάν μή λυθῆ τό τοῦ σχίσματος αἴτιον.» «Εἰ κατά τάς διανοίας διαφερόμεθα περί τήν πίστιν, οὐδέ ἑνωθῆναι δυνησόμεθα.»
Γιά τόν λόγο αὐτό πῆγε καί ἔλαβε μέρος στήν Σύνοδο ἐκείνην, γιά νά συζητήσουν, μεταξύ ἄλλων καί γιά τό σοβαρόν πρόβλημα τοῦ filioque, μέ ποιόν; Ὁ Ἅγιος Μᾶρκος εἶναι σαφής καί εἰλικρινής: μέ τήν ἀδελφήν Ἐκκλησίαν. Ἔτσι χαρακτηρίζει ὁ Ἅγιος Μᾶρκος τήν Δυτικήν Ἐκκλησίαν χωρίς δισταγμό, χωρίς πολεμική, ἀλλά μέ ἀγάπη: ὄχι μόνον Ἐκκλησίαν, ἀλλά «ἀδελφήν ἐκκλησίαν»: «Ἐπειδή τοίνυν διά τῆς ἐκφωνήσεως ταύτης (ἤτοι τοῦ filioque) ἡ ἀγάπη λυθεῖσα συνδιέλυσε τήν εἰρήνην καί ἀπό τούτου τό σχίσμα παρηκολούθησε, νῦν δέ εὐδοκίᾳ Θεοῦ βουληθεῖσα ἡ ρωμαϊκή ἐκκλησία τήν εἰρήνην ἀνακαλέσασθαι διά τῆς ἀγάπης ἤρξατο τοῦτο ποιεῖν, καί αὖθις ἡ ἡμετέρα ἐκκλησία μετά τῆς αὐτῆς ἀγάπης προσέδραμε πρός τήν ἀδελφήν αὐτῆς, μᾶλλον δέ πρός τάς ἀδελφάς. ἐλπίς ἐστίν ἄχρι τέλους, τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος, ἐπακολουθήσειν καί τήν εἰρήνην καί τά σκάνδαλα ἐκ μέσου γενήσεσθαι, καί καθάπερ ἐπί τῶν νοσημάτων, ἐπενεχθήσεσθαι τήν διόρθωσιν.»
Ἐκπτωση βεβαίως στά τῆς πίστεως δέν ἐπιτρέπεται, διότι τονίζει ὀρθῶς ὁ Ἅγιος Μᾶρκος: «ὅ ἄν μετά ἀληθείας λέγηται δεχόμεθά τε καί ἀσμένως περιπτυσσόμεθα ὅ δ’ ἄν μή οὕτως ἔχον ἡμῖν δοκῆ, κατά πόδας καί προφανῶς ἐλέγχομεν καί ἀποβαλλόμεθα.»
Καί τόν σκοπόν τοῦ Διαλόγου περιγράφει μέ καλήν διάθεση καί σαφήνεια: «Ἡμεῖς, ὦ φίλοι πατέρες, οὐκ ἀντιλέγειν ἀλλήλοις ἁπλῶς οὐδέ τά παρ’ ἀλλήλων λεγόμενα ἀνατρέπειν συνεληλύθαμεν. Τοῦτο γάρ φιλοτιμίας ἔχεται μᾶλλον ἤ τῆς πρός ἀλήθειαν φερούσης ὁδοῦ. ἀλλ’ ἵνα, κοινῇ συζητοῦντες ἕκαστον τῶν ἀνακυπτόντων εἰς μέσον καί μετά πάσης ἀκριβείας εἰρηνικῶς τε καί ἁπλῶς καί φιλικῶς αὐτό ἐξετάσαντες, οὕτω τά «ξῆς περαίνομεν, ἄχρις ἄν ἐπί τό κοινῇ ζητούμενον ἀμφότεροι τέλος καταντήσωμεν, ὅπερ ἐστίν ἡ τῆς ἀληθείας εὕρεσις.»
Πολύ ἐνδιαφέροντα εἶναι καί ὅσα ἀνέφερε ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός γιά τόν Θεολογικό Διάλογο, ἀλλά καί γιά τόν Παπα Εὐγένιο τόν Δ΄ προσφωνώντας τον στήν Σύνοδο: «Σήμερον τῆς παγκοσμίου χαρᾶς τά προοίμια. σήμερον αἱ νοηταί ἀκτῖνες τοῦ τῆς εἰρήνης Ἡλίου τῇ Οἰκουμένῃ πάσῃ προανατέλλουσι. σήμερον τά τοῦ Δεσποτικοῦ σώματος μέλη, πολλοῖς πρότερον χρόνοις διεσπασμένα τε καί διερρηγμένα, πρός τήν ἀλλήλων ἐπείγεται ἕνωσιν. οὐ γάρ ἀνέχεται ἡ κεφαλή Χριστός ὁ Θεός ἐφεστάναι διῃρημένῳ τῷ σώματι οὐδέ τόν τῆς ἀγάπης δεσμόν ἐξ ἡμῶν ἀνῃρῆσθαι παντάπασιν ἡ ἀγάπη βούλεται. Διά τοῦτο ἐξήγειρέ σέ τόν τῶν ἱερέων αὐτοῦ πρωτεύοντα πρός τήν ἡμετέραν ταυτηνί κλῆσιν, καί τόν εὐσεβέστατον ἡμῶν βασιλέα πρός τήν σήν ὑπακοήν διανέστησε, καί τόν ἁγιώτατον ἡμῶν ποιμένα καί πατριάρχην γήρως ἐπιλαθέσθαι καί ἀσθενείας μακρᾶς παρεσκεύασε, καί ἡμᾶς τούς ὑπ’ αὐτόν ποιμένας ἀπανταχόθεν συνήθροισε καί μακρᾶς ὁδοῦ καί πελάγους καί κινδύνων ἑτέρων κατατολμῆσαι πεποίηκεν. Ἆρ’ οὐ προφανῶς ταῦτα Θεοῦ δυνάμει καί κρίσει γεγένηται, καί τό πέρας ὁποῖον ἔσται καλόν καί Θεῷ φίλον, ἐντεῦθεν ἤδη προοιμιάζεται; Δεῦρο δή οὖν, ἁγιώτατε πάτερ, ὑπόδεξαι τά σά τέκνα μακρόθεν ἐξ ἀνατολῶν ἥκοντα. περίπτυξαι τούς ἐκ μακροῦ διεστῶτας τοῦ χρόνου, πρός τάς σάς καταφυγόντας ἀγκάλας. θεράπευσον τούς σκανδαλισθέντας. ἅπαν σκῶλον καί πρόσκομμα τῆς εἰρήνης κωλυτικόν ἐκ μέσου γενέσθαι κἐλευσον. εἰπέ καί αὐτός τοῖς σοῖς ἀγγέλοις ὡς τοῦ Θεοῦ μιμητής. Ὁδοποιήσατε τῷ λαῷ μου, καί τούς λίθους ἐκ τῆς ὁδοῦ διαρρίψατε. Μέχρι τίνος οἱ τοῦ αὐτοῦ Χριστοῦ καί τῆς αὐτῆς πίστεως βάλλομεν ἀλλήλους καί κατατέμνομεν; Μέχρι τίνος οἱ τῆς αὐτῆς Τριάδος προσκυνηταί δἀκνομεν ἀλλήλους καί κατεσθίομεν, ἕως ἄν ὑπ’ ἀλλήλων ἀναλωθῶμεν καί καί ὑπό τῶν ἔξωθεν ἐχθρῶν εἰς τό μή εἶναι χωρήσωμεν; Μή γένοιτο τοῦτο, Χριστέ βασιλεῦ, μηδέ νικήςῃ τήν σήν ἀγαθότητα τῶν ἡμετέρων ἁμαρτιῶν ἡ πληθύς …»
Τιμῶμεν καί σεβόμεθα τήν μνήμην τοῦ Ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ τοῦ Μητροπολίτου Ἐφέσου, αὐτήν τήν «δυνατή, ἀποφασιστική, ὀρθόδοξο καί πατερική φυσιογνωμία, ὁμοίαν τῆς ὁποίας δέν ἐγνώρισεν ἔκτοτε ἡ Ὀρθόδοξος Καθολική Ἐκκλησία», ὅπως τόν χαρακτηρίζει ἕνας ἐπίσης σεβάσμιος Ἱεράρχης, διάδοχός του καί σεβαστός δάσκαλός μου, ὁ μακαριστός Ἐφέσου Χρυσόστομος Κωνσταντινίδης.
Εὔχομαι Ὅ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός νά εὕρη καί ἀντάξιους μιμητές!
