Δρ Αντώνιος Χατζόπουλος
Άρχων Ιερομνήμων της Μ.τ.Χ.Ε.
Στην διαπολιτισμική Πόλη, στο σταυροδρόμι δύο Ηπείρων, αλλά και στον από αιώνων τόπο συνάντησης πολιτισμών, προ δύο περίπου αιώνων άρχισαν να εκδίδονται οι πρώτες εφημερίδες στην τουρκική, στην ελληνική, στην αρμενική, στην ισπανική (Ladino), στη γαλλική και στην αγγλική γλώσσα. Η Takvim-i Vekayi είναι η πρώτη τουρκική (οθωμανική) εφημερίδα στην Πόλη και εκδόθηκε το 1831, εν συνεχεία δε και με φύλλα στην ελληνική, αλλά και στην γαλλική. Ακολούθησε μετά από λίγα χρόνια η Ceride-i Havadis. Η πρώτη ελληνόγλωσση εφημερίδα της Πόλης, ο «Οθωμανικός Μηνύτωρ» εκδόθηκε το 1835 και ήταν δίγλωσση, οθωμανικά και ελληνικά, αλλά αργότερα και στα γαλλικά. Κάποιες εφημερίδες δε εκδίδονταν στα καραμανλίδικα, ήτοι τουρκιστί με ελληνικό αλφάβητο. Ας σημειωθεί ότι στη Σμύρνη εκδόθηκε το 1831 η πρώτη εφημερίδα στην ελληνική, ο Φίλος των νέων.
Η αρμενική Jamanak εκδίδεται στην Πόλη από το 1863 μέχρι σήμερα, ενώ η πρώτη εβραϊκή εφημερίδα εκδόθηκε στην Σμύρνη το 1842 στη Ladino (ισπανικά των Εβραίων της Αυτοκρατορίας) και η πρώτη εβραϊκή στην Πόλη ήταν το 1853 η Or İsrael σε Ladino με εβραϊκό αλφάβητο. Στα 1950 εκδίδεται η Sabat επίσης σε Ladino και η Salom, που κυκλοφορεί μέχρι σήμερα δίγλωσση. Σημαντική στην Πόλη ήταν και η κυκλοφορία γαλλόφωνων εφημερίδων, όπως ήταν η ¨Le journal d’ orient¨. Παράλληλα με τις εφημερίδες ας σημειωθεί ότι εκδόθηκαν απειράριθμα περιοδικά σε όλες τις παραπάνω γλώσσες, άλλα βραχύβια και άλλα μακρόβια, όπως άλλωστε συνέβη και με τις εφημερίδες. Πολλές δεκάδες ελληνόγλωσσες εφημερίδες κυκλοφόρησαν στην Πόλη μέχρι την συνθήκη της Λωζάνης και εν συνεχεία λιγότερες. Κατά την δεκαετία του 1860 κυκλοφόρησαν 8 εφημερίδες, ήτοι ο Ήλιος, η Μέλισσα (καραμανλίδικα), η Ανατολή, ο Ανατολικός Αστήρ, η Ομόνοια, η Κωνσταντινούπολη, η Θράκη και η Μεταρρύθμιση. Άλλες εφημερίδες εξαιρετικής ιστορικής σημασίας, πλην όμως βραχύβιες, που κυκλοφόρησαν μέχρι το 1930 ήταν μεταξύ άλλων η Πολιτεία, τα Ημερήσια Νέα, η Αυγή, η Πρόοδος, η Ελευθερία, ο Αμερόληπτος, η Πρωϊα, το Φως, ο Ανεξάρτητος, η Βυζαντίς, ο Τηλέγραφος του Βοσπόρου, η Αρμονία, η Νέα Εφημερίς κ.ά.
Μεταξύ των εφημερίδων, οι οποίες στην κυριολεξία έγραψαν ιστορία και είχαν σχετικώς μακροχρόνια κυκλοφορία ήταν ο Ταχυδρόμος, ο Νεολόγος, η Κωνσταντινούπολις, το Εμπρός, ο Χρόνος, η Εκκλησιαστική Αλήθεια και η Απογευματινή. Η τελευταία εκδίδεται ανελλιπώς από το 1925 μέχρι σήμερα στην Πόλη και είναι η δεύτερη παλαιότερη εφημερίδα της Τουρκίας. Η Ηχώ είναι νεώτερη και εκδίδεται στην Πόλη και στην Αθήνα. Χάρη σε αυτές τις δύο εφημερίδες συνεχίζεται η μεγάλη εκδοτική παράδοση της Ομογένειας. Οι παλαιές εφημερίδες, αλλά και τα περιοδικά θεωρούνται εξαίρετη ιστορική πηγή, με μεγάλη συμβολή στην παγκόσμια ιστοριογραφία. Πολλές και σημαντικές ιστορικές για κάθε έκφανση της ζωής πληροφορίες ευρίσκονται «κεκρυμμένες» στις στήλες του θησαυρού αυτού. Όσον αφορά τις ελληνόγλωσσες, περιέχουν πολιτικές και εκκλησιαστικές ειδήσεις με έμφαση στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, ανταποκρίσεις από το εξωτερικό και από τα πολεμικά μέτωπα, άρθρα γνώμης, δράση της Ομογένειας, των Σχολείων και των Σωματείων, πολιτιστική κίνηση, τεχνολογικές εξελίξεις, επιστήμες, ιατρική, δικαιώματα των γυναικών, αντιπολίτευση στα κακώς κείμενα της Ομογένειας, διηγήματα και μυθιστορήματα κ.ά.
Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελούν και οι διαφημίσεις, από τις οποίες αντλεί κανείς πολύτιμα ιστορικά στοιχεία. Σημαντικότατες πληροφορίες δεν θα είχαν διασωθεί, εάν δεν υπήρχαν οι εφημερίδες και τα περιοδικά. Φυσικά πολλά φύλλα εφημερίδων και τεύχη περιοδικών λανθάνουν και άλλα έχουν καταστραφεί. Το συμπέρασμα που εξάγουμε από την μελέτη των πηγών αυτών, πέραν των όσων αναφέραμε παραπάνω, είναι το γεγονός ότι εν αγαστή συμπνοία με τους Οθωμανούς, Εβραίους, Αρμενίους, αλλά και με τους άλλους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οι Ρωμηοί της Πόλης παράγουν πολιτισμό και συμβάλλουν αποφασιστικά στην ευημερία της τότε Κοινωνίας.
