Του Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού Θρόνου Γεράσιμου Φραγκουλάκη
Αννόβερο Γερμανίας
Κάθε εορτή της Εκκλησίας μας έχει την αμιγή θρησκευτική της σημασία, αλλά και μια πολλαπλή κοινωνική δυναμική. Στις εορτές μάλιστα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, γνωστές ως Δεσποτικές εορτές, πέρα από την εξιστόρηση του εορταζομένου γεγονότος, όπως αυτή γίνεται από τα ιερά Ευαγγέλια, στον τονισμό και στην κατανόηση του νοήματος της εορτής βοηθά και η ερμηνεία συμβόλων και συμβολισμών που εμπεριέχονται στην περιγραφή, όπως επίσης βοηθά και η ιστορική γνώση.
Με αυτές τις σκέψεις θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε τα γεγονότα που αφορούν στην Βάπτιση του Χριστού.
Μετά την ενανθρώπισή του, αφού δηλαδή ο Κύριος έγινε άνθρωπος, φρόντισε κατά το διάστημα της επί γης παρουσίας του να εκπληρώσει όλα εκείνα όσα όριζε ο Νόμος. Επειδή ο Ιωάννης στην έρημο σύμφωνα με την εντολή του Θεού και όπως πρόσταζε ο Νόμος, βάπτιζε τους ανθρώπους ενώ ομολογούσαν τις αμαρτίες τους στον Ιορδάνη ποταμό, θέλοντας ο Χριστός να εκπληρώσει και αυτόν το Νόμο, επισκέφθηκε τον Ιωάννη, μετά τα τριάντα του χρόνια για να βαπτισθεί όπως όλοι οι άνθρωποι, παρόλο που δεν χρειαζόταν να βαπτισθεί, γιατί ήταν αναμάρτητος.
Ο Ιωάννης με ευλάβεια προσπάθησε να αποτρέψει τον Ιησού λέγοντας: “Εγώ έχω ανάγκη να βαπτισθώ από εσένα κι έρχεσαι εσύ σε μένα;”. Ο Κύριος ενθαρρύνει τον Ιωάννη και τον παρακινεί να τον βαπτίσει, βεβαιώνοντάς τον ότι εκείνο το οποίο θεωρεί περιττό και απρεπές, αυτό είναι το πρέπον, να βαπτισθεί δηλαδή ο Δεσπότης από τον δούλο. Γι’ αυτό και του λέει: “ας τα αφήσουμε τώρα αυτά, γιατί πρέπει να εκπληρώσουμε και οι δυο μας ό,τι προβλέπει το σχέδιο του Θεού”. Στη συνέχεια ακολούθησε η βάπτιση του Κυρίου.
Κατά τον πατέρα της εκκλησιαστικής ιστορίας, τον Ευσέβιο, όταν βαπτίστηκε ο Κύριος ήταν τρίτη ημέρα της εβδομάδας και οι Αποστολικές Διαταγές αναφέρουν ότι βαπτίστηκε ώρα δέκα τη νύχτα.
Αυτό που αξίζει να παρατηρήσουμε είναι το γεγονός που περιγράφει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος ότι “βαπτισθείς ο Ιησούς ανέβη ευθύς από του ύδατος”. (Αφού βαπτίστηκε ο Ιησούς ανέβηκε αμέσως από το νερό). Ο θείος Χρυσόστομος ερμηνεύει αυτό το γεγονός ως εξής: οι άνθρωποι που βαπτίζονταν παρέμεναν στο νερό μέσα όσο εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους. Ο Κύριος ως αναμάρτητος βγήκε αμέσως από το νερό. Μόλις βγήκε από τον Ιορδάνη ποταμό λοιπόν ο Ιησούς, συνεχίζει την διήγηση ο Ματθαίος, άνοιξαν γι’ αυτόν οι ουρανοί και είδε το Πνεύμα του Θεού σαν περιστέρι να κατεβαίνει και να έρχεται πάνω του. Ακούστηκε τότε μια φωνή από τα ουράνια που έλεγε: “αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο εκλεκτός μου”.
Για προσέξτε, δεν αναφέρεται σε ουρανό, αλλά σε ουρανούς. Στα βιβλία της Καινής Διαθήκης απηχείται η ιουδαϊκή αντίληψη για την ύπαρξη περισσότερων στρωμάτων ουρανών πάνω από την γη. Στις ιουδαϊκές αποκαλύψεις και στα ραββινικά κείμενα γίνεται λόγος για τρεις ή για πέντε ή για εφτά ουρανούς. Ο Παύλος τοποθετεί τον Παράδεισο στον τρίτο ουρανό.(Β Κορ. 12, 2.4) Δεν έχει σημασία εδώ ο αριθμός των ουρανών, αλλά η φανέρωση του Αγίου Πνεύματος και η φωνή του Θεού Πατέρα που βεβαιώνει την ιδιότητα του Ιησού, ως Υιού του. Έχουμε την φανέρωση της Αγίας Τριάδος.
Ένα ερώτημα που μπορεί να δημιουργηθεί είναι, γιατί ο Ιωάννης βάπτιζε στον Ιορδάνη και όχι σε άλλο ποτάμι. Ο Ιορδάνης ποταμός ήταν συνδεδεμένος με πάρα πολλά θαύματα. Από αυτόν πέρασαν και είχαν γίνει θαύματα, ο Ιησούς του Ναυή με την κιβωτό, ο Προφήτης Ηλίας με τον Ελισαίο, ο Γεδεών ο Κριτής, ο Ιακώβ ο γιος του Ισαάκ κ. α. Ήταν επομένως ο Ιορδάνης ποταμός γεμάτος με χαρίσματα, γι’ αυτό βάπτιζε ο Ιωάννης σε αυτόν και για τον ίδιο λόγο, στον Ιορδάνη ποταμό βαπτίστηκε και ο Ιησούς.
Γιατί τώρα το Άγιο Πνεύμα εμφανίζεται σαν περιστέρι. Εκτός του ότι το περιστέρι είναι ακέραιο ως πτηνό, είναι δηλαδή το πλέον άκακο, γι’ αυτό λέγει και το Ευαγγέλιο “γίνεσθε φρόνιμοι ως οι όφεις, και λευκαί ως αι περιστεραί”, περιστέρι ήταν και εκείνο που με κλαδί ελιάς στο ράμφος του, έφερε το μήνυμα στο Νώε ότι έπαψε ο κατακλυσμός. Όπως λοιπόν εκείνο το περιστέρι, έτσι και το Άγιο Πνεύμα ως περιστέρι έδειξε, ότι έπαυσε ο μεγάλος κατακλυσμός των αμαρτιών των ανθρώπων.
Η Βάπτιση του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό ονομάζεται Θεοφάνεια και Επιφάνεια. Η λέξη Θεοφάνεια προέρχεται από το αποστολικό χωρίο “Θεός εφανερώθη εν σαρκί” και έχει περισσότερο σχέση με τη Γέννηση του Χριστού, ενώ η λέξη Επιφάνεια προέρχεται από το επίσης αποστολικό χωρίο “επεφάνη η Χάρις του Θεού η σωτήριος πάσιν ανθρώποις” και αναφέρεται περισσότερο στην Βάπτιση του Χριστού, γιατί τότε οι άνθρωποι γνώρισαν τη Χάρη της Θεότητος.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρεται και στην ονομασία της εορτής Φώτα, διότι γίνονταν κατά την ημέρα αυτή ομαδικές βαπτίσεις κατηχουμένων και επομένως ομαδικό ήταν και το άναμμα των βαπτιστικών λαμπάδων.
Η Βάπτιση του Χριστού γιορταζόταν την ίδια μέρα με τα Χριστούγεννα στις 6 Ιανουαρίου, μέχρι τον τέταρτο αιώνα, οπότε χωρίστηκαν και γιορτάζεται χωριστά η γιορτή των Χριστουγέννων, στις 25 Δεκεμβρίου.
Παρατηρώντας την εικόνα της Βαπτίσεως θα προσέξουμε ότι ο Χριστός βαπτίζεται γυμνός, όπως ο Αδάμ κι έτσι αποδίδεται στην ανθρωπότητα το ένδοξο παραδεισένιο ένδυμα. Ταυτοχρόνως ευλογεί με το ένα ή και τα δύο χέρια, ενώ με τα πόδια του πατά δράκους, που βρίσκονται μέσα στο νερό. Πάνω από τον Ιησού απεικονίζεται ένα ημικύκλιο, μέσα στο οποίο πολλές φορές υπάρχει το χέρι του Θεού που ευλογεί και μέσα στις φωτεινές ακτίνες που ξεκινούν από το ημικύκλιο και κατευθύνονται προ το Χριστό, απεικονίζεται ένα περιστέρι, το Άγιο Πνεύμα. Έτσι έχουμε την απεικόνιση ολόκληρης της Αγίας Τριάδος.
Τα νοήματα και οι συμβολισμοί τονίζουν την μεγάλη αλήθεια ότι, Θεοφάνεια σημαίνει φως, σημαίνει ζωή, σημαίνει σωτηρία. Όλα αυτά και άλλα πολλά μας τα προσφέρει ο Χριστός, ο Δωρεοδότης Κύριος. Ας τα προσεγγίσουμε νοησιαρχικά και ας τα γευθούμε βιωματικά!
