Πασχάλης Βαλσαμίδης
Αν. Καθηγητής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ
Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος Χατζή (†), Ανέσπερον Φως εκ Φαναρίου, επιμέλεια Μητροπολίτου Φιλαδελφείας Μελίτωνος, έκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας Ελλάδος, Αθήναι 2022, σσ. 615.
Πριν από λίγο καιρό, μετά από επικοινωνία, που είχαμε με τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Φιλαδελφείας Μελίτωνα, έγινε αφορμή να εκκλησιαστούμε στο Ναό της Παναγίας Δεξιάς της Θεσσαλονίκης, όπου τέλεσε Θεία Λειτουργία (23 Οκτωβρίου 2022), στο τέλος της οποίας μας δόθηκε η ευκαιρία να συναντηθούμε και να συνομιλήσουμε μαζί του. Στη συνάντηση αυτή μας έδωσε τα τελευταία βιβλία του, που εξέδωσε με τίτλους Ο καλός Ποιμήν της Ίμβρου, Θεσσαλονίκη 2021, Ο Σταυρουπόλεως Μάξιμος (1955-1991), Ένα βιωματικό ανθίβολο, Αθήναι 2022 και τον υπό παρουσίαση τόμο, τα οποία μας χαροποίησαν ιδιαίτερα, διότι είχαμε την ευλογία να γνωρίσουμε τα πρόσωπα, που διαπραγματεύεται και περιέχουν στοιχεία γνωστά και άγνωστα, καθώς και οφείλουμε να τον ευχαριστήσουμε και να τον συγχαρούμε.
Με τον Σεβασμιώτατο σχετιζόμαστε από τα παιδικά μας χρόνια, όταν ήταν Διάκονος Κωδικογράφος της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου περίπου 27 ετών, που διακονούσε τον τότε Μητροπολίτη Δέρκων Κωνσταντίνο (1977-2011), μετέπειτα Μητροπολίτη Νικαίας (2011-2021), στις ακολουθίες στις οποίες βοηθούσαμε κι εμείς. Εκείνα τα χρόνια στο Πατριαρχείο υπήρχε μεγάλη έλλειψη κληρικών και οι διάκονοι της Πατριαρχικής Αυλής διακονούσαν τους μητροπολίτες και επισκόπους, που λειτουργούσαν στις εκκλησίες της Πόλης. Η Μητρόπολη Δέρκων, επί Δέρκων Ιακώβου (1950-1977), με τελευταίο Αρχιδιάκονο τον Γερμανό Αθανασιάδη, τον μετέπειτα Μητροπολίτη Θεοδωρουπόλεως, που προήχθη στις 11 Ιουνίου του 1966 σε πρεσβύτερο, έμεινε χωρίς διάκονο και απέκτησε επί Δέρκων Κωνσταντίνου το 1995.
Ο αξιόλογος και καλαίσθητος ογκώδης τόμος, που επιμελήθηκε με πολύ κόπο και μόχθο ο Ίμβριος Ιεράρχης, εκδόθηκε από τις Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και χωρίζεται σε εννέα ενότητες.
Το εξώφυλλο του τόμου κοσμείται με προσωπογραφία του Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος, έργο των μοναζουσών του Πατριαρχικού και Σταυροπηγιακού Ιερού Μετοχίου Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Ορμύλιας Χαλκιδικής.
Μετά τα περιεχόμενα (σελίδες 9-15) και τη σ. 17, που υπάρχει η φωτογραφία του Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος με αφιέρωση στον επιμελητή του τόμου Διάκονο Μελίτωνα με χρονολογία Χριστούγεννα 1974, ακλουθούν το μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου (19-21), ο πρόλογος του Μητροπολίτου Φαναρίου Αγαθαγγέλου με τίτλο Φαναρίου Σέμνωμα (23-26) και η εκτεταμένη εισαγωγή του Μητροπολίτου Φιλαδελφείας Μελίτωνος (27-118).
Η πρώτη ενότητα με τίτλο Κυριακοί λόγοι (119-268) περιλαμβάνει τριάντα οκτώ ομιλίες αναφερόμενες σε Δεσποτικές εορτές, σε Κυριακές και στη Μεγάλη Εβδομάδα, όπως στην Κυριακή Β΄ Λουκά με τίτλο Εύκολη και δύσκολη αγάπη, στην Κυριακή Ε΄ Λουκά, Αληθινός και κίβδηλος πλούτος, στην Κυριακή ΙΕ΄ Λουκά, Η δύναμις της μετανοίας, στην Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου, Δούλοι και αδούλωτοι του «εγώ», στην Κυριακή Β΄ Νηστειών, Οι ανώνυμοι διάκονοι της αγάπης, στην Κυριακή των Βαΐων, Ευλογημένος ο ερχόμενος, στη Μεγάλη Πέμπτη, Η Σταυρική θυσία της αγάπης, στην Κυριακή των Μυροφόρων, Αγάπη και πιστότης κ.ά.
Η δεύτερη ενότητα (269-312) τιτλοφορεί Θεομητορικοί Λόγοι με δώδεκα ομιλίες, αφιερωμένες στην Θεοτόκο με τίτλους Ευαγγελισμός και Ορθοδοξία, Το θυμίαμα της λατρείας μας, «Παναγία η Μπαλωμένη», Καταφυγή και παρηγορία κ.ά.
Η τρίτη ενότητα (313-360) με τίτλο Αγιολογικοί Λόγοι, περιέχει ένδεκα λόγους, που αναφέρονται σε Δεσποτικές εορτές και σε μνήμες αγίων, όπως στον Άγιο Χαράλαμπο, στον Άγιο Γεώργιο, στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη, στον Άγιο Νικόλαο κ.ά.
Η τέταρτη ενότητα (361-398) φέρει τίτλο Λόγιοι εις Χειροτονίας και περιλαμβάνει δέκα λόγους με τίτλους Προς Διακονίαν Ίμβρου και Τενέδου, Οδός αγώνος, μαρτυρίας και μαρτυρίου, Θεού συνεργός κ.ά.
Η πέμπτη ενότητα (399-471) έχει τίτλο Προσφωνήσεις-Αντιφωνήσεις. Περιέχει είκοσι ομιλίες, οι οποίες αναφέρονται σε χαιρετισμούς, αποχαιρετισμούς και σε επικήδειους, όπως προσφωνήσεις προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Βουλγαρίας, κατά την Θρονική Εορτή του Αποστόλου Ανδρέα, σε αντιφώνηση του Χαλκηδόνος Μελίτωνος στον Πατριαρχικό Καθεδρικό Ναό Αγίου Αλεξάνδρου Νέβσκυ κ.ά.
Η έκτη ενότητα (473-533) συμπεριλαμβάνει δέκα συνεντεύξεις αναφερόμενες στην επίσκεψη του Χαλκηδόνος Μελίτωνος στην Εκκλησία της Ρωσίας κατά το έτος 1966, που εκπροσώπησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη Θρονική εορτή στο Βατικανό στη Ρώμη, στην Εκκλησία και στον σύγχρονο κόσμο κ.ά.
Η έβδομη ενότητα (535-588) με τίτλο Φωτεινά Πρωτόλεια περιέχει ένδεκα κείμενα της νεανικής ηλικίας του Μελίτωνος, όπως τιτλοφορούν Το ψυχορράγημα του Θέρους, Περί οκνηρίας, Θρησκεία και Πατρίς κ.ά.
Η όγδοη ενότητα (589-606) περιλαμβάνει την αυτοβιογραφία του Χαλκηδόνος Μελίτωνος, που έγγραψε το 1930 και την εξόδιο ακολουθία του επιμελητή του τόμου, που εκφώνησε στο Ναό της Αγίας Τριάδος Χαλκηδόνος, στις 20 Δεκεμβρίου του 1989.
Ο τόμος κλείνει με την ένατη ενότητα (607-615), που περιέχει φωτογραφίες σχετικές με τον Χαλκηδόνος Μελίτωνα.
Ο λόγιος Ιεράρχης συγκέντρωσε πολύ ενδιαφέρουσες ανέκδοτες ομιλίες και κείμενα του Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος από τα φοιτητικά του χρόνια στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης μέχρι το έτος 1984, οι οποίες προέρχονται από διάφορες πηγές, βιβλιοθήκες, αρχεία, από κώδικες του Αρχειοφυλακείου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τις παρουσίασε ταξινομημένες και πολύ καλά επιμελημένες. Οι ομιλίες αυτές είναι πολύτιμες και χρήσιμες, διότι μπορεί κανείς να μάθει και να διδαχτεί πολλά. Ακόμα μέσα από αυτές αναδεικνύεται η εμβληματική μορφή του Γέροντος, ο χαρακτήρας, η μόρφωση και οι χαρισματικές ικανότητές του.
Αξιοσημείωτη είναι η εκτεταμένη εισαγωγή, που είναι καλογραμμένη με απλή ευχάριστη φαναριώτικη γλώσσα και με πλούσιες πληροφορίες, στην οποία ο λόγιος Ιεράρχης γράφει βιωματικά, που έζησε από κοντά, διακόνησε και συνεργάστηκε με τον Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνα. Επίσης φέρνει στο φως της δημοσιότητας άγνωστες πτυχές από τη ζωή και τη δράση του Χαλκηδόνος Μελίτωνος και δίνει την ευκαιρία στους θεολόγους και ιστορικούς να αντλήσουν στοιχεία και να επωφεληθούν όσοι ασχολούνται και γράφουν κηρύγματα.
Ο επιμελητής του τόμου δεν είναι η πρώτη φορά, που παρουσιάζει ένα αξιόλογο έργο, έχει γράψει στο παρελθόν σημαντικά συγγράμματα και άρθρα μεταξύ των οποίων διακρίνονται Η Νήσος Ίμβρος. Συμβολή εις την εκκλησιαστικήν ιστορίαν της, Θεσσαλονίκη 1987, Η ιερά πορεία αγάπης, ειρήνης και ενότητος του Οικουμενικού Πατριάρχου ∆ημητρίου, τόμ. 1-3, Θεσσαλονίκη 2012 κ.ά.
Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Φιλαδελφείας Μελίτων είναι ένας από τους πολύ καλά καταρτισμένους και μορφωμένους Φαναριώτες Αρχιερείς, που αφιέρωσε τη ζωή του στην Εκκλησία και εργάστηκε πολύ σκληρά σε δύσκολες εποχές στην Αρχιγραμματέα της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ακόμα συνέχισε να εργάζεται μετά την εκλογή του σε Μητροπολίτη για δεκαπέντε χρόνια.
Τέλος, ζητάμε από τον Θεό να χαρίζει στον λόγιο Ιεράρχη του Πάνσεπτου Οικουμενικού Θρόνου υγεία, δύναμη και έτη πολλά να συνεχίσει το θεάρεστο και συγγραφικό του έργο. Να δημοσιευθεί η μελέτη που ετοιμάζει, καθώς και θα περιμένουμε να μας δώσει και άλλες, όπως πάντα, ενδιαφέρουσες και πολύτιμες μελέτες.
