Ιστορώντας τον εναγκαλισμό της Οικουμένης
Ένα κλασικό εικονογραφικό θρίλερ
Δρ. Κυριάκος Μαργαρίτης
Στις 16 Ιανουαρίου 2022, ημέρα προσκύνησης της τίμιας αλυσίδας του αποστόλου Πέτρου, αξιώθηκα να διαβάσω το άρθρο του πατρός Μιχαήλ Σταθάκη με τίτλο «Ο εναγκαλισμός της Οικουμένης», ένα δοκίμιο που εστιάζει σε άλλο στιγμιότυπο από τον βίο του Πέτρου, συγκεκριμένα στον εναγκαλισμό του με τον απόστολο Ανδρέα.
Ο εναγκαλισμός αυτός ιστορείται σε μια φορητή εικόνα την οποία δώρισε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας στον Πάπα Παύλο VI, σε ιστορική συνάντησή τους στα Ιεροσόλυμα, επί το Όρος των Ελαιών, στις 5 Ιανουαρίου 1964.
Με αυτή την εικόνα (και με αυτό το κρίσιμο περιστατικό της συνάντησης) ως πρωταρχικό κρίκο, ο πατήρ Μιχαήλ αναπτύσσει την τίμια αλυσίδα του κειμένου του, εξετάζοντας τις σχέσεις Ρωμαιοκαθολικισμού και Ορθοδοξίας με σημείο αναφοράς το θέμα του εναγκαλισμού στις ποικίλες εικονογραφήσεις του, και τη σημασία που έλαβε κάθε διαφορετική εκδοχή στην περιπέτεια της Εκκλησίας μας ανά τους αιώνες.
Ο πατήρ Μιχαήλ, σημαδεύοντας το ποθούμενο στον τίτλο του κειμένου του, που είναι ο εναγκαλισμός της Οικουμένης, η επάνοδος των απανταχού Χριστιανών στους κόλπους της Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας, διερευνά ένα πλήθος εναγκαλισμών, διατρέχοντας την εικονογραφική μας παράδοση από τον προαναφερθέντα εναγκαλισμό των Πέτρου και Ανδρέα μέχρι το άτυπο δίπολο που ανέκυψε μετά το σχίσμα: τον εναγκαλισμό των Πέτρου και Παύλου, που ήταν για αιώνες κυρίαρχος στον Δυτικό κόσμο, και τον εναγκαλισμό των Ανδρέα και Λουκά, που επικράτησε στα καθ’ ημάς, μάλιστα ως αντιστάθμισμα στον παπισμό.
Τούτων δοθέντων, νομίζω ότι είναι ακριβής ο υπότιτλος σε αυτό το σημείωμα, που εκφράζει τη δική μου αναγνωστική εντύπωση, σύμφωνα με την οποία το δοκίμιο του πατρός Μιχαήλ είναι ένα συναρπαστικό θρίλερ, μια εικονογραφική (ασφαλώς και εικονογραφημένη) περιπέτεια, που ορθοτομεί μετ’ έρωτος την εκκλησιαστική ιστορία.
Για να μη χαλάσω, λοιπόν, το σασπένς, τίποτε άλλο δεν θα αναφέρω σχετικά με το περιεχόμενο του κειμένου και θα αρκεστώ μόνο σε δυο τρεις παρατηρήσεις για το ύφος και τον ρυθμό της αφήγησης, που κατά τόπους μοιάζει μυθιστορηματική.
Πράγματι: ο πατήρ Μιχαήλ κατορθώνει έναν εξαίσιο συγκερασμό τέρψης και ωφέλειας, καθώς το κείμενο παραμένει ακαδημαϊκά άρτιο χωρίς να γίνεται δύσκολο ή κουραστικό∙ αντιθέτως: η αποστολική περιοδεία διαγράφεται με τη μεσολάβηση της εικονογραφίας, η οποία είναι με τη σειρά της αρμονικότατα ενταγμένη στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, χωρίς ποτέ να μπερδεύει τον αναγνώστη.
Εν προκειμένω, και επειδή δεν είχα την παραμικρή ιδέα για το συγκεκριμένο ζήτημα, αισθάνομαι ασφαλής να πω ότι το κείμενο κατατοπίζει και διαφωτίζει κάθε αναγνώστη αβίαστα, χωρίς να προϋποθέτει κάποια θεολογική ή ιστορική κατάρτιση.
Για να επανέλθω, λοιπόν, στον υπότιτλο του σημειώματός μου, ας πω ακόμα ότι διάβασα το δοκίμιο σαν μια ιστορία μυστηρίου, γεγονός που δεν θα πρέπει να μας φαίνεται περίεργο, εφόσον ο συγγραφέας είναι παπάς: κάτι θα ξέρει από μυστήρια.
Έτσι ολοκλήρωσα την ανάγνωση, με την αίσθηση του μυστηρίου, καθώς ο πατήρ Μιχαήλ κατευοδώνει τον αναγνώστη με την ανησυχαστική εκείνη αίσθηση μετά τη Θεία Ευχαριστία, όταν εν ειρήνη κανείς επιστρέφει στον κόσμο, φορτωμένος με την ευθύνη να κρατήσει ζωντανό το μυστήριο, να μη χωριστεί από το εν Σώμα της Εκκλησίας του Χριστού.
Θέλω να πω: το κείμενο αυτό είναι μια κατ’ εξοχήν ιστορία μυστηρίου, διότι είναι μια κατ’ εξοχήν ιστορία αγάπης. Και «η αγάπη», γράφει ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, «είναι το μόνο μυστήριο».
Κυριάκος Μαργαρίτης
Ζωγράφου, 23 Ιανουαρίου 2022
Ο Κυριάκος Μαργαρίτης γεννήθηκε στην Κύπρο το 1982. Το 1998 εξέδωσε το πρωτόλειο Ο Γιωρκής ο Καρπασίτης. Το 2002 βρέθηκε στην Αθήνα για σπουδές κλασικής και νεοελληνικής φιλολογίας. Την ίδια χρονιά τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Νέου Λογοτέχνη στην Κύπρο, για τη συλλογή διηγημάτων Μικροί ερωτικοί θρήνοι.
Έχει εκδώσει οχτώ παιδικά βιβλία (2001-2011) και πέντε μυθιστορήματα (2006-2013), και έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα και δοκίμια για την ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Από το 2014 γράφει ένα πολύτομο έργο, βασισμένο στη μεσαιωνική και βυζαντινή χρονογραφία, υπό τον γενικό τίτλο Νέα Κρόνακα. Από το 2015 αρθρογραφεί στο περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία. Από το 2017 συνεργάζεται με το Κέντρο Τεχνών Κίμωνος, με κείμενα για το σχέδιο, τη ζωγραφική, τα κόμικς και το animation.
Το ίδιο έτος κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος το μυθιστόρημα Κρόνακα. Το 2020 και το 2021 κυκλοφόρησαν τα δοκίμια Φοντάνα Αμορόζα. Ποίηση και ποιητική του Κυριάκου Χαραλαμπίδη και Το μεγάλο ελληνικό μυθιστόρημα. Ο υπαρξιακός ρεαλισμός στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, και τα δύο από τις εκδόσεις Αρμός.
