π. Ελισαίος Γούλας
Α) Ίων Δραγούμης
Στα ημερολόγια του Ίωνα Δραγούμη συναντούμε μία ενδιαφέρουσα αναφορά στο πρόσωπο του Αγίου Νεκταρίου. Ήταν η εποχή που εκείνος διατηρούσε σκανδαλώδη δεσμό με την Μαρίκα Κοτοπούλη, όντας αστεφάνωτοι, κάτι το οποίο ήταν απολύτως κατακριτέο για τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής και φυσικά για την υψηλή θέση που είχε η οικογένεια Δραγούμη[1]. Διαβάζουμε:
Μου είπε –Θα γίνω Μοναχή. Και την ίδια μέρα που μου το είπε και που μιλήσαμε γι’ αυτό διάβασε έπειτα σε μια εφημερίδα πως στην Αίγινα κάποιος Άγιος Πενταπόλεως Νεκτάριος έκανε κελλί-κελλί ένα μοναστήρι καλογριών, όπου δουλεύουν οι γυναίκες και ανατρέφουν τα παιδιά. Και ενθουσιάστηκε με τούτο και είπε –Εκεί θα πάω και εγώ[2].
Κατ’ αρχήν φαίνεται ο Ίωνας να μην γνωρίζει το πρόσωπο του Αγίου Νεκταρίου. Σε τούτο συμβάλλει αυτό το «κάποιον». Ωστόσο, με μια δεύτερη ανάγνωση αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν μιλάει για πρόσωπο εντελώς άγνωστο. Μάλιστα παραθέτει ολόκληρο τον τίτλο και το όνομα του Αγίου, προφανώς αντιγράφοντάς τα από το άρθρο της εφημερίδας. Τί ισχύει άραγε;
Β) Οικογένεια Δραγούμη
Σε προσωπική μας έρευνα στο Αρχείο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης[3] ανακαλύψαμε στοιχεία τα οποία αποδεικνύουν την ύπαρξη γνωριμίας -τυπικής μάλλον- ανάμεσα στον Άγιο Νεκτάριο και την οικογένεια Δραγούμη.
Όπως είναι γνωστό ο Ίωνας υπηρέτησε ως προξενικός υπάλληλος σε διάφορες πόλεις στην διάρκεια της καριέρας του[4]. Εκεί πραγματικά αγωνίζεται για τα ελληνικά συμφέροντα και διευθετεί διάφορες υποθέσεις που αφορούν και την Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή, της οποίας διευθυντής ήταν ο Άγιος Νεκτάριος για τα χρόνια 1894-1908[5]. Η πρώτη αναφορά του Ίωνα στη Ριζάρειο γίνεται το 1903 σε επιστολή προς τον πατέρα του Στέφανο[6].
Εν Σέρραις 20/9/1903. Αγαπητέ μου Μπαμπά, παρακαλώ να με γράψεις ει δυνατόν οποίαι διατυπώσεις απαιτούνται δια τους εις την Ριζάρειον Σχολήν εισερχομένους και οποία προσόντα, εάν πληρώνονται δίδακτρα κλπ. Νέος, ουχί πλέον πολύ νέος, επιθυμεί να σπουδάση εν τη σχολή εκείνη και υπέβαλέ μοι την έγκλειστον αίτησιν.
Όπως βλέπουμε, ο Ίωνας είχε γνώση της ύπαρξης και του επιπέδου της Σχολής και παράλληλα διαπιστώνουμε ότι ο πατέρας του, Στέφανος, είχε επαφές με τη Σχολή, γι’ αυτό άλλωστε ο Ίωνας απευθύνεται σε κείνον για την διευθέτηση του συγκεκριμένου ζητήματος. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τόσο ο Ίωνας όσο και ο Στέφανος ήταν από τους κύριους οργανωτές του Μακεδονικού αγώνα, μαζί, φυσικά, με τον Παύλο Μελά[7]. Το αναφέρουμε εδώ γιατί ο Ίωνας μετατίθεται πολλές φορές και υπηρετεί σε διάφορες πόλεις που ακόμη δεν ανήκουν στο ελληνικό κράτος. Ελληνισμός και ελληνικό κράτος δεν κατάφεραν ποτέ να γίνουν ισόποσα μεγέθη και φυσικά το δεύτερο πάντα υστερεί σε σχέση με το πρώτο.
Ο Ίωνας, πιστός στα ιδανικά του, προσπαθεί να βοηθήσει τον οποιονδήποτε μπορεί. Γράφει ξανά στον Στέφανο Δραγούμη σχετικά με έναν υποψήφιο κληρικό και αναφέρει πάλι την Ριζάρειο[8].
Εν Δεδέαγατς 6/4/1906. Αγαπητέ μου Μπαμπά, είνε ενταύθα εις την υπηρεσίαν σιδηροδρόμων Θεσσαλονίκης Κωνσταντινουπόλεως ο υιός του αγωνιστού και φρουράρχου Αθηνών και Ναυπλίου άλλοτε Κωνσταντίνου Νικολαΐδου έχων υιόν εν Αθήναις μη δυνάμενον ως εκ της επισφαλούς καταστάσεως της υγείας του να υποβληθή εις δυσκόλους σπουδάς επιθυμούντα δε να εισαχθή ως υπότροφος εις την Ριζάρειον σχολήν. Ο νέος ούτος έχει, προς τοις άλλοις, ιδιαιτέραν κλίσιν προς την ιερωσύνην, ο δε κλήρος ο Ελληνικός σπανίζει ιερωμένων από καλών οικογενειών καταγομένων. Δύναμαι να συστήσω τον νέον ως έντιμον και εκ καλών γονέων, ομού δε να λάβει υποτροφείαν εν τη Ριζαρείω σχολή. Εάν είναι δυνατόν να συστήσης αυτός εις τινά των Συμβούλων της Σχολή ταύτης ως επί παραδείγματος εις τον κύριον Γεώργιον Πανταζήν [ή Πανταλήν?], θα σε παρακαλούσα να το πράξεις. Ο πατήρ του νέου έχει και του Μητροπολίτου Αίνου σύστασιν προς τούτο ην θέλει αποστείλει εις Αθήνας. Ο υιός σου Ίων.
Παρατηρούμε την ποιότητα που επιθυμεί ο Ίωνας να έχει ο κλήρος, ο οποίος διαπιστώνει την σπανιότητα κληρικών από καλές οικογένειες. Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ ο ίδιος δεν ήταν πιστός Ορθόδοξος, εντούτοις, ενδιαφέρεται πραγματικά για την βελτίωση του κλήρου.
Σε ό,τι αφορά στη Ριζάρειο, βλέπουμε ότι οι επαφές του και οι γνώσεις του με τη Σχολή βελτιώθηκαν, αφού γνωρίζει και κάποια μέλη του Συμβουλίου της Σχολής. Αναφορά στο πρόσωπο του Αγίου δεν υπάρχει, ωστόσο, δεν μπορεί να αγνοεί τον Διευθυντή της Ριζαρείου. Μάλιστα, ο χρόνος που γράφεται αυτή η δεύτερη επιστολή ο Άγιος διανύει το 12ο έτος στη θέση του Διευθυντή. Πιθανότατα, οι σχέσεις, ή η επικοινωνία ανάμεσα στην οικογένεια Δραγούμη και την Ριζάρειο να πύκνωσαν καθώς και με το πρόσωπο του διευθυντή της.
Γ) Παύλος Μελάς
Πράγματι, στο αρχείο της Γενναδείου εντοπίσαμε μία επιστολή του ίδιου του Αγίου Νεκταρίου προς τον Στέφανο Δραγούμη. Το έγγραφο βρίσκεται στον φάκελο με επιστολές συλλυπητηρίων που πάμπολλοι άνθρωποι έστειλαν για το θάνατο του Παύλου Μελά στην γη της Μακεδονίας στις 13 Οκτωβρίου 1904[9]. Το γεγονός αυτό υπήρξε αφορμή να αφυπνιστεί ολόκληρο το Έθνος, αλλά και το κράτος για το Μακεδονικό ζήτημα[10].
Πριν παραθέσουμε το συγκινητικότατο έγγραφο, θα πρέπει να απαντήσουμε σε ένα ερώτημα. Γιατί τα συλλυπητήρια είχαν παραλήπτη τον Στέφανο Δραγούμη; Πρώτα απ’ όλα ο Παύλος είχε παντρευτεί την κόρη του Στέφανου, Ναταλία[11]. Ο δεύτερος λόγος ήταν, ότι ο πατέρας του Παύλου, Μιχαήλ Μελάς, είχε πεθάνει ήδη από το 1897[12]. Μάλιστα στον θάνατό του συνέβαλε η μεγάλη του θλίψη για την ήττα της Ελλάδος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο της ίδιας χρονιάς. Επομένως, τόσο ο Άγιος, όσο και οι υπόλοιποι συλλυπούντες απευθύνονται στον Στέφανο, τον πεθερό του Παύλου, ως αρχηγού της οικογένειας, αλλά και ως δεύτερου πατέρα του και παππού τον παιδιών του με τη Ναταλία.
Αλλά ας δούμε τί έγραφε ο Άγιος….
Αθήναι, 20/10/1904. Βαρυπενθέστατε Άνερ! Συναλγών Υμίν επί τη πληξάση άφνω και ενεπανορθώτω συμφορά της απωλείας πολυφιλήτου γαμβρού και καθυποβάλλων Υμίν τα θερμότατα συλλυπητήρια Χείρας ανατείνω ικέτιδας προς τον Πανάγαθον και αναπέμπω δεήσεις, ίνα την μεν ψυχήν του εξ ημών μεταστάντος αειμνήστου Παύλου κατατάξη εν σκηναίς δικαίων, εις δε την δυνατότατα τρωθείσα και αιμάσσουσαν Υμών καρδίαν ενσταλάξη βάλσαμον παρηγορίας. Διατελώ προς Θεόν ευχέτης. +Ο Πενταπόλεως Νεκτάριος[13]
Πραγματικά, συγκινείται κανείς αναλογιζόμενος ότι ιδιοχείρως ο Άγιος έγραψε αυτά τα τόσο συγκινητικά λόγια! Όμως, δεν ήταν μόνον η θυσία του Παύλου, που συγκλόνισε το πανελλήνιο, αιτία για να γράψει ο Άγιος αυτά τα λόγια.
Δ) Μιχαήλ Μελάς
Όταν ο Άγιος είχε έρθει στην Αθήνα από την Αίγυπτο στην κυριολεξία δεν είχε κανένα εισόδημα και λιμοκτονούσε! Είχε κάνει αίτηση για μία θέση ιεροκήρυκα, όμως, ο διορισμός κωλυσιεργούσε από το Υπουργείο Εκκλησιαστικών με την πρόφαση ότι δεν διέθετε ελληνική ιθαγένεια. Γράφει σχετικά ο ερευνητής Δημητρακόπουλος στο βιβλίου του:
Στη ρύθμιση του θέματος της ιθαγένειας και την τελική υπογραφή του διορισμού του Αγίου αποφασιστικό ρόλο έπαιξε ο κατοπινός Δήμαρχος Αθηναίων Μιχαήλ Μελάς, πατέρας του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά. Έχει περιγραφεί η συνάντηση του Πενταπόλεως Νεκταρίου με τον Μελά στις σκάλες του Υπουργείου Παιδείας, όταν ο πρώτος κατέβαινε απογοητευμένος από την άρνηση του υπουργού Αχιλλέα Γεροκωστόπουλου να τον διορίσει, με τη δικαιολογία ότι δεν ήταν Έλληνας υπήκοος. Όλος ευγνωμοσύνη, διηγούταν αργότερα ο Άγιος: «Ο Θεός απέστειλεν τον κύριον Μελάν και με συνήντησεν, ενώ κατηρχόμην την κλίμακα του υπουργείου Εκκλησιαστικών»[14].
Τελικά ο Άγιος διορίστηκε ιεροκήρυκας Νομού Ευβοίας στις 15 Φεβρουάριου 1891[15]. Κάτι που έγινε μόνο χάρη στην επέμβαση του Μιχαήλ Μελά. Προφανώς ο ίδιος ο γερο-Μελάς γνώριζε την αρετή και τις ικανότητες του Αγίου και γι’ αυτό αναλαμβάνει να αναμιχθεί προσωπικά! Δεν θα το έκανε αν δεν εκτιμούσε και σεβόταν τον άνθρωπο του Θεού. Να αναρωτηθούμε μήπως και επειδή γνώριζε την απερίγραπτη πενία του Αγίου…. Το περιστατικό δείχνει ξεκάθαρα ότι η σχέση τους υπερέβαινε την τυπική γνωριμία. Εξ ου και η βαθύτατη θλίψη του Αγίου στην επιστολή προς τον Στέφανο Δραγούμη. «Συναλγών Υμίν!», Πονάω μαζί Σας! Και γι’ αυτό και ο Παύλος Μελάς χαρακτηρίζεται «πολυφίλιτος»!
[1] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%BA%CE%B1_%CE%9A%CE%BF%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B7
[2] Φύλλα Ημερολογίου Δ΄ 1908-1912. Εκδ. Ερμής, Αθήνα 1985, επιμέλεια: Θ. Βερέμης-Γ. Κολιόπουλος. Σελ.104-105.
[3] Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Βογκέικωφ για την άδεια δημοσίευσης των σχετικών με το άρθρο εγγράφων καθώς και την κυρία Δαλεζίου για την συνεργασία.
[4] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8A%CF%89%CE%BD_%CE%94%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CE%B7%CF%82
[5] Ιωαν. Τιμαγένους. Άγιος Νεκτάριος επίσκοπος Πενταπόλεως ο θαυματουργός. Βίος και πολιτεία-θαύματα ασματική ακολουθία-παρακλητικός κανών. Εκδ. Σαλίβερος, Αθήναι. Σελ.32 και εξής.
[6] Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Τμήμα Αρχείων, Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, υποφάκελος 1.
[7] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%84%CE%AD%CF%86%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CE%94%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CE%B7%CF%82
[8] Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Τμήμα Αρχείων, Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, υποφάκελος 2.
[9] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%9C%CE%B5%CE%BB%CE%AC%CF%82
[10] Ο.π.
[11] Ο.π.
[12] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B9%CF%87%CE%B1%CE%AE%CE%BB_%CE%9C%CE%B5%CE%BB%CE%AC%CF%82
[13] Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Τμήμα Αρχείων, Αρχείο Στεφάνου Ν. Δραγούμη Φάκελος 202 Ενότητα 7η .
[14] Σοφοκλής Δημητρακόπουλος. Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Η πρώτη άγια Μορφή των καιρών μας. Ιστορική βιογραφία βασισμένη σε αυθεντικές πηγές. Αθήνα 2000. Σελ.133.
[15] Τίτου Ματθαιάκη. Ο Άγιος Νεκτάριος Κεφαλάς Μητροπολίτης Πενταπόλεως (1846-1920). Εκδ. 2η Αθήναι 1985. Σελ.58.
