Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ
Καθηγητής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Άρχων Προστάτης των Γραμμάτων της Μ.τ.Χ.Ε.
ΤΡΙΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ
Για την τριακονταετία της πατριαρχίας της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου έχουν γραφτεί, την τελευταία περίοδο πολλά και σημαντικά, και σίγουρα πολλά ακόμη θα ακολουθήσουν. Ας μου επιτραπεί, με σεβασμό και αγάπη, κοντά στα σπουδαία αυτά κείμενα να προσθέσω κι εγώ σήμερα λίγες άτεχνες γραμμές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι δικοί μου στοχασμοί για την μεγάλη και σπουδαία αυτή επέτειο, η οποία τιμάται επαξίως urbi et orbi, τόσο στην Βασιλίδα των Πόλεων, όσο και από φορείς και εξέχουσες προσωπικότητες ανά την υφήλιο.
Αν κάτι χαρακτηρίζει την πατριαρχία του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου είναι ο περίτεχνος και οργανικός συνδυασμός παράδοσης και ανανέωσης. Εν προκειμένω, η παράδοση ταυτίζεται με την παράδοση του Φαναρίου, της κοιτίδας και της τροφού της Ορθοδοξίας. Είναι η 18 αιώνων παράδοση μιας Εκκλησίας πρωτόθρονης και μαρτυρικής, που λειτούργησε και λειτουργεί ως κιβωτός της ορθόδοξης πνευματικότητας και εκκλησιολογίας, ως θεματοφύλακας του Γένους και του διαχρονικού μηνύματος της Ορθοδοξίας στον κόσμο, αλλά και ως φρυκτωρός της ορθόδοξης τελετουργικής και λειτουργικής ζωής και πράξης, της κινούμενης μεταξύ πνευματικού μεγαλείου και εκφραστικής λιτής μεγαλοπρέπειας.
Η ανανέωση πάλι, σχετίζεται με το γεγονός ότι ο Παναγιώτατος δεν κράτησε την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία κλεισμένα σε σχήματα κλέους του παρελθόντος. Δείχνοντας σε όλο τον κόσμο ότι η Ορθοδοξία έχει πολλά και καθοριστικά να πει στον σύγχρονο άνθρωπο διέσχισε πολλές φορές τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, ήρθε σε επαφή με ανθρώπους, ηγέτες και φορείς όλων των εθνών, των φυλών και των χρωμάτων, διατρανώνοντας ότι η Εκκλησία δεν μιλά μόνο για το παρελθόν, αλλά διαλέγεται πάντοτε με τον κόσμο, έχοντας σε κάθε περίσταση να προτείνει λύσεις δοκιμασμένες και καταφυγές πνευματικές, με πρόδηλη πρακτική εφαρμογή στη ζωή της ανθρωπότητας.
Οι πρωτοβουλίες του για τον διαθρησκειακό και τον διαχριστιανικό διάλογο, για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, για την ειρήνη και την ανεξιθρησκεία, για την επαφή και αλληλοκατανόηση των λαών, για την εξάλειψη της βίας που ασκείται δήθεν εν ονόματι των θρησκειών, έχουν πλέον διεθνή ακτινοβολία και απήχηση. Έδειξε με τον τρόπο αυτό σε όλο τον κόσμο ότι η Εκκλησία έχει πολλά να πει στον σύγχρονο άνθρωπο, ακριβώς για τις μεγάλες αγωνίες του, και για τα σπουδαία και καθοριστικά προβλήματα που τον κατατρύχουν στην καθημερινότητά του.
Και βέβαια η ευμενής απήχηση των προσπαθειών του στην διεθνή κοινότητα καταγράφεται στις πολλές και κορυφαίες τιμητικές διακρίσεις προς το πρόσωπό του, οι οποίες ασφαλώς αντανακλούν στον πάνσεπτο Οικουμενικό Θρόνο και στην Ορθόδοξη Εκκλησία εν γένει. Παράσημα και βραβεία, επίτιμοι τίτλοι και γενικός, πανθομολογούμενος σεβασμός, δείχνουν ότι αποτελεί προσωπικότητα εκκλησιαστικού ηγέτη με παγκόσμια ακτινοβολία και απήχηση. Και ασφαλώς, το αποκορύφωμα αυτής της αναγνώρισης πρέπει να είναι το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, για το οποίο πρέπει να προταθεί, ώστε να επιβραβευθεί σε ύψιστο επίπεδο η διαρκής προσπάθειά του για την καταλλαγή μεταξύ των ανθρώπων με τον Θεό Δημιουργό και το κτίσμα του, το φυσικό περιβάλλον, στα πλαίσια μιας ανατροφοδοτούμενης πνευματικής σχέσης.
Παραλλήλως, με την συστηματική και συνετή προάσπιση των δικαίων του Πατριαρχείου και της ομογένειας της Πόλης, κατέδειξε έμπρακτα ότι δεν είναι η μεγαλοστομία και η αποκοτιά, αλλά η σταθερότητα και η γενναία σύνεση που έχουν αποτελέσματα. Αν αναλογιστεί κανείς τα αποτελέσματα των προσπάθειών του, θα δει ότι μέσα σε τριάντα χρόνια επέτυχε όσα επί πολλές δεκαετίες δεν είχαν κατορθωθεί. Και μόνο η ουσιαστική ανάσταση τόσων Εκκλησιών στην Μικρά Ασία, αλλά και η θεμελίωση Εκκλησιών σε χώρες με εξ ορισμού και από ιδεολογία ενάντιες των θρησκειών κυβερνήσεις, όπως λ.χ. η Κούβα, μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Αλλά και η διεκδίκηση των δικαίων της ομογένειας, η μέριμνα για την ουσιαστική και καίρια εκπροσώπησή της, και η συνεχής φροντίδα για τα μνημεία της, εκκλησιαστικά και μη, είναι απολύτως ενδεικτικές των σχεδιασμών και των επιτευγμάτων της πατριαρχίας του.
Ο Παναγιώτατος παρέλαβε κοινότητες σε πορεία φθίνουσα, και όχι μόνο τις σταθεροποίησε, αλλά κυριολεκτικά τις αναγέννησε, βάζοντας τις βάσεις για μια μελλοντική ανοδική πορεία. Το ίδιο έκανε και για όλες τις επαρχίες του Θρόνου: διεκδικεί ανύστακτα τα δίκαια και τις προνομίες του Οικουμενικού Θρόνου, και παραλλήλως φροντίζει πατρικά για την ορθή λειτουργία των επαρχιών του Πατριαρχείου, ώστε να μην κινδυνεύουν ούτε η πνευματική πορεία και προκοπή, αλλά ούτε και η ταυτότητα του ποιμνίου του, ανά τον κόσμο. Και βέβαια ενίοτε χρειάστηκαν και δύσκολες αποφάσεις, η έκβαση όμως των γεγονότων πάντα δικαίωσε τις πράξεις και τις επιλογές του.
Αν κάποιος μου ζητούσε να προσθέσω ένα και μόνο επίθετο δίπλα στο όνομά του, που να χαρακτηρίζει κατά την κρίση μου την πατριαρχία του μέχρι σήμερα, δεν θα προτιμούσα το πολλάκις λεγόμενο «πράσινος Πατριάρχης», αλλά θα τοποθετούσα στη θέση αυτή τον χαρακτηρισμό «ο Σώφρων Αναγεννητής». Διότι πάμπολλα είναι εκείνα που αναγέννησε και αναδημιούργησε ή ανανέωσε καθοριστικά, τόσο σε επίπεδο θεσμών και κανόνων, όσο και σε επίπεδο προσώπων. Και βεβαίως διότι τίποτε πια δεν είναι το ίδιο με αυτά που παρέλαβε τριάντα χρόνια πριν, σε επίπεδο δραστηριοτήτων, πράξεων και εμβέλειας ουσιαστικής του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Ορθοδοξίας, διεθνώς.
Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν είναι διαχειριστής, αλλά ανανεωτής της πατριαρχικής διακονίας. Διατηρώντας όσα έπρεπε, τροποποίησε όσα ήταν αναγκαία, ώστε ο ρόλος του να είναι ουσιαστικός και καθοριστικός. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τόσο η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Κρήτης, όσο και η παραχώρηση αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Χωρίς να διστάσει απέναντι σε απειλές και συκοφαντίες, χωρίς να πτοηθεί και να υπαναχωρήσει, διατράνωσε τόσο τον ουσιαστικό ρόλο του Προκαθημένου της Πρωτόθρονης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, όσο και την ανάγκη γενναίων λύσεων όταν η χρεία το επιβάλει. Και έδωσε σε όλες τις περιπτώσεις λύσεις που κάποτε αναμόρφωσαν το εκκλησιαστικό τοπίο, και αποτέλεσαν την γέφυρα για την διάβαση της Ορθοδοξίας στον 21ο αιώνα.
Ο Παναγιώτατος απάντησε εύστοχα και έμπρακτα στο ερώτημα αν πέρα από την παράδοση χωρεί και η ανανέωση στον εκκλησιαστικό χώρο: οπωσδήποτε ο Χριστός είναι πάντα και εις τους αιώνας ο ίδιος, και αυτό ισχύει και για την Εκκλησία Του, που διδάσκει και μεταφέρει στον κόσμο το θείο θέλημα, όπως αποτυπώνεται στον ευαγγελικό λόγο. Εκείνο όμως που μπορεί να αλλάξει, είναι ο τρόπος με τον οποίο η Εκκλησία απευθύνεται στον κόσμο, ώστε χωρίς να αλλάξει το παραμικρό από την διδασκαλία και την εμπειρία της, να μπορέσει να μιλήσει πιο αποτελεσματικά στις καρδιές των ανθρώπων της εποχής μας.
Το σπουδαίο είναι ότι όλα αυτά δεν έμειναν στο επίπεδο των προθέσεων και των παραινέσεων, αλλά έγινα πράξη στα τριάντα χρόνια της λαμπρής πατριαρχικής διακονίας του Παναγιωτάτου. Κι αυτό έγινε με κόπο και έργο πολύ, με συνέχιση της φαναριώτικης παράδοσης και λελογισμένα βήματα προς τα μπρος, με περίσκεψη και μόχθο καθημερινό στην καλλιέργεια του αμπελώνα του Κυρίου. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι ο Παναγιώτατος από την αρχή της ιερατικής διακονίας του κοντά στους προκατόχους του αοιδίμους Οικουμενικούς Πατριάρχες κυρό Αθηναγόρα Α΄ και κυρό Δημήτριο Α΄, άρχισε να οργανώνει το έργο αυτό, εν μέρει ως συνέχιση αρραγή της εκκλησιαστικής γραμμής και παράδοσης του Φαναρίου, και εν μέρει ως αναγκαία προσαρμογή σε ορισμένες από τις τρέχουσες συνθήκες.
Η επέτειος των τριάντα χρόνων της πατριαρχίας του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου δίνει την ευκαιρία στοχασμών και ανασκοπήσεων, όπως τα παραπάνω. Δίνει όμως και την δυνατότητα αναστοχασμών και διατύπωσης ευχών για το μέλλον. Ενώνουμε λοιπόν την φωνή μας με εκείνες των Ορθοδόξων Χριστιανών ανά τον κόσμο, των ηγετών της υφηλίου, πνευματικών και πολιτικών, αλλά και των ανθρώπων καλής προαιρέσεως όλου του πλανήτη, σε μια μυριόστομη ευχή: Να είναι Παναγιώτατε τα έτη Σας πολλά, υγιή και θεοβάδιστα, για να συνεχίσετε το έργο Σας για πολλά ακόμη χρόνια, προσφέροντας πνευματική αναψυχή και ανάπαυση στους ανθρώπους, μέσα από τις πρωτοβουλίες και τον λόγο Σας. Και βέβαια, να αξιωθείτε να εγκαινιάσετε την επαναλειτουργία της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, και να Σας αξιώσει ο Κύριος να είστε Εσείς που θα τελέσετε τον αγιασμό της επανέναρξης των μαθημάτων στην τροφό του Γένους Σχολή.
