Του Αρχιμανδρίτου Μιχαήλ Σταθάκη
Το έργο του μικρασιατικής καταγωγής επισκόπου των Λουγδούνων αγίου Ειρηναίου θα μπορούσε να θεωρηθεί ως τομή αλλά και ως θεμέλιο στην πατερική και θεολογική σκέψη. Ο αγ. Ειρηναίος άφησε ως παρακαταθήκη στην Εκκλησία και στις μετά από αυτόν γενεές, θεολογικές αλήθειες, οι οποίες αποτέλεσαν το θεμέλιο πάνω στο οποίο εδράστηκε όλη η μετέπειτα θεολογία των πατέρων και των οικουμενικών συνόδων.
Εις βάθος μελετητής και γνώστης της Αγίας Γραφής και της Παραδόσεως, ο Ειρηναίος, είναι ο πρώτος ο οποίος αντιλαμβάνεται την ιστορική συνέχεια και τον άρρηκτο σύνδεσμο των πραγματικών γεγονότων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει τον Γνωστικισμό και την επιρροή του στον Χριστιανισμό, ερμηνεύει ρεαλιστικώς και τελεολογικώς ως σύνολο τα εξιστορούμενα γεγονότα των Γραφών, διότι είναι ο πρώτος που αντιλαμβάνεται την σωτηριολογική τους σημασία. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι τότε ο ρόλος του Χριστού στην σωτηρία του ανθρώπου θεωρούνταν, ακόμα και από τους χριστιανούς απολογητές, βελτιωτικός, βοηθητικός και συμπληρωματικός στην εν γένει ανθρώπινη αδυναμία.
Στην θεολογική του σκέψη διαμορφώνεται η ιδέα της ανακεφαλαιώσεως. Ανακεφαλαίωση ο Ειρηναίος ονομάζει το σύνολο της θείας οικονομίας και την σωτηρία του ανθρώπου από τον Χριστό. Ο Αδάμ αποτυγχάνει της θεϊκής του αποστολής∙ εξοπλισμένος με τα χαρίσματα της ελευθερίας, της κρίσεως, της βουλήσεως, του αυτεξουσίου, κατά την εικόνα του δημιουργού Θεού του, δεν κατορθώνει να ομοιάσει στον δημιουργό του βελτιούμενος επ’ άπειρον και οδηγείται μέσω της Εύας στην παρακοή, στην πτώση και στην αδυναμία να θεώσει την φύση του, σύμφωνα με την εντολή που έλαβε από τον Θεό.
Την αδυναμία αυτή και όσα από αυτήν πηγάζουν έρχεται να θεραπεύσει ο Χριστός. Μέσω της Θεοτόκου, η οποία αναλαμβάνει τον ρόλο της νέας Εύας, της μητέρας δηλαδή της νέας ανθρωπότητος, προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση του Αδάμ και την ενώνει, όπως γνωρίζουμε, ασυγχύτως με την θεϊκή. Η ζωή του, όπως περιγράφεται επακριβώς από τις Γραφές έχει ρεαλιστικό αντίκτυπο στην ζωή του κάθε ανθρώπου, ο οποίος θέλει να ομοιάσει στο πρότυπο του νέου ανθρώπου που προτείνει ο Χριστός. Ουσιαστικά ο Χριστός έρχεται και δημιουργεί μια νέα κτίση, στην οποία αξεπέραστο πρότυπο προβάλει τον εαυτό Του. Ο Χριστός είναι ο κατεξοχήν νέος άνθρωπος. Ο Χριστός προβάλει τον εαυτό του ως τον κατεξοχήν πνευματικό άνθρωπο. Ο Χριστός μας προβάλει τον τέλειο άνθρωπο, έτσι όπως ο ίδιος ο Δημιουργός θα τον ήθελε να φτάσει εξ αρχής.
Όμως δεν αρκεί μόνο το ανυπέρβλητο παράδειγμα του Χριστού. Ο ίδιος μας προτείνει το νέο αξεπέραστο πρότυπο του νέου ανθρώπου και μας δίνει ταυτοχρόνως την δυνατότητα της μετοχής μας σε αυτό. Παρέχει την δυνατότητα στον άνθρωπο ελευθέρως να μετέχει και να αλλάξει την κληρονομηθείσα από τον πρώτο Αδάμ φύση του. Διά του βαπτίσματος και της μετάληψης του πραγματικού Σώματος και Αίματος του Χριστού, ο άνθρωπος γεννάται στην ανακεφαλαιωμένη νέα δημιουργία. Το βάπτισμα και η μετάληψη του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, αποτελούν το μόνο ρεαλιστικό κλειδί για να μετέχει ο άνθρωπος του πραγματικού Χριστού και της αληθινής αναστάσεως των νεκρών.
Ο άγιος Ειρηναίος έχοντας αντιληφθεί ότι ο ιστορικός χρόνος έχει πέρας και ότι ο ίδιος Θεός βρίσκεται προ αυτού και μετά αυτού, γνωρίζοντας το μέλλον καθώς βρίσκεται και μετά από αυτό, διατυπώνει την θέση ότι η τελική φάση της ανακεφαλαίωσης, δηλαδή η εν Χριστώ όντως ανανέωση της δημιουργίας και η επανεκκίνηση της φύσης μας θα ολοκληρωθούν μεταϊστορικά, κατά την Δευτέρα έλευση του Νέου Άδάμ.
