Του Νίκου Τζωίτη
“Ο διάλογος και η αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των χριστιανών και των χριστιανών με άλλες θρησκείες, και εδώ κυρίως με τους μουσουλμάνους αδελφούς μας, έχουν την ικανότητα να εξομαλύνουν τις σχέσεις, να ξεκαθαρίσουν παρεξηγήσεις και φόβους”.
Η τέλεση της Θεία Λειτουργίας στο παλαιό ορθόδοξο προσκύνημα αφιερωμένο στην Παναγία της Σουμελά στην Τραπεζούντα της Τουρκίας, σηματοδότησε το τέλος των εορτασμών για την 60ή επέτειο της χειροτονίας του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
Οι εορτασμοί ξεκίνησαν την περασμένη Παρασκευή, 13 Αυγούστου, στο νησί της Ίμβρου, τη γενέτειρα του πατριάρχη. Η επιλογή του τόπου δεν ήταν τυχαία: με την έναρξη των εορτασμών στο γενέθλιο νησί του, στο οποίο είναι πολύ δεμένος, ο Βαρθολομαίος ήθελε επίσης να θυμηθεί ότι πριν από τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923, 6000 Έλληνες Χριστιανοί ζούσαν σε αυτά τα εδάφη. Με τη συνθήκη, τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος περιήλθαν στην τουρκική δικαιοδοσία με την υποχρέωση της Τουρκίας να παραχωρήσει πλήρη αυτονομία στον τοπικό πληθυσμό, δέσμευση που οι τουρκικές αρχές δεν τήρησαν ποτέ. Αντιθέτως, με την πολιτική της εκκαθάρισης των θρησκευτικών μειονοτήτων, ανάγκασαν τον τοπικό πληθυσμό να μεταναστεύσει. Μειωμένο σε μερικές δεκάδες ανθρώπους, το νησί έχει επανακατοικηθεί με στοιχεία από την Ανατολία και ισοβίτες ελεύθερους να κακοποιούν τον πληθυσμό.
Την τελευταία δεκαετία, χάρη στη δέσμευση του Βαρθολομαίου, το νησί επανακατοικήθηκε με 500 άτομα από τη διασπορά που είχαν διατηρήσει την τουρκική υπηκοότητα, ενώ το 2013 άνοιξε ξανά ένα σχολείο με 43 μαθητές. Χάρη σε αυτή τη δέσμευση και τις πρωτοβουλίες του Οικουμενικού Πατριάρχη, η δυσπιστία μεταξύ των δύο πληθυσμών έχει τερματιστεί και ένα καλύτερο κοινό μέλλον είναι ορατό. Εν ολίγοις, ο ρόλος της Εκκλησίας στην υπόθεση αυτή ήταν θεμελιώδης.
Η Μονή Σουμέλα υπήρξε επίσης σημείο αναφοράς του χριστιανισμού στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας για σχεδόν 15 αιώνες. Με τη γέννηση της Τουρκίας του Κεμάλ Ατατούρκ, το μοναστήρι της Παναγίας της Σουμελά έκλεισε, λεηλατήθηκε και εγκαταλείφθηκε στα στοιχεία της φύσης. Η περίφημη εικόνα της Παναγίας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση φιλοτεχνήθηκε από τον ευαγγελιστή Λουκά, εκλάπη από κάποιους μοναχούς και μεταφέρθηκε στην Ελλάδα.
Στη συνέχεια, οι τουρκικές αρχές, για καθαρά τουριστικούς λόγους, άρχισαν εργασίες αποκατάστασης των ερειπίων και το 2010 επετράπη να τελεστεί, μετά από σχεδόν έναν αιώνα, κάθε 15η Αυγούστου μια λειτουργία προς τιμήν της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Το 2015, για λόγους αποκατάστασης, το Πατριαρχείο δεν έλαβε τέτοια άδεια. Το 2020, με την ολοκλήρωση της αποκατάστασης, δόθηκε και πάλι η άδεια να τελείται η λειτουργία κάθε 15 Αυγούστου, αλλά ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν θέλησε να συμμετάσχει και έστειλε αντιπροσωπεία στη θέση του. Η χειρονομία αυτή ερμηνεύτηκε ως αποδοκιμασία του προέδρου Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος έχει μετατρέψει τη μονή της Αγίας Σοφίας και του Αγίου Σωτήρος στη Χώρα (Kariye cami) σε τζαμιά.
Ο ναός του Σουμελά γιόρτασε 60 χρόνια ιεροσύνης για έναν άνθρωπο που δεν προέρχεται από την ελίτ της Κωνσταντινούπολης και μεγάλωσε μέσα σε χίλιες δυσκολίες και στερήσεις. Ο γιος ενός κουρέα του χωριού, όπως περήφανα αποκαλεί τον εαυτό του ο Πατριάρχης, αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και μπόρεσε να ενστερνιστεί τις νέες ιδέες του Αθηναγόρα και του Μελίτωνα για τη σημασία του οικουμενικού διαλόγου, χάρη και στις ρωμαϊκές σπουδές του κατά τη διάρκεια της Β’ Βατικανής Συνόδου. Ρώμη, την οποία ο πατριάρχης αποκαλεί δεύτερη πατρίδα του.
Ένας καλλιεργημένος, πολύγλωσσος χαρακτήρας με εξαιρετική ικανότητα προώθησης νέων ιδεών που βοηθούν στην ανάπτυξη της ανθρώπινης συνείδησης σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση. Οι πρωτοβουλίες του για την προστασία του περιβάλλοντος και τον διαθρησκευτικό διάλογο αποτελούν ορόσημα των 30 χρόνων του στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης.
Στον Εσπερινό για την Κοίμηση της Θεοτόκου στον Καθολικό Ναό της Αγίας Μαρίας στην Τραπεζούντα στις 14 Αυγούστου, τόνισε τη σημασία της Θεοτόκου για τους χριστιανούς και για να είναι αδελφοί εν Χριστώ, λέγοντας: “όταν οι αδελφοί βρίσκονται μαζί, όταν προσεύχονται και συνεργάζονται, όταν ξέρουν να αναγνωρίζουν και να ξεπερνούν με αγάπη ακόμη και τις μικρές διαφορές που τους χωρίζουν, τότε η χαρά στον ουρανό θα είναι ακατάσχετη και σίγουρα αισθανόμαστε αυτή τη χαρά σήμερα, αυτή την αγαλλίαση όλων όσοι προσευχήθηκαν και συνεργάστηκαν εδώ. Είναι μια ευκαιρία για να μνημονεύσουμε ενώπιον του Θεού, ο οποίος είναι παντοδύναμος, το θλιβερό γεγονός που έπληξε αυτή την κοινότητα πριν από δεκαπέντε χρόνια (η δολοφονία του π. Andrea Santoro, σ.σ.), από το οποίο, ωστόσο, σίγουρα προέκυψε νέα δύναμη και ικανότητα συγχώρεσης και διαλόγου. Διότι ο διάλογος και η αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των χριστιανών και των χριστιανών με άλλες θρησκείες, και εδώ κυρίως με τους μουσουλμάνους αδελφούς μας, έχουν την ικανότητα να εξομαλύνουν τις γωνίες, να ξεκαθαρίσουν παρεξηγήσεις και φόβους που δεν έχουν λόγο να υπάρχουν”.
