Επιμέλεια μετάφρασης: Φως Φαναρίου
Το μελάνι των συντακτών μας δεν πρόλαβε να στεγνώσει από τη δημοσίευση σχετικά με τους χειρισμούς των Ρώσων προπαγανδιστών γύρω από την πρόταση του
Αρχιεπισκόπου Τελμησσού Ιώβ (Getcha) για τον κοινό εορτασμό του Πάσχα, και επίσημα χείλη του Πατριαρχείου της Μόσχας απέρριψαν κατηγορηματικά την ιδέα του Ιεράρχη του Οικουμενικού Θρόνου.
Συγκεκριμένα, ο επικεφαλής των Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου της Μόσχας, μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων (Alfeev), μίλησε στο τηλεοπτικό πρόγραμμα «Εκκλησία και Ειρήνη». Σύμφωνα με τον επικεφαλής του Υπουργείου Εξωτερικών, η Εκκλησία της Ρωσίας δεν πρόκειται να αλλάξει το Πάσχα και «το θέμα της αλλαγής του ημερολογίου δεν περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας και σε κάθε περίπτωση, δεν περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρωσίας».
Αυτή η θέση είναι πιο ασυμβίβαστη από εκείνη που εξέφρασε ο μητροπολίτης Ιλαρίων πριν από τέσσερα χρόνια, την οποία αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο μας. Υπενθυμίζεται ότι το 2017, ο μητροπολίτης Ιλαρίων (Alfeev) επήνεσε την ενιαία ημερομηνία για τον εορτασμό του Πάσχα, αλλά υπό τον όρο ότι η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία θα ακολουθήσει το Ορθόδοξο Πάσχα. Ωστόσο, τέτοιου είδους λεκτικές μεταμορφώσεις είναι αρκετά συχνές για τους εκπροσώπους της Εκκλησίας της Ρωσίας.
Το κοινό σημείο για τους εκπροσώπους της Μόσχας ήταν η ευθεία διαστρέβλωση των γεγονότων. Και τα λόγια του Αρχιεπισκόπου Ιώβ δεν αποτελούν εξαίρεση. Έτσι, σύμφωνα με τον οικοδεσπότη του προγράμματος, «ο εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη Γενεύη, ο Αρχιεπίσκοπος Ιώβ μίλησε υπέρ της ευθυγράμμισης του Ορθοδόξου ημερολογίου των διακοπών με το Καθολικό ημερολόγιο, και ότι το Πάσχα πρέπει να είναι μία μέρα κάθε χρόνο».
Μια παρόμοια τοποθέτηση επαναλήφθηκε από τον επίσημο ιστότοπο του ROC, ο οποίος ανέφερε ότι ο Αρχιεπίσκοπος Ιώβ υποστήριξε «την αλλαγή των κανόνων για τον υπολογισμό της ημερομηνίας του Πάσχα, έτσι ώστε οι Ορθόδοξοι να γιορτάσουν αυτές τις γιορτές ταυτόχρονα με τους Δυτικούς Χριστιανούς».
Ένα λεπτό παιχνίδι με λεκτικές διατυπώσεις για τον ίδιο σκοπό για τον οποίο μιλήσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας: να κατηγορήσουμε την Κωνσταντινούπολη για επαναπροσέγγιση με τη Ρώμη.
Οι ιεράρχες της Μόσχας σκοτώνουν αυτήν την ιδέα στοχεύοντας προσεκτικά στο μυαλό των πιστών τους. Όπως έχουμε ήδη σημειώσει, η πρόταση του Αρχιεπισκόπου Ιώβ δεν ήταν η επιθυμία να υποτάξουμε το ένα ημερολόγιο στο άλλο ή να έρθουμε πιο κοντά στους Καθολικούς, αλλά να ακολουθήσουμε τους κανόνες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου, που παραγγέλλει σε όλους τους Χριστιανούς να γιορτάζουν το Πάσχα την ίδια μέρα.
Στο άρθρο του, ο Αρχιεπίσκοπος Ιώβ προβάλλει ισχυρά επιχειρήματα που δείχνουν την ασυνέπεια της τρέχουσας διαδικασίας για τον προσδιορισμό της ημερομηνίας του Πάσχα στις αστρονομικές πραγματικότητες της εποχής μας. Υπενθυμίζει επίσης τις προτάσεις για μεθόδους τυποποίησης αυτών των λαθών, τα οποία αναπτύχθηκαν σε διαχριστιανικές επιτροπές με τη συμμετοχή αρμόδιων μελετητών και θεολόγων και υποστηρίχθηκαν από την ίδια την Εκκλησία της Ρωσίας.
Αυτές οι προτάσεις επρόκειτο να εγκριθούν στην Ορθόδοξη Σύνοδο, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2016 στην Κρήτη. Ωστόσο, λόγω της θέσης της Εκκλησίας της Ρωσίας, το θέμα του ημερολογίου και του εορτασμού του Πάσχα γενικά αφαιρέθηκε από την ημερήσια διάταξη της Συνόδου.
Λοιπόν, είμαστε και πάλι μάρτυρες διγλωσσίας από την Εκκλησία της Ρωσίας, που διαρκεί αιώνες τώρα. Σήμερα θέλουμε να σας καλέσουμε να ρίξετε μια ματιά στην ιστορία της Ρωσικής Εκκλησίας και να δείτε με τα μάτια σας πώς άλλαξε η θέση των ιεραρχών της Μόσχας σχετικά με το ημερολόγιο και το Πάσχα.
Αυτό το ζήτημα άρχισε να εξετάζεται πριν από σχεδόν εκατό χρόνια, κατά την αποκατάσταση του Πατριαρχείου στην ΕΣΣΔ το 1917-1923. Έτσι, η Σύνοδος της Εκκλησίας της Ρωσίας το 1918 αποφάσισε μια πιθανή μετάβαση σε ένα νέο ημερολόγιο, αλλά μόνο μετά από συζήτηση αυτού του ζητήματος με άλλες τοπικές Εκκλησίες και μετά μια κοινή απόφαση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Όταν οι περισσότερες από τις Τοπικές Εκκλησίες άλλαξαν σε ένα νέο ημερολόγιο τη δεκαετία του 1920, ο Πατριάρχης Μόσχας Τύχωνας (Belavin), ο οποίος αργότερα αγιοποιήθηκε από την Εκκλησία της Ρωσίας, αποφάσισε να εισαγάγει ένα νέο ημερολόγιο στην Εκκλησίας της Ρωσίας. Ωστόσο, μια τέτοια προσπάθεια έγινε και ανατράπηκε μερικές εβδομάδες αργότερα. Αυτή η απόρριψη δεν οδήγησε στην εγκατάλειψη της μελλοντικής χρήσης του νέου ημερολόγιου.
Στο μήνυμά του, ο ίδιος Τύχωνας λέει: «Η μεταρρύθμιση του ημερολογίου της Εκκλησίας με την έννοια της εξίσωσης με το πολιτικό ημερολόγιο, αν και παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες στο να συμφιλιωθεί με το πασχάλιο και την πειθαρχία της νηστείας, είναι κατ ‘αρχήν αποδεκτή». Αν γι’ αυτόν ήταν αρκετά φυσιολογικό, τότε για τους διαδόχους του το εκκλησιαστικό ημερολόγιο έγινε κάτι απαραβίαστο, όπως κάποτε έκανε στις ημέρες του ο Πατριάρχης Νίκων.
Για τους σημερινούς ιεράρχες της Μόσχας, το ημερολόγιο είναι σχεδόν δόγμα, αν και ο ίδιος ο Τύχωνας το αρνήθηκε. Συγκεκριμένα, με το ίδιο μήνυμα, λέει ότι «το Ιουλιανό ημερολόγιο δεν ανυψώνεται από την Εκκλησία στο απαραβίαστο δόγμα της πίστης, αλλά επειδή συνδέεται με την εκκλησιαστική ιεροτελεστία, η οποία επιτρέπει την αλλαγή, μπορεί να υπόκειται σε αλλαγές».
Επιπλέον, είδε ακόμη και τα οφέλη από την αλλαγή του ημερολογίου. Σύμφωνα με τον ίδιο, «η αντικατάσταση του Ιουλιανού ημερολόγιου με το Γρηγοριανό ημερολόγιο αντιπροσωπεύει σημαντικές πρακτικές ανέσεις για την ίδια την Εκκλησία, καθώς το νέο ημερολόγιο έχει υιοθετηθεί από τις Ορθόδοξες χώρες και καθορίζει την επιχειρηματική ζωή και τις ημέρες των διακοπών, τις οποίες η Εκκλησία έχει ορίσει ως ημέρες προσευχής».
Οι λόγοι για τους οποίους ο ίδιος ο Τύχωνας εγκατέλειψε την απόφασή του, οφείλονταν στις τότε ιστορικές πραγματικότητες στις οποίες ζούσε η Εκκλησία στην Σοβιετική Ένωση. Από τη μία πλευρά, ήθελε μια κοινή λύση από όλες τις Τοπικές Εκκλησίες, και από την άλλη πλευρά, αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τις άθεες αρχές ως ένα άλλο εργαλείο στον αγώνα ενάντια στην Εκκλησία.
Φυσικά, όλα τα επόμενα γεγονότα παραγκώνισαν αυτό το ζήτημα όλο και περισσότερο.
Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, δεν υφίσταται καθόλου. Μετά τον πόλεμο, στη λεγόμενη Συνάντηση Προκαθημένων και Εκπροσώπων των Τοπικών Εκκλησιών (η οποία είχε προγραμματιστεί ως η Πανορθόδοξη Σύνοδος με σκοπό να κηρυχθεί η Μόσχα ως τρίτη Ρώμη), εξετάστηκε επίσης αυτό το ζήτημα. Η πρώτη παράγραφος του ψηφίσματος αναφέρει ότι «η αξία του ημερολογίου για την Ορθόδοξη Εκκλησία καθορίζεται κυρίως από τη σχέση του με την εποχή του εορτασμού του Πάσχα, καθώς αυτή η γιορτή πρέπει να βασίζεται σε βιβλικούς νόμους και σύμφωνα με τους ορισμούς της Συνόδου, παντού στον ίδιο καιρό, την Κυριακή…». Παραδόξως, οι συμμετέχοντες σε αυτήν τη συνάντηση κατάλαβαν τη σημασία του εορτασμού της Ανάστασης την ίδια ημέρα από όλους τους χριστιανούς, συμπεριλαμβανομένων των Ορθόδοξων, οπότε η δεύτερη παράγραφος του ψηφίσματος λέει: «Η Σύνοδος θεωρεί υποχρεωτικό για ολόκληρο τον Ορθόδοξο κόσμο να γιορτάζει τη γιορτή του Αγίου Πάσχα μόνο στο παλιό (Ιουλιανό) ημερολόγιο, σύμφωνα με το Αλεξανδρινό πασχάλιο». Και το τρίτο σημείο: «Μέχρι να αναπτυχθεί και να εγκριθεί το πιο εξελιγμένο ημερολόγιο, η Σύνοδος θεωρεί ότι για σταθερές αργίες, κάθε Αυτοκέφαλη Εκκλησία μπορεί να χρησιμοποιήσει το υπάρχον ημερολόγιο σε αυτήν την Εκκλησία».
Όμως, σύμφωνα με την γνωστή διγλωσσία, η ίδια η Μόσχα παραβίασε αυτούς τους κανόνες που εγκρίθηκαν σε μια Σύνοδο που ξεκίνησε από αυτούς. Σύμφωνα με τον Ρώσο κανονολόγο πρωτ. Βλάδισλαβ Τσίπιν, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ρωσίας το 1967 «καθοδηγούμενη από την αρχή της οικονομίας, εξέδωσε ψήφισμα: Έχοντας κατά νου την πρακτική της Αρχαίας Εκκλησίας, όταν Ανατολή και Δύση (Ρώμη και ασιατικοί επίσκοποι) γιόρταζαν το Πάσχα διαφορετικά, αλλά διεφύλασσαν την κανονική επικοινωνία μεταξύ τους, λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Φινλανδίας και των ενοριών μας στην Ολλανδία, καθώς και την εξαιρετική θέση των ενοριών της εκκλησίας της Αναστάσεως ανάμεσα στον ετερόδοξο κόσμο, επιτρέπεται Ορθόδοξοι ενορίτες του Πατριαρχείου της Μόσχας που ζουν στην Ελβετία να γιορτάζουν τις γιορτές και το Πάσχα με το νέο ημερολόγιο». Δηλαδή, όταν στην ίδια τη Μόσχα γιορτάστηκαν το Πάσχα και τα Χριστούγεννα σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο, οι ρωσικές ενορίες στην Ελβετία γιόρτασαν αυτές τις γιορτές σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο.
Αντί να υιοθετήσει επιτέλους ένα ενιαίο ημερολόγιο, η Μόσχα επινοεί διάφορους ελιγμούς που οι Φαρισαίοι πιθανότατα θα ζήλευαν. Ως εκ τούτου, είναι πολύ φυσικό ότι όταν το κοινό ημερολόγιο είχε ήδη αναπτυχθεί και συζητηθεί κατά τις συνεδριάσεις των επιτροπών για την προετοιμασία της Ορθόδοξης (Αγίας και Μεγάλης) Συνόδου στα τέλη της δεκαετίας του ’70 του περασμένου αιώνα, η Μόσχα εμπόδισε και πάλι την εξέταση αυτού του ζητήματος ενώπιον της Συνόδου της.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η συζήτηση αυτού του θέματος πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή εκπροσώπων του Πατριαρχείου της Μόσχας, οι οποίοι υπέγραψαν προσωπικά όλες τις αποφάσεις των επιτροπών και σχέδια εγγράφων για τελική έγκριση στην (Αγία και Μεγάλη) Σύνοδο.
Οι ελιγμοί των Φαρισαίων της Μόσχας δεν τελείωσαν εκεί.
Το 1997, πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση στο Χαλέπι της Συρίας, με τη συμμετοχή όλων των χριστιανικών εκκλησιών, στην οποία αποφασίστηκε ότι ο εορτασμός του Πάσχα πρέπει να υπολογίζεται σύμφωνα με τους κανόνες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου, δηλαδή μετά την εαρινή ισημερία και την πρώτη πανσέληνο. Υπολογίστε χρησιμοποιώντας «τα πιο ακριβή επιστημονικά μέσα» και χρησιμοποιώντας «τον μεσημβρινό των Ιεροσολύμων, τον τόπο του θανάτου και της ανάστασης του Χριστού» ως βάση για τον υπολογισμό. Αυτή η διατύπωση υποδηλώνει μια αναθεώρηση του υπάρχοντος πασχάλιου, το οποίο, όπως σημείωσε ο αρχιεπίσκοπος Ιωβ, δεν αντιστοιχεί στην τρέχουσα κατάσταση. Ο Αλέξανδρος Sollogoub εκπροσώπησε τότε την Εκκλησία της Ρωσίας σε αυτήν τη συνάντηση και συμφώνησε με αυτήν τη δήλωση.
Τώρα ο μητροπολίτης Ιλαρίων (Alfeev) δηλώνει κατηγορηματικά την άρνηση για την παραμικρή αναθεώρηση του πασχάλιου.
Γιατί αυτό το θέμα είναι τόσο βασικό για την Εκκλησία της Ρωσίας; Η απάντηση είναι αρκετά δύσκολη, καθώς φοβάται ένα καινούργιο σχίσμα στο περιβάλλον της. Αν και οι διαιρέσεις είναι ένα γνωστό φαινόμενο για την Εκκλησία της Ρωσίας, η διάσπαση του ημερολογίου μπορεί πράγματι να έχει τραγικές συνέπειες για το Πατριαρχείο της Μόσχας. Αξίζει να αναφερθεί η περίοδος των μεταρρυθμίσεων του Νίκωνος. Υπενθυμίζεται ότι ο Πατριάρχης της Μόσχας Νίκων βρήκε μια ασυμφωνία μεταξύ των λειτουργικών και θρησκευτικών βιβλίων της Μόσχας και των ελληνικών και ξεκίνησε μια εκστρατεία για τη διόρθωση των κειμένων των προσευχών, των τελετών και των παραδόσεων.
Το πιο δύσκολο ζήτημα ήταν η εξάλειψη της πρακτικής «με δύο δάχτυλα», δηλ. το σύμβολο του σταυρού στην Μοσχοβία γινόταν με δύο δάχτυλα μεσαίο και δείκτη, ενώ ολόκληρος ο Ορθόδοξος κόσμος βαφτίστηκε με τρία δάχτυλα. Αυτή η εκστρατεία οδήγησε σε ένα σχισματικό κίνημα, το οποίο εξακολουθεί να υφίσταται, ονομάζεται Παλαιοί Πιστοί. Ο λόγος είναι ότι η τελετουργία στην Εκκλησία της Ρωσίας τοποθετείται πάνω από τη συνειδητή κατανόηση των δογματικών κανόνων.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει τώρα με το ημερολόγιο, στο οποίο η Εκκλησία της Ρωσίας αποδίδει ιδιαίτερη μυστηριακή ή ακόμη και δογματική σημασία. Το 1997, η Σύνοδος της Εκκλησίας της Ρωσίας χαρακτήρισε το Ιουλιανό ημερολόγιο ως τον κανόνα της θρησκευτικής ζωής. Το σχετικό ψήφισμα αναφέρει: «Στην Εκκλησία και το κοινωνικό μας περιβάλλον, το Ιουλιανό ημερολόγιο ταυτίζεται με ένα μέρος της εθνικής πνευματικής παράδοσης, η οποία έχει γίνει ο κανόνας της θρησκευτικής ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων. Από αυτήν την άποψη, είναι σαφές ότι το ζήτημα της αλλαγής του ημερολογίου στην Εκκλησία μας δεν αξίζει τον κόπο.»
Αναρωτιέμαι γιατί η Εκκλησία της Ρωσίας είναι τόσο προσκολλημένη σε αυτό το ημερολόγιο; Πρώτα από όλα, δημιουργήθηκε από ειδωλολάτρες πολύ πριν ο Σωτήρας έλθει στον κόσμο. Η αντίσταση στην εφαρμογή του Γρηγοριανού ημερολογίου από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες οφείλεται στο γεγονός ότι η συγγραφή του ανήκε στον Πάπα Γρηγόριο. Ωστόσο, δεν έχει σημασία ποιος είναι ο συγγραφέας, είναι σημαντικό η χρονολογία να αντιστοιχεί στις σύγχρονες αστρονομικές πραγματικότητες. Επιπλέον, όπως σημειώσαμε σε προηγούμενη δημοσίευση, υπάρχει ήδη ένα πιο ακριβές νέο Ορθόδοξο ημερολόγιο, αλλά η η Εκκλησία της Ρωσίας τηρεί πεισματικά το ειδωλολατρικό ημερολόγιο. Για τον Χριστιανισμό, η ημερομηνία δεν είναι τόσο σημαντική όσο η έννοια του ίδιου του γεγονότος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτή η τυφλή τήρηση ενός ημερολογίου και η παροχή ενός ιερού νοήματος είναι μια εκδήλωση κάποιας αίρεσης αριθμολογίας.
Αξίζει να υπενθυμίσουμε για άλλη μια φορά ότι οι συμμετέχοντες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου δεν εστίασαν σε κάποιο ημερολόγιο που υπήρχε εκείνη τη στιγμή. Γι’ αυτούς, η βασική αρχή, την οποία απέδωσαν πραγματικά στο ψήφισμα: η πρώτη πανσέληνος μετά την εαρινή ισημερία. Με αυτόν τον τρόπο έδειξαν ότι η Ανάσταση του Χριστού έχει έναν οικουμενικό χαρακτήρα για ολόκληρο το σύμπαν, και το νόημά της εκτείνεται πέραν του χρόνου και του χώρου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν δύο τύποι ορισμού της ισημερίας: ο Ρωμαϊκός και ο Αλεξανδρινός, από τους οποίους ο Αλεξανδρινός ήταν πιο συνεπής με τα αστρονομικά δεδομένα, γι΄αυτό επιλέχθηκε από τους Πατέρες της Συνόδου. Όμως η γη δεν παραμένει ακίνητη, και αν οι Πατέρες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου είχαν τις ευκαιρίες που έχουμε τώρα, είναι πιθανό να τις είχαν επιλέξει. Αλλά το Πατριαρχείο της Μόσχας θα τους κατηγορούσε για αίρεση.
Η σύντομη ιστορική αναφορά μας έδειξε ότι είναι πολύ φυσικό για την Εκκλησία της Ρωσίας να λέει ένα πράγμα και να κάνει ένα άλλο, ή να μην ακολουθεί καθόλου τα δικά της λόγια. Η κατάσταση που τώρα διογκώνεται στο Πατριαρχείο της Μόσχας είναι απλώς μια άλλη απόπειρα να κατηγορήσει την Κωνσταντινούπολη για αίρεση, αν και, όπως έχουμε παρατηρήσει, η ίδια η Μόσχα έγινε ο εκφραστής της τελευταίας αίρεσης.
