Το Πάσχα στις ενορίες της Πόλης, όπως το έζησε και το διηγείται ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας

Η στήλη έχει μεγάλη έγνοια και αγάπη για τον ελληνισμό της διασποράς. Ζήτησα από τον καλό φίλο των «Α» Αλέξανδρο Μασσαβέτα, ο οποίος μόλις εξέδωσε το τελευταίο του βιβλίο, «Κωνσταντινούπολη: Στις άγνωστες γειτονιές του Κεράτειου», να μας γράψει κάτι για τη μεγαλύτερη εορτή της Ορθοδοξίας στην Πόλη, στην οποία πέρασε πολλά χρόνια όμως δεν ζει πια εκεί. Ανταποκρίθηκε με θέρμη και το γνωστό του συγγραφικό ταλέντο. Ιδού:
«Λίγα χρόνια έχουν περάσει, αλλά το “τότε” μοιάζει μακρινό. Τότε ζούσαμε πολλές δεκάδες Ελλαδίτες πάροικοι στην Πόλη. Τότε η Τουρκία άλλαζε προς το καλύτερο. Τότε έπνεε μια πρωτόγνωρη ελευθερία… Τότε γιορτάζαμε το Πάσχα στις ενορίες με περισσή κατάνυξη, παρέα με Τούρκους φίλους και άλλους ξένους παροίκους της Πόλης, που συνέρρεαν, περίεργοι, στις τελετές και στις γιορτές μας.
Το Πάσχα γιορτάζεται και σήμερα με κατάνυξη στην Πόλη, με βαριά τη σκιά της ιστορικής μνήμης, και ας λείπουμε εμείς και ας είναι οι καρδιές όσων μένουν σφιγμένες από την ανησυχία. Οι επισκέπτες από την Ελλάδα καταφθάνουν, μελίσσια ολόκληρα. Στοιβάζονται ποδοπατούμενοι στο Πατριαρχείο και στην Αγία Τριάδα Σταυροδρομίου (Πέρα), αφήνοντας άλλες ενορίες αδειανές. Η πραγματική κατάνυξη, όμως, βρίσκεται πολύ μακρύτερα από τα ποδοπατούμενα κοπάδια, στις ιστορικές αλλά ξεχασμένες εκκλησίες, πλάι στους εναπομείναντες ορθοδόξους της Πόλης.
Εκείνοι διατηρούν ιδιαίτερα πασχαλινά έθιμα. Ενα από τα γνωστότερα είναι το προσκύνημα των Επτά Επιταφίων, πρωί Μεγάλης Παρασκευής. Είναι μάλιστα έθιμο κοινό σε όλες τις χριστιανικές κοινότητες της Πόλης (το τηρούν Αρμένιοι και καθολικοί). Οι πιστοί επισκέπτονται επτά εκκλησίες και περνούν κάτω από τους επιταφίους τους – ανάμεσά τους και του κοιμητηρίου όπου είναι θαμμένοι οι συγγενείς τους. Τελούν τρισάγια στους τάφους και μοιράζουν κόλλυβα. Ετερο έθιμο εκείνο της Ζουλόπετρας. Στην καρδιά τού άλλοτε εβραιομαχαλά του Μπαλάτ βρίσκεται ο ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, που φιλοξενεί τη ζουλόπετρα – στενή οπή στη βάση ενός τοίχου, που βγάζει σε μικρό δωμάτιο. Οι Ρωμιοί προσέρχονται τη Μεγάλη Παρασκευή να διέλθουν το τρομακτικό αυτό πέρασμα τρεις φορές – αρχέγονη πράξη επίκλησης της καλής τύχης. Σημαντικές οι διαφορές στα ωράρια σε σχέση με τον ελλαδικό χώρο. Χαρακτηριστικά, η περιφορά του Επιταφίου γίνεται από τις περισσότερες ενορίες κατά τις επτά το απόγευμα!
Η εντυπωσιακότερη περιφορά γινόταν, για κάποια χρόνια, στους δρόμους της Πριγκήπου. Ηταν η μόνη ενορία όπου οι πιστοί αισθάνονταν ασφαλείς να λιτανεύσουν στους δρόμους, υπό ενισχυμένη αστυνομική προστασία. Σε όλες τις άλλες εκκλησίες της Πόλης η περιφορά γίνεται μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα, στην ασφάλεια του περιβόλου τους. Το κλίμα ανασφάλειας που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην Πόλη έδωσε τέλος στη λιτανεία της Πριγκήπου.
Οι πιο ατμοσφαιρικές εκκλησίες για την ακολουθία του Επιταφίου θρήνου είναι ο Αγιος Γεώργιος στο Κουζγκουντζούκ του ασιατικού Βοσπόρου, η Παναγία Εισοδίων στο Πέραν (Γκαλατά-σαραϊ) και η εκκεντρικής αρχιτεκτονικής Ευαγγελίστρια, στους πρόποδες των Ταταούλων (Ντολάπ-ντερε). Για την αναστάσιμο ακολουθία, γεμίζουν από Ρωμιούς, Ελλαδίτες παροίκους και Τούρκους φίλους οι ενορίες του Νεοχωρίου, ψηλά στον ευρωπαϊκό Βόσπορο (εναλλάξ κάθε χρόνο ο Αγιος Νικόλαος ή η Παναγία Κουμαριώτισσα, αμφότερες με όμορφους κήπους). Πλησιέστεροι στο κέντρο της Πόλης και ιδιαίτερα κατανυκτικοί είναι οι ναοί της Ευαγγελιστρίας Προπόδων Ταταούλων (εδώ προσέρχονται και Σλάβοι, Γεωργιανοί και Αιθίοπες πιστοί) και της Παναγίας των Βλαχερνών, κρυμμένης στον κήπο της πίσω από ψηλό μαντρότοιχο, στην ομώνυμη συνοικία της παλιάς Πόλης.
Οσοι βρεθείτε στην Πόλη για το Πάσχα, θυμηθείτε να αποφύγετε την κοσμοσυρροή του Πατριαρχείου και της Αγίας Τριάδας. Κατευθυνθείτε σε έναν από τους ναούς που δεν γεμίζουν ασφυκτικά, αλλά αποζητούν την παρουσία σας. Κάντε το και για εμάς, που πολύ θα θέλαμε να είμαστε εκεί αλλά δεν μπορούμε».