Βυζαντινές εικόνες του Θείου Πάθους από την Ι. Μονή Παντοκράτορος του Αγίου Όρους

Του Αριστείδη Βικέτου

Σήμερα, Αγία και Μεγάλη Πέμπτη, τελείται το απόγευμα στους Ορθοδόξους ναούς ο Όρθρος της Αγίας και Μεγάλης Παρασκευής, κατά την οποία ”Τὰ ἅγια καὶ σωτήρια καὶ φρικτὰ Πάθη τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπιτελοῦμεν, τοὺς ἐμπτυσμούς, τὰῥαπίσματα, τὰ κολαφίσματα, τὰς ὕβρεις, τοὺς γέλωτας, τὴν πορφυρᾶν χλαίναν, τὸν κάλαμον, τὸν σπόγγον, τὸὄξος, τοὺς ἥλους, τὴν λόγχην, καὶ πρὸ πάντων, τὸν σταυρόν, καὶ τὸν θάνατον, ἃ δι’ ἡμᾶς ἑκὼν κατεδέξατο, ἔτι δὲ καὶ τὴν τοῦ εὐγνώμονος Λῃστοῦ, τοῦ συσταυρωθέντος αὐτῷ, σωτήριον ἐν τῷ Σταυρῷ ὁμολογίαν”. 

Στην αποψινή ακολουθία του Όρθρου της Αγίας και Μεγάλης Παρασκευής διαβάζονται τα 12 Ευαγγέλια. Ανάμεσα στο 5ο και το 6ο Ευαγγέλιο ψάλλεται το αντίφωνο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…» και ο Εσταυρωμένος λιτανεύεται από τους ιερείς.  

Σήμερον κρεμάται επί ξύλου,
ο εν ύδασι την γην κρεμάσας. 

Στέφανον εξ ακανθών περιτίθεται,
ο των αγγέλων βασιλεύς. 

Ψευδή πορφύραν περιβάλλεται
ο περιβάλλων τον ουρανόν εν νεφέλαις. 

Ράπισμα κατεδέξατο,
ο εν Ιορδάνη ελευθερώσας τον Αδάμ. 

Ήλοις προσηλώθη,
ο Νυμφίος της Εκκλησίας. 

Λόγχη εκεντήθη, ο Υιός της Παρθένου. 

Προσκυνούμεν σου τα Πάθη, Χριστέ. 

Δείξον ημίν και την ένδοξόν σου Ανάστασιν. 

Τα 12 Ευαγγέλια της Μεγάλης Πέμπτης συγκροτούνται κυρίως από περικοπές των Ευαγγελίων του Ιωάννη και του Ματθαίου. Εν περιλήψει τα 12 Ευαγγέλια: Τελευταίες νουθεσίες του Ιησού στους μαθητές του… «Αγαπάτε Αλλήλους». Ο τελευταίος αποχαιρετισμός. Προσευχή του Ιησού. Προδοσία του από τον Ιούδα. Σύλληψη του Ιησού και μεταφορά του «Από τον Άννα στον Καϊάφα». Δίκη του Ιησού από τους Αρχιερείς. Άρνηση Πέτρου («Πριν αλέκτορα φωνήσαι, τρις απαρνήση με»). Ο Ιησούς ενώπιον του Πιλάτου, στο Πραιτώριο. Προσπάθεια του Πιλάτου να απελευθερώσει τον Κύριο, αλλά εμπρός στην αποφασιστικότητα των Φαρισαίων υποχωρεί. «Βαραβάν ή Χριστόν;» Ο Πιλάτος «Νίπτει τας χείρας του». Ο Ιούδας μεταμελείται και επιστρέφει τα «τριάκοντα αργύρια» στους Αρχιερείς, οι οποίοι τα έβαλαν στον «Κορβανά» (ταμείο του Ναού). Απαγχονισμός Ιούδα. Πορεία του Ιησού προς τον Γολγοθά και Σταύρωσή του με δύο ληστές. Ο Ιησούς αφήνει το πνεύμα επί του Σταυρού. Μεταμέλεια του ενός ληστή, που ζητά από τον Κύριο να τον θυμηθεί στη βασιλεία των Ουρανών. Ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας ζητά από τον Πιλάτο το Σώμα του για να το θάψει. Ταφή του Ιησού και σφράγιση του Τάφου του από τους Αρχιερείς και Φαρισαίους.

Ο μακαριστός π. Αλέξανδρος Σμέμαν, από τους κορυφαίους θεολόγους, στο ημερολόγιο του “Μεγάλη Πέμπτη, 7 Απριλίου, 1977”, σημείωνε:

“Όλο και περισσότερο πείθομαι πως τίποτε, απολύτως τίποτε, δεν επιτυγχάνεται και δεν λύνεται μέσα από συζητήσεις, επιχειρηματολογίες, διαμάχες – ο παραλογισμός της εποχής μας.
Είναι δύσκολο να φανταστώ τον Τολστόι, τον Ρέμπραντ ή τον Σαίξπηρ σε κάποιο στρογγυλό τραπέζι αφιερωμένο στους δρόμους της σύγχρονης τέχνης. Αυτό που μπορεί να πείσει ή να μεταστρέψει τους άλλους, αναπτύσσεται στη μόνωση, στη δημιουργική ησυχία, και ποτέ στη φλυαρία.[…..]

Το λάθος των καιρών μας είναι η πίστη στα λόγια, που οδηγεί στην πλήρη υποτίμηση τους.[…..]

Ο πραγματικός διάλογος έχει καταστεί αδύνατος επειδή τα θέματα έχουν γίνει τυχαία, αυθαίρετα, δεν δικαιώνονται με τίποτε. Μια γνήσια συζήτηση προϋποθέτει τη δικαίωση, την αναγκαιότητα του θέματος. Το θέμα πρέπει να είναι αντικειμενικό και τα πάντα να οργανώνονται γύρω του κατά οργανικό τρόπο. Τελικά: σ’ αυτόν τον κόσμο ό,τι δεν σχετίζεται με το “εν, ου έστι χρεία” ό,τι αποκόπτεται απ΄αυτό, αδειάζει, γίνεται άχρηστο και επιβλαβές. Το “ζητείτε δε πρώτον την βασιλείαν του Θεού και την δικαιοσύνην αυτού, και ταύτα πάντα προστεθήσεται υμίν” (Ματθ. 6,33) είναι η βασική μεθοδολογική αρχή, η μόνη δυνατή.”

Επίσης, ο θεολόγος και φιλόσοφος, Χρήστος Γιανναράς, επισημαίνει: “Ο Χριστός παραδίνεται στον σταυρό και στον θάνατο, όχι για να «εξαγοράσει» με αυτό το αντίτιμο κάποια νομική «ενοχή» του ανθρώπινου γένους, κατευνάζοντας την «οργή» ενός σαδιστή Θεού που απαιτεί «ικανοποίηση» της δικαιοσύνης του. Αλλά παραδίνεται στον θάνατο «κενούμενος» από κάθε απαίτηση αυθυπαρξίας, προσλαμβάνοντας και κάνοντας δικό του το γεγονός της υπαρκτικής αποτυχίας του ανθρώπου: τον θάνατο – με μανικό έρωτα που δεν μπορεί να εγκαταλείψει στην ανυπαρξία τον ερώμενο. Και αυτή η πρόσληψη του θανάτου είναι αναφορά και υπακοή και ευχαριστία στον Πατέρα, που το δικό του ζωοποιό θέλημα πραγματοποιεί με τη θυσία του ο Υιός. Έτσι η σταυρωμένη σάρκα του Χριστού γίνεται ζωή και ανάσταση «πάσης σαρκός», αφού με αυτή ενεργείται ο Τριαδικός έρως που ζωοποιεί το κτιστό”. 

Ακούστε, στη συνέχεια, σημαντικές ερμηνείες ύμνων του Όρθρου της Μεγάλης Παρασκευής από τον μεγάλο μουσικό του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον 20ό αιώνα, Κωνσταντίνο Πρίγγο (1892-†1964). και τον σημερινό Άρχοντα Πρωτοψάλτη Παναγιώτη Νεοχωρίτη.

Οι εικόνες της ανάρτησης προέρχονται από την Ι.Μ. Παντοκράτορος Αγίου Όρους του Αγίου Όρους, στην οποία ανήκει και το ©. Η πρώτη εικόνα είναι των αρχών του 15ου αιώνα. Η δεύτερη τοποθετείται στο τέλος του 14ου αιώνα και η τρίτη στο τελευταίο τέταρτο του 16ου αιώνα. Ευχαριστούμε θερμά την Μονή Παντοκράτορος και τον μοναχό π. Πρόχορο για την ευγενική παραχώρηση τους.