Από τα Σεπτεμβριανά του ’55, με μια βαλίτσα στο χέρι… πίσω στην αιώνια Πόλη του 2025.
Στη σημερινή εξοχή την κρυμμένη από την Θεσσαλονίκη με τα «χίλια δένδρα» του «Κέδρινου Λόφου» (Σέιχ Σου), ακόμα γνωστή ως Ρετζίκι, «που τη διασχίζει ο ασβεστοχωρήτικος λάκκος, ένας από τους δρόμους του νερού προς τη Συμβασιλεύουσα, η οποία ξανασφαγιάστηκε το 1430 από τον Μουράτ Β΄, βρήκαν καταφύγιο πολλοί κατατρεγμένοι της Έλληνες»* Τον Σεπτέμβριο του 1955 μετά από βανδαλισμούς, λεηλασίες και δολοφονίες από φερμένους Τούρκους κατά των Χριστιανών Ρωμηών της Κωνσταντινουπόλεως, η Ελλάς αντέδρασε με απλά ενοχικά διαβήματα! Το 1956 με βασιλικό διάταγμα της τότε εποχής αποφασίστηκε δια νόμου η κατάργηση της Τούρκικης τοπωνυμίας Ρετζίκι και η μετονομασία του συνοικισμού σε Πεύκα του Δήμου Νεαπόλεως-Συκεών Θεσσαλονίκης.
Στο πλαίσιο των 70 ετών από τα γνωστά οδυνηρά για τους Ρωμηούς Σεπτεμβριανά, το Σάββατο 13η Σεπτεμβρίου 2025 ο Ιερός Ναός του Αγίου Εφραίμ και των Αγίων Αποστόλων Πεύκων της Ιεράς Μητροπόλεως Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Θεσσαλονίκης, διοργάνωσε στον αύλειο χώρο του μία πολύ καλά προετοιμασμένη και επιτυχημένη συγκινησιακά, εκδήλωση μνήμης και χρέους. Δύσκολο να περιγραφεί με λόγια και εικόνες. Οι παρευρισκόμενοι βίωσαν μια βραδιά χαρμολύπης, για τη ζωή των Ρωμηών της Πόλεως και για το πογκρόμ, τη νέα άλωση της Πολίτικης Ρωμηοσύνης, του 1955 αλλά και για την όμορφη αρχοντική ζωή τους. Το ξημέρωμα της 7ης Σεπτεμβρίου βρήκε τον μακαριστό Μεγάλο Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα και «όλον τον ορθόδοξο Ρωμαίηκό λαό να τελεί εν ψυχική οδύνη, τρόμω, δυστυχία και απογνώσει … για τας πρωτοφανείς και ανηκούστους συστηματικώς διαπραχθείσας βιαιοπραγίας της νυκτός»**, κατά τις οποίες εκτός των πολλών άλλων βανδαλίστηκαν 73 εκκλησίες, πολλά αγιάσματα, νεκροταφεία, ακόμα και εκείνα των Πατριαρχών στην Ιερά Μονή Μπαλουκλή.
Οι απόγονοι των πρώτων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Ρωμυλία, που πρωτοκατοίκησαν το 1924 στην περιοχή, μαζί με τους πολυπληθείς πλέον κατοίκους της κοινότητος, τίμησαν με την παρουσία τους την ιδιαίτερη εκδήλωση αλλά και ενημερώθηκαν με οπτικοακουστικό υλικό για το άγνωστο σε πολλούς δυστυχώς, εφιαλτικό γεγονός του μαύρου Σεπτέμβρη, τον εξοστρακισμό του Ρωμαίηκου μαργαριταριού της Πόλεως, σε μια μουσικοαφηγηματική ωραία βραδιά συνοδεία εικόνων videos και Πολίτικων χορών. Η συγκίνηση όλων ανείπωτη. Η εκδήλωση είχε την ευλογία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Θεσσαλονίκης κ. Βαρνάβα, ο οποίος ιδιαίτερα συνδέεται με το Σεπτό μας Οικουμενικόν Πατριαρχείον. Την οργάνωσε άριστα ο προϊστάμενος του Ιερού Ναού, πρωτοπρεσβύτερος π. Ιωάννης Κρητικόπουλος και την καλλιτεχνική της επιμέλεια ανέλαβε επάξια ο μουσικός και δεξιός ιεροψάλτης του Ιερού Ναού, εκπαιδευτικός κ. Χρήστος Μπαρτζόπουλος. Την πορεία «από τα Σεπτεμβριανά του 1955 στην αιώνια γοητεία της Πόλης του 2025» αφηγήθηκαν με τεκμηριωμένες ιστορικές αναφορές αλλά και ανθρώπινο λόγο πάντα συναισθηματικά φορτισμένο, ο Καππαδόκας εκπαιδευτικός κ. Κωνσταντίνος Β. Τερψίδης και η αρχιτέκτονας, ερασιτέχνης ηθοποιός, κα Μαρία Φαρμάκη, με υπέροχα διαλείμματα μοναδικών Μικρασιατικών τραγουδιών. Οι αφηγήσεις, οι εικόνες, τα videos αλλά και το θεατρικό δρώμενο, απέδωσαν με πολύ ζωντανό τρόπο το σπαρακτικό γεγονός της βιαίας ιεροσυλούς ασεβείας, υπενθυμίζοντας τόσο την τραγική επανάληψη της ιστορίας, δυστυχώς, όσο και την άκρως αναγκαία εγρήγορση για τη μη επανάληψή της, για το ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ, αλλά και τη ζώσα ελπίδα για ένα καλύτερο ελπιδοφόρο μέλλον, το οποίο δεν μπορεί να είναι αποκομμένο από τον πολιτισμό μας, τα ιερά και τα όσια του Γένους μας και εν προκειμένω από αυτόν τον περίλαμπρο και ένδοξο της καθ΄ ημάς Αγιοτόκου Ανατολής.
Στο θεατρικό δρώμενο, το οποίο αναφέρθηκε σε πραγματικό φρικιαστικό αλλά και ανθρώπινο γεγονός, οι ηθοποιοί εκτός των άλλων ανέδειξαν και την «άλλη πλευρά του νομίσματος», τη συμπαράσταση των πολλών Τούρκων προς τους αγαπημένους επί αιώνες γείτονές τους Ρωμηούς.
Η πόλη μας, η Συμβασιλεύουσα ένδοξη Θεσσαλονίκη, υποδέχτηκε τόσο στον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό της, όσο και στην τότε στάση των λεωφορείων της Κωνσταντινουπόλεως, επί της οδού Ίωνος Δραγούμη στην πλατεία Ελευθερίας, πλήθος κατατρεγμένων αρχοντικών Κωνσταντινουπολιτών με μια κυριολεκτικά βαλίτσα στο χέρι! Το περιεχόμενό της; Η μυρωδιά του καμένου ξύλου, οικογενειακά κειμήλια, μία ιερή εικόνα, ο βαφτιστικός σταυρός, ένα βιβλίο, ένα προσευχητάρι, τα ασημένια κουταλάκια με το μονόγραμμα της οικογένειας χαραγμένο πάνω τους, το τετράδιο με τις Πολίτικες συνταγές. Μαζί τους πόνος, πολύς πόνος και απελπισία αλλά και θέληση για επιβίωση, πάντα με την επίκληση βοήθειας από την Παναγία Θεοτόκο και Μητέρα όλων πίστη προς τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν. Πολλοί συνέχισαν για την Αθήνα, όπου τους υποδέχτηκαν σαν ξένους και τουρκοφερμένους. Αυτοί που παρέμειναν στην φιλόξενη Θεσσαλονίκη επέλεξαν για νέα κατοικία τους την Αρετσού για να τους θυμίζει ο Θερμαϊκός τον γλυκύ Βόσπορό τους. Αργότερα, δυστυχώς, η ιστορία επαναλαμβάνεται για τους πονεμένους Ρωμηούς! Το 1970 μαζί με εκείνους τους απελαθέντες το 1964 ίδρυσαν την Ένωση Ομογενών εκ Κωνσταντινουπόλεως Βορείου Ελλάδος. Οι καιροί άλλαξαν. Πολλοί επέστρεψαν και ξαναεπέστρεψαν στην Πόλη τους, στα γονικά και τους τάφους τους. Εμείς τους περιμέναμε με αγωνία για να μας φέρουν τα δώρα: ένα δερμάτινο, ένα μεταξωτό μαντήλι, κεντητά πασούμια, μια φιγούρα του Ναστραντίν Χότζα, μπαχαρικά με άρωμα Πόλεως αλλά και τα χαμπέρια της κι αν άναψαν κερί στον τάφο μας.
Τώρα, δόξα τω Θεώ, χάρη στη πίστη και το πείσμα του τολμηρού Οικουμενικού Πατριάρχου μας κ.κ. Βαρθολομαίου, το Κοιμητήριο στο Σισλί επανήλθε στους κτήτορές του. Τον ευχαριστούμε από καρδιάς. Οι τάφοι μας ξαναστηλώθηκαν για να μπορούμε να ανάβουμε ένα κερί και να κάνουμε ένα τρισάγιο στους προγόνους μας, που μας κοιτούν κατάματα μέσα από τις πορσελανοποιημένες φωτογραφίες τους και μας ζητούν να μην τους λησμονούμε και να παραμείνουμε εδραίοι στα ιερά του Γένους μας. Με την βοήθεια του Θεού τους το υποσχόμαστε. Αυτό κάναμε και θα κάνουμε κατά την προτροπή Του ως «ελάχιστα άξιοι απόγονοι ενδόξων προγόνων». Να αγωνιζόμαστε, ελπίζοντας και αισιοδοξώντας, με τη βοήθεια της Στρατηγού Υπερμάχου Θεοτόκου πάντα, για ένα καλύτερο και πιο αισιόδοξο μέλλον. Αυτήν την ελπίδα και την προσδοκία, μετέφεραν στους παρευρισκομένους το χορευτικό συγκρότημα με τους μοναδικούς χορούς της Πόλεως, της Προποντίδος και της μαρτυρικής Ιωνίας.
Το βράδυ της 13ης Σεπτεμβρίου 2025, οι κάτοικοι της ενορίας του Ιερού Ναού του Αγίου Εφραίμ, ο επίσης «τῶν βαρβάρων ὑποστάς ἐπιδρομάς» και των Αγίων Ενδόξων Αποστόλων, «οἱ θεόπται τοῦ Χριστοῦ φίλοι», βιώνοντας τα Σεπτεμβριανά του 1955, με μια βαλίτσα γεμάτη Πολίτικα στο χέρι, όχι περιστασιακά αλλά για άλλη μια φορά, γύρισαν πίσω στην αιώνια Πόλη της καρδιάς τους. Ποια υπερδύναμη, ποιες πολιτικές, πόσα F16 μπόρεσαν να τους σταματήσουν; ΚΑΝΕΙΣ! Ποιό καυστικό οξύ μπόρεσε να σβήσει το γεγονός; ΚΑΝΕΝΑ, γιατί η φωτιά το ατσάλωσε, και το αίμα το έκανε ανεξίτηλο. Ποιο αντάλλαγμα μπορεί να απαλύνει τα πάθη των προγόνων μας; ΜΟΝΟ Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥΣ.
Είναι γεγονός! Έζησαν κάτι μοναδικό, ειδικά οι νέοι, γι αυτούς δυστυχώς άγνωστο. Αυτό το βράδυ όπως πολύ καλά γνωρίζει και περήφανα πράττει το Γένος μας, εμπνευσμένα επιστρατεύτηκαν οι τέχνες, για να εκφράσουμε την χαρμολύπη, την απογοήτευση αλλά και την ελπίδα μας, την αδυναμία και το έντονο πείσμα μας, την μοναξιά και την συνύπαρξή μας για να περιγραφεί ένα τόσο ιστορικό και συνάμα φρικιαστικό γεγονός. Κατατέθηκε η ανθρωπιά, προκειμένου να εκφραστεί ο πόνος, η οδύνη, ο τρόμος και η απογοήτευση, που μας προκάλεσε η «νύκτα των κρυστάλλων» της Βασιλεύουσας Πόλεως της καρδιάς μας, τα γνωστά αξέχαστα αιματοβαμμένα Σεπτεμβριανά, για τα οποία ο τότε πρωθυπουργός Adnan Menderes μαζί με δύο αξιωματούχους καταδικάστηκε σε απαγχονισμό αλλά το μαυσωλείο του είναι το μεγαλύτερο στην Istanbul κατά τους γείτονες.
Ποιητικά λοιπόν εκφραστήκαμε με τον Μάνο Ελευθερίου:
Με τις πέτρες που μας ρίξαν
κτίσαμε μια εκκλησιά,
να ‘ρχονται οι βασανισμένοι
για να βρουν παρηγοριά… γιατί;
Γιατί όποιος τραγουδάει τον πόνο
στη ζωή δε θα χαθεί,
κι ένας φίλος μες τον κόσμο
θα του συμπαρασταθεί.
Απόψε, είπαμε αληθινές κουβέντες
και γονατίσαμε στη γη,
κι έβγαλε νερό η πέτρα
η ψυχή τους για να πιει.***
Ελπίζουμε να δροσίσαμε την ψυχή τους, με την τέχνη της μουσικής που επικαλέστηκαν με πάθος οι μουσικοί: ο Γιώργης Ψάλτης στο βιολί, ο Χρήστος Δερβίσης στη βιόλα, ο Μίλτος Σπυριδόπουλος στο λαούτο, ο Διαμαντής Μπαρτζόπουλος στα κρουστά, στο κανονάκι και την καλλιτεχνική επιμέλεια ο Χρήστος Μπαρτζόπουλος. Μαζί τους όλοι οι συνθέτες και καλλιτέχνες, γνωστοί και άγνωστοι, όλων των τραγουδιών που ακούσαμε.
Ελπίζουμε να τους δικαιώσαμε, με την τέχνη του φωτός της ηθοποιίας την οποία επιστράτευσαν οι αξιότιμες κυρίες του Θεατρικού Εργαστηρίου «Θέσπις» του Δήμου Νεαπόλεως-Συκεών υπό την σκηνοθεσία του κ. Γεώργιου Κιουρτσίδη: Στέλλα Τσατσαρώνη, Ευστρατία Καλογερούδη και Φένια Μαυροκεφαλίδου.
Ελπίζουμε να ακούστηκε η αιώνια φωνή τους και να ζωντάνεψε η χαριτωμένη εικόνα τους, με την τέχνη του ήχου, του φωτός και της εικόνας που χρησιμοποίησε ο Παναγιώτης Σκαρμούτσος, αλλά και την ακάματη εργατιά του που κατέθεσε ο αριστερός ψάλτης του Ιερού Ναού Γιώργος Μεταλίδης.
Ζήσαμε μαζί τους τις καλές μέρες τους, με την τέχνη του χορού τους με την οποία εκφράστηκαν Πολίτικα, η 15μελής Χορευτική Ακαδημία Πεύκων με χοροδιδάσκαλο τον Βαγγέλη Γιαννακάκη.
Ευχαριστίες εκφράστηκαν προς τον Δήμο Νεαπόλεως-Συκεών, ο οποίος μέσω του Δημάρχου κ. Συμεών Δανιηλίδη, του αντιδημάρχου κ. Απόστολου Συμεωνίδη και των υπαλλήλων του, που πρόσφεραν πρόθυμα όλα τα απαραίτητα.
Με το θείο δώρο της φωνής και την τέχνη του τραγουδιού τους, μας ταξίδεψαν μοναδικά εκβράζοντας ιδανικά την λυρικότητα των στίχων και τους ρυθμούς της καθ΄ ημάς Ανατολής, η Καππαδόκισσα Δόμνα Μέγγα και ο Ξανθιώτης Χρήστος Μπαρτζόπουλος.
Όλοι οι από εξέδρας προσπάθησαν ως πομποί «να φυλάξουν σκοπιά στου κόσμου την αδιαντροπιά μήπως και στο τέλος σωθούν κάποιες αξίες» και να βοηθήσουν τους παρευρισκομἐνους να λειτουργήσουν ως ιδανικοί ακροατές και θεατές τους. Χωρίς βέβαια αυτούς, τους δέκτες, τους πρωταγωνιστές των πρωταγωνιστών, δεν θα υπήρχε αυτή η βραδιά. Ελπίζουμε όλοι μαζί, να νίκησαν τον χρόνο και να «ήπιαν όλο τον Βόσπορο της Πόλεως για πάντα αγαπημένης μας».
Στο τέλος ευχαριστίες, εκφράστηκαν τόσο για τον υψιπετή εμπνευστή της παραστάσεως κ. Χρήστο Μπαρτζόπουλο όσο και προς τον οργανωτή, οικοδεσπότη και προϊστάμενου του Ιερού Ναού, τον ταπεινό και μαχητικό πατέρα Ιωάννη Κρητικόπουλος , που ως κτηνίατρος κατόρθωσε να μεταλλάξει ένα κτηνώδες γεγονός του παρελθόντος σε ένα αισιόδοξο και ελπιδοφόρο για το μέλλον μήνυμα. Όλοι τον ευχαρίστησαν για την άρτια οργάνωση της σύναξης, την πρόσχαρη υποδοχή, την θερμή φιλοξενία και την μοναδική ευκαιρία που τους έδωσε να γίνουν συμμέτοχοι και συνεργοί σ΄ αυτήν την ιδιαίτερη και ξεχωριστή βραδιά.
Ο αφηγητής κ. Κωνσταντίνος Τερψίδης έκλεισε τη βραδιά με αναφορά σε ποιόν άλλον; σε αυτόν που καθημερινά στο Πάνσεπτον μαρτυρικόν Φανάριον σηκώνει με πίστη, υπομονή και αγόγγυστα τον σταυρό όλων αυτών των βασάνων, την Α.Θ. Παναγιότητα τον Οικουμενικό Πατριάρχη μας κ. κ. Βαρθολομαίο, διαβάζοντας απόσπασμα από το πρόσφατο μήνυμά Του στον Ιερό Ναό Γενεθλίων της Κυρίας Θεοτόκου Παλαιού Μπαλίου στο Διπλοκιόνιο, τουρκιστί Beşiktaş, που η μοίρα το ‘θελε κατά την ημέρα της πανηγύρεώς του το 1955 να ξεκινήσει το μεγάλο κακό. Εκτός των άλλων, αναφερόμενος με συγκίνηση και θάρρος ο Παναγιώτατος στο φρικτό γεγονός και τον διωγμό που υπέστη η Μεγάλη Εκκλησία, οι Χριστιανοί της αλλά και το ίδιο το μαρτυρικό Οικουμενικό Πατριαρχείο που ήταν ο κύριος στόχος τόνισε: «…παρακαταθήκη αιώνων, ολόκληρου πολιτισμού, αποτελών σέμνωμα της χώρας και πανανθρώπινον κτήμα ο οποίος προσεβλήθη ακατονομάστως εις τα καίρια αυτού και τα όσια και τα ιερά της πίστεως ημών εβεβηλώθη… Η υπόμνησις των τραγικών αυτών γεγονότων δεν έχει ως σκοπό την αναμόχλευσιν παθών, αλλά στηρίζεται στην εδραίαν πεποίθησιν ότι η μνήμη αποτελεί καταλυτικόν παράγοντα διά την αποτροπήν επαναλήψεώς των…. Δι᾽ ημάς, όμως, τους Ορθοδόξους πιστούς της Πόλεως, η Παναγία Μητέρα του Θεού, η ιδιαιτέρως προστατεύουσα ανά τους αιώνας το Γένος μας και επιτρέψασα να εκπροσωπήται τούτο μέχρι σήμερον από εμάς τους ολίγους αλλά αμέτρητους Ρωμηούς, είναι όντως η μόνη ελπίδα και σωτηρία και πηγή χαράς και ενισχύσεως. Και εν προκειμένω, η απελπισία της Ομογένείας μας μετά την φοβερή αυτή καταστροφή των «Σεπτεμβριανών» του ’55 μετεβλήθη σταδιακώς υπό του Θεού εις ελπίδα για καλύτερες μέρες, τη μεσιτεία πάντοτε της Θεοτόκου».
Είναι γεγονός! Μετά τα Σεπτεμβριανά, ένας δημοσιογράφος ρώτησε τον μαρτυρικό Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα, «μήπως είναι καιρός να φύγει το Πατριαρχείο από την Κωνσταντινούπολη;». «Γιατί;» είπε ο Πατριάρχης. «Μα έχετε μείνει ελάχιστοι εδώ» απάντησε ο δημοσιογράφος. «Πράγματι, μείναμε λίγοι» είπε ο Πατριάρχης. «Όμως ξεχνάτε πόσα εκατομμύρια είναι οι πεθαμένοι κάτω από τα πόδια μας; Αυτούς δεν τους υπολογίζετε; Μαζί μ’ αυτούς είμαστε αμέτρητοι»!
Στο τέλος της εκδηλώσεως όλοι μαζί έχοντας την αίσθηση της γεύσεως του κρασιού του Γαλατά στο στόμα και την «μέθη» από την αρχοντιά του Πέραν στην σκέψη, τραγούδησαν το «έχε γειά πάντα γεια… ΔΕΝ λησμονήσαμε» ενώ ο προϊστάμενος του Ιερού Ναού π. Ιωάννης ευχαρίστησε θερμά όλους τους συμμετέχοντες, όσους εγκάρδια βοήθησαν, και τους προσέφερε πλούσια κεράσματα.
Έχει ο Θεός και εις Έτη Πολλά Βασιλεύουσα Πόλη της Υπερμάχου Θεοτόκου και Πάνσεπτον Αποστολικόν Οικουμενικόν Φανάριον.
*Αποσπάσματα από το «Ρετζίκι που αγάπησα» του Κώστα Γεωργιάδη.
** Από το διάβημα του τότε Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρα προς την κυβέρνηση της Άγκυρας
*** «Όποιος τραγουδάει τον πόνο» Μάνος Ελευθερίου, 1986.
