Της Ρέας Πουρνάρα
Η μοίρα επεφύλαξε στον ελληνισμό της Πόλης μια εξαιρετικά λαμπρή εποχή στα μέσα του 19ου αιώνα, την λαμπροτέρα ίσως περίοδο της μετά της Αλώσεως ιστορίας του.
«Με την εκχώρηση οθωμανικών δανείων την περίοδο του Τανζιμάτ η αγορά κατακλύζεται με ευρωπαϊκά κεφάλαια. Χρήστες των εισαγομένων κεφαλαίων και στη συνέχεια χρηματοδότες του Οθωμανικού Στέμματος είναι οι Ρωμηοί, Αρμεναίοι, Εβραίοι και Λεβαντίνοι σαράφηδες και επιχειρηματίες υπήκοοι της Αυτοκρατορίας. Σιγά σιγά οι Ρωμηοί κεφαλαιούχοι συγκεντρώνουν στα χέρια τους το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής ζωής της Πόλης». (1)
Και αρχίζει η χρυσή εποχή των σπουδαίων ευεργετών: των Ζαρίφηδων, των Ευγενίδηδων, των Σκυλίτσηδων, των Μαυρογορδάτων, των Ηλιάσκων, των Βλαστών, των Ζάππαδων, των Ζωγράφων, των Χρυσοβέργηδων. Το ενδιαφέρον στρέφεται προς την παιδεία, τη φιλανθρωπία. Ο αντίκτυπος από την μεγάλη αυτή οικονομική άνθηση απεικονίζεται και σε άλλους τομείς της κοινωνικής και διοικητικής δομής της Αυτοκρατορίας. «Επίλεκτα μέλη της πολίτικης Ρωμηοσύνης τοποθετούνται σε σημαντικές θέσεις του Δημοσίου, στη Γερουσία, στο Ανώτατο Συμβούλιο της Αυτοκρατορίας, στη διοίκηση της Κρήτης και της Σάμου, αλλά και ως πρέσβεις στις εξέχουσες αντιπροσωπίες της Βιέννης, του Βερολίνου, των Αθηνών, του Λονδίνου, των Παρισίων, της Ουάσιγκτον. Είναι επίσης η περίοδος μεγάλου μεταναστευτικού κύματος στην Πόλη από διάφορα μέρη του Βασιλείου της Ελλάδος, των νήσων του Ιονίου και του Αιγαίου, της Θράκης, της Μακεδονίας, της Ηπείρου.»(1) Αυτοί οι ευεργέτες, με το πολυδιάστατο προφίλ τους, ιδρύουν μεγαλοπρεπή καλλιμάρμαρα σχολικά κτίρια, νοσοκομεία, μορφωτικούς και φιλολογικούς συλλόγους.
Και έρχεται η σειρά του Ζαππείου το 1875. Ανεγείρεται δίπλα στον περικαλλή ναό της Αγίας Τριάδας στην αρχή του Πέρα, στην πιο επιβλητική θέση, το Σχολείο μας! Από τους μεγάλους Βορειοηπειρώτες εξαδέλφους Κωνσταντίνο και Ευάγγελο Ζάππα, δύο οξυδερκείς άνδρες που κατανοούν την σπουδαιότητα της μορφώσεως των κοριτσιών . Με πρώτο ιδρυτή τον Κωνσταντίνο Ζάππα, που αφήνει μεγάλο κληροδότημα για την απρόσκοπτη λειτουργία του Σχολείου, και πρώτη διευθύντρια την Αθηναία μετακλητή παιδαγωγό Καλλιόπη Κεχαγιά πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του αξιοζήλευτου σχολικού κτιρίου με κάθε επισημότητα τον Ιούνιο 1885. «Παρευρίσκονται η ΑΘΠ Ιωακείμ ο Γ’, οι Μητροπολίτες Κυζίκου, Νικαίας, Χαλκηδόνος, Δέρκων, Αγκύρας, Αμασείας, Χαλεπίου, Σερρών, Σάμου, Βοδενών, Μελενίκου, Μηθύμνης, Λητίτσης, Δεβρών, Γάνου και Χώρας, οι Επίσκοποι Σταυροδρομίου και Ταταούλων, ο Πρωτοσύγκελλος του Πατριάρχου των Σύρων, ο Μέγας Λογοθέτης, ο Καπουκεχαγιάς των Πατριαρχείων. Από δε τους λαϊκούς Υπουργοί, Διευθυντές του Αυτοκρατορικού Λυκείου, Ηγεμόνας Σάμου, Διοικητής Κρήτης, Γενικός Εισαγγελέας, Αρχιφαρμακοποιός των Ανακτόρων, όλοι Έλληνες». (2)
Στο Άρθρο 1 του κανονισμού της Σχολής διαβάζουμε τα εξής εντυπωσιακά: «Σκοπός του Ζαππείου, ανωτάτου Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου του θηλέως φύλου εν Κωνσταντινουπόλει, ιδρυθέντος τω 1875, εστίν η των θυγατέρων της Ανατολής εθνική διαπαιδαγώγησις, ηθική μόρφωσις και επιστημονική εις αυτάς διάδοσις της πρώτης και μέσης παιδεύσεως, ίνα εκτελέσωσι τον αληθή αυτών προορισμόν εν τε τω οίκω και εν τη κοινωνία»(1)
Αυτό το Ζάππειο, που έκλεισε για λίγα χρόνια, όταν επιτάχθηκε την περίοδο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου -από τον Μάρτιο 1915 μέχρι τα τέλη 1918- για να χρησιμοποιηθεί ως στρατιωτικό νοσοκομείο- έζησε κυρίως με Διευθύντριες που εργάστηκαν κάτω από πολλή πίεση για να προκόψουν οι μαθήτριες τους , για να δημιουργήσουν οικογένειες και να περάσουν τα ιδανικά του Γένους στα παιδιά τους, για να γίνουν εκείνες οι επόμενες διδασκάλισσες, για να σπουδάσουν ακόμη στα καλά πανεπιστήμια της Πόλης, των Αθηνών, του Παρισιού, του Μονάχου, της Αμερικής.
Αυτό το Ζάππειο μεγαλούργησε όταν η Ρωμηοσύνη ήταν πολυάριθμη και αξιώθηκε να στέκεται όρθιο και να πασχίζει για το καλύτερο όταν η Ρωμηοσύνη έγινε ολιγάριθμη. Αξιώθηκε να γιορτάσει φέτος στις 21 Μαΐου 2025 τα 150 χρόνια της ιδρύσεως του με Δασκάλους, Διευθυντές και Ιδρυτές, στηρίζοντας την παιδεία της Πόλης σε όλες της τις βαθμίδες. Η σιωπηλή δουλειά που γίνεται είναι άξια επαίνου. Οι συνθήκες διαφορετικές αλλά το Σχολείο μας εκεί στις επάλξεις των καιρών. Μέχρι και συναυλία με αγαπητό Έλληνα καλλιτέχνη στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Χαρμπιγιέ κατάφερε να κάνει για να στηρίξει ποκιλοτρόπως τα νέα δεδομένα:
«Αι νέαι εποχαί επιβάλλουσι και νέα καθήκοντα» λέει το μότο της πολυαγαπημένης μας εφημερίδας Απογευματινής της Πόλης, νεωτέρα του Ζαππείου κατά 50 χρόνια. Όμορφα πράγματα. Να σμίξουν νέοι και γέροι με το ελληνικό τραγούδι, να σμίξουν οι ολιγάριθμοι Ρωμηοί, Αρμεναίοι, Εβραίοι και Λεβαντίνοι με τους πολυάριθμους Τούρκους της Πόλης. Να χειροκροτήσουν μαζί τα νέα τρεντς. Τι άλλο;
Χρόνια Πολλά Ζάππειο μου, να τα χιλιάσεις!
Ρέα Πουρνάρα
Γενεύη Ιούλιος 2025
1. Κώστας Σταματόπουλος, Αναζητώντας την Βασιλεύουσα, Εκδ. Λούση Μπρατζιώτη, Αθήνα 1990
2. Το Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως 1875-1995. Οι γιορτές της Εκατονεικοσαετηρίδας στην Πόλη και την Αθήνα, Εκδ. Σύλλογος Ζαππίδων Αθηνών, Αθήνα 1996
