Χρήστος Κ. Τσούβαλης
Άρχων Οστιάριος της Μ.τ.Χ.Ε.
Οι τιτουλάριοι αρχιερείς
του Οικουμενικού Πατριαρχείου
Έκδοσις αναθεωρημένη
Εκδοτικός Οίκος «Περί Τεχνών», Πάτρα 2003, σσ. 398
(ISBN 960-8260-34-5)
Η μελέτη αναφέρεται στην ιστορική πορεία του επισκοπικού βαθμού στην Ορθόδοξο Χριστιανική Εκκλησία και ειδικώτερα στην εμφάνιση και ιστορική πορεία του θεσμού των τιτουλαρίων αρχιερέων στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Παρά την σπουδαιότητα και το ενδιαφέρον, που παρουσιάζει το θέμα, τα βοηθήματα, που έχουν γραφεί μέχρι σήμερα, είναι πολύ λίγα και μάλιστα εξετάζουν το θέμα για ορισμένες μόνο χρονικές περιόδους. Γι’ αυτό, το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας στηρίχθηκε στον 37ο Κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (691-692), στην 33η Νεαρά του Αυτοκράτορα Αλεξίου του Α΄ (1094), στις Πατριαρχικές και Συνοδικές Πράξεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου ΚΠόλεως, που εκδόθηκαν, κατά πάσαν πιθανότητα, από το έτος 1315 μέχρι και το έτος 1402 και δημοσιεύθηκαν από τους Fr. Miklosich-Ios.Müller και στους Κώδικες, που φυλάσσονται από τον 17ο αιώνα στο Αρχειοφυλάκιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Η εργασία χωρίζεται σε 7 κεφάλαια.
Στη μελέτη αυτή, που έλαβε το βραβείο της Αχαϊκής Εταιρείας Μελετών, 1) χρησιμοποιείται ο όρος “περιστατουμένη Εκκλησία” αντί του νεότερου λόγιου όρου “εμπερίστατη Εκκλησία”, 2) διακρίνονται οι “κατ’ επίδοσιν” και οι “περιστατούμεναι” επαρχίες του Θρόνου, από τις “πάλαι ποτέ διαλαμψάσας” επαρχίες, 3) υποστηρίζεται, ότι πρώτος “επί ψιλώ ονόματι” αρχιερέας, που κατείχε “πάλαι ποτέ διαλάμψασαν” επαρχία στην Ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μπορεί να θεωρηθεί ο μητροπολίτης Σάρδεων Διονύσιος, που έλαβε μέρος στη Σύνοδο της Φερράρας (1438), 4) προβάλλεται σαν πρώτος μετά την Άλωση τιτουλάριος αρχιερέας, αυτός που φέρεται ως ανώνυμος 37ος μητροπολίτης Σάρδεων και συνόδεψε το 1517 τον Οικουμενικό Πατριάρχη Θεόληπτο τον Α΄ στη Βλαχία και 5) αντικρούεται ιστορικώς η άποψη, που υποστηρίζεται από μερικούς, ότι ο επίσκοπος Μυρέων Ματθαίος (1606) δεν ήταν τιτουλάριος αρχιερέας.
Απόσπασμα από το βιβλίο:
“Πλην των μεθ` ωρισμένης δικαιοδοσίας και εξουσίας τακτικών αρχιερέων μνημονεύουν αι Κανονικαί πηγαί και των τιτουλαρίων αρχιερέων.
Ο θεσμός των τιτουλαρίων αρχιερέων, κατά την μακραίωνα της Εκκλησίας ιστορίαν, εγνώρισε διαφόρους θέσεις και αντιθέσεις ως προς την κανονικότητά του. Υπήρξαν Πατριαρχικαί και Συνοδικαί αποφάσεις, αι οποίαι κατήργησαν τον θεσμόν, άλλαι αι οποίαι έθεσαν περιορισμούς τινας εις τας εκλογάς αυτών και άλλαι αι οποίαι έθεσαν περιορισμούς τινας εις τας εκλογάς αυτών και άλλαι αι οποίαι επανέφερον το αρχαίον τούτο εκκλησιαστικόν έθος.
Οι τιτουλάριοι αρχιερείς, εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν, φέρουν τον βαθμόν του επισκόπου χωρίς να κέκτηνται κυβερνητικήν εξουσίαν και ουδεμίαν κατέχουσι θέσιν εν τω Συνταγματίω των εν ενεργεία αρχιερέων. Αποτελούν θεσμόν, η δε εκλογή των, επειδή στηρίζεται εις το έθιμον, είναι έγκυρος όσον και των λοιπών εν ενεργεία αρχιερέων. Φέρουν δε τον τίτλον πάλαι ποτέ διαλαμψάσης επαρχίας επειδή απαγορεύεται υπό των Κανόνων η απολελυμένη χειροτονία.
Σήμερον οι τιτουλάριοι αρχιερείς υφίστανται ως βοηθοί επίσκοποι, ως ηγούμενοι Μονών, ως πρωτοσυγκελλεύοντες, ως αρχιγραμματεύοντες Ιεράς Συνόδου, ως αρχιερατικώς προϊσταμενεύοντες Κοινοτήτων ή Περιφερειών τινων και ως αντιπρόσωποι εις διεκκλησιαστικούς ή διεθνείς Οργανισμούς.”
