Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο Καθηγητής Ευάγγελος Βενιζέλος είναι σίγουρα ο καταξιωμένος πανεπιστημιακός δάσκαλος και ο έμπειρος πολιτικός που είναι, ταυτόχρονα, και ο καλύτερος γνώστης των εκκλησιαστικών μας πραγμάτων.
Ο Ευ. Βενιζέλος γνωρίζει σε βάθος την εκκλησιαστική ιστορία – παλαιότερη και σύγχρονη – αλλά και την θεολογία, την οποία τοποθετεί σε μιαν άλλη διάσταση, αυτήν της «πολιτικής θεολογίας» και της «συνταγματικής ηθικής», με βάση τα σύγχρονα δεδομένα και τις ολοένα και πιο απαιτητικές εξελίξεις.
Έτσι, στο βιβλίο του Ευάγγελου Βενιζέλου «Πολιτική θεολογία και Συνταγματική ηθική» (εκδόσεις Αρμός, 2024) περιλαμβάνονται μελέτες και δοκίμια που έχουν ως κοινό πεδίο τις δυο αυτές έννοιες και τη συσχέτιση ή την αντίστιξή τους.
Αρκετά από αυτά τα κείμενα τα ακούσαμε από τον ίδιο τον συγγραφέα, υπό μορφήν διαλέξεων ή παρεμβάσεων σε διάφορες εκδηλώσεις λόγου.
Τώρα, ξαναδιαβάζοντάς τα, θαυμάζουμε την ευρυμάθεια, ευθυκρισία, την οξυδερκή ανάλυση, την ξεχωριστή ματιά του Ευάγγελου Βενιζέλου, που συνδυάζει ιστορία, (γεω) πολιτική, θεολογία, νομική, (βιο) ηθική.
Αλλά ας δούμε τις δύο κύριες έννοιες του βιβλίου, όπως περιγράφονται στο οπισθόφυλλο:
“Η «πολιτική θεολογία» είναι μια διαδεδομένη αλλά αμφίσημη έννοια που χρησιμοποιείται με διαφορετικό περιεχόμενο αφενός σε θύραθεν συμφραζόμενα, κυρίως στο πεδίο της πολιτικής και της συνταγματικής θεωρίας, αφετέρου σε εκκλησιολογικά και ευρύτερα θεολογικά συμφραζόμενα. Στην πρώτη της όψη η πολιτική θεολογία αναφέρεται στις θεολογικές βάσεις της πολιτικής θεωρίας και φιλοσοφίας, ιδίως της πολιτειολογίας / θεωρίας του κράτους. Υπάρχει όμως και η άλλη όψη της πολιτικής θεολογίας ή μάλλον η άλλη χρήση του ίδιου όρου για να αποδώσει όχι την ενασχόληση με εκκοσμικευμένες θεολογικές έννοιες που έχουν καταστεί πολιτικές και πολιτειακές, αλλά με τα πολιτικά συμφραζόμενα, τα πολιτικά διλήμματα και τις πολιτικές στοχεύσεις του θεολογικού, πιο συχνά του εκκλησιαστικού λόγου. Εδώ μας ενδιαφέρει πρωτίστως η πρώτη όψη.
Η «συνταγματική ηθική» δεν αναφέρεται σε μια ηθική ή πολύ περισσότερο ηθικολογική προσέγγιση του Συντάγματος, αλλά στο ηθικό περιεχόμενο του «θετού» Συντάγματος, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί ιστορικά ως βασική κατάκτηση της νεωτερικής εποχής και αγωνίζεται να λειτουργήσει απέναντι στις προκλήσεις της μετανεωτερικής εποχής. Κατάκτηση που είναι συνώνυμη με το τρίπτυχο δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα, κράτος δικαίου. Υπό την έννοια αυτή η «συνταγματική ηθική» με το θετικιστικό και αξιακό της περιεχόμενο ανυψώνει το Σύνταγμα σε συνταγματικό πολιτισμό. Το περιεχόμενο της «συνταγματικής ηθικής» αναδεικνύεται σε πολλά κρίσιμα ζητήματα στο πεδίο των θεμελιωδών δικαιωμάτων μέσα από την αντιδιαστολή με τη χριστιανική ηθική”.
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος γνωρίζει πολύ καλά και τα του θεσμού του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Έτσι, αφιερώνει αρκετά κείμενά του στην διακονία του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου, στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία του μακαριστού Γέροντος Περγάμου Ιωάννου, στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας (2016), στο Ουκρανικό Αυτοκέφαλο και την ορθόδοξη αντίληψη για τον πόλεμο, όπου οι παρατηρήσεις του είναι καταλυτικές, αλλά και στο θεσμό των Αρχόντων του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το βιβλίο του Ευάγγελου Βενιζέλου είναι ένα εγκόλπιο για όλους: πολιτικούς, θεολόγους, νομικούς και για κάθε σοβαρά σκεπτόμενο άνθρωπο. Ας σημειωθεί ότι ο Ε. Βενιζέλος είναι ίσως ο πολιτικός που γνωρίζει καλύτερα από όλους το σύνθετο θέμα «Σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας».
Το βιβλίο θα παρουσιαστεί, σε συνδιοργάνωση του Κύκλου Ιδεών και των εκδόσεων ΑΡΜΟΣ, την Πέμπτη 6 Φεβρουαρίου 2025, ώρα 18.00 στο ξενοδοχείο King George (πλατεία Συντάγματος).
Συζητούν με τον συγγραφέα:
Παντελής Καλαϊτζίδης, Διευθυντής Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της European Academy of Religion
Βασίλης Παϊπάης, Αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο του St Andrews, Σκωτία (online)
Μητροπολίτης Περιστερίου Γρηγόριος (Παπαθωμάς), Καθηγητής Θεολογικής Σχολής, ΕΚΠΑ
Φίλιππος Σπυρόπουλος, Ομοτ. καθηγητής Νομικής, ΕΚΠΑ
Συντονίζει: Λαμπρινή Ρόρη, Επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης, ΕΚΠΑ.
Παραθέτουμε στη συνέχεια τα περιεχόμενα και ένα απόσπασμα από το βιβλίο.
