Έλενα Σ. Χατζόγλου
Ο ἅγιος Γεράσιμος Β´ Παλλαδᾶς, πατριάρχης Ἀλεξανδρείας εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς διαπρεπεῖς λογίους ἱεράρχες τῆς περιόδου τῆς τουρκοκρατίας, ποὺ γιὰ κάποιους λόγους παρέμεινε σχεδὸν στὴν «ἀφάνεια» ἐπὶ πολὺ χρόνο. Ὡστόσο κατὰ τὴν ἐπίγεια ζωή του διακρίθηκε γιὰ τὴν ἁγιότητα καὶ τὴν ἀκτινοβολία τῆς προσωπικότητός του, καθὼς καὶ τὴν πολύπλευρη πνευματική του δραστηριότητα. Ἔζησε τὸν 17ο αἰῶνα –μποροῦμε νὰ πιθανολογήσουμε τὸ ἔτος γεννήσεώς του κατὰ τὸ α´ ἥμισυ τοῦ αἰῶνα καὶ εἰδικώτερα μεταξὺ 1625 καὶ 1630– καὶ κοιμήθηκε τὸ 1714 στὴν Ἱερὰ Μονὴ Βατοπεδίου Ἁγίου Ὄρους.
Γεννήθηκε στὴν Κρήτη καὶ ὡς τόπος καταγωγῆς του ἀναφέρεται τὸ χωριὸ Σκιλλοὺς τῆς ἐπαρχίας Πεδιάδος (νομοῦ Ἡρακλείου), τὸ ὁποῖο σήμερα ὀνομάζεται Καλλονή. Πατέρας του ἦταν ὁ πρωτοπαπᾶς τῆς Κρήτης Θεόδωρος Παλλαδᾶς καὶ μητέρα του ἡ Στυλιανή, τὸ γένος Μαρᾶ. Εἶχε δύο ἀδελφούς, τὸν πρωτοπρεσβύτερο Στέφανο, ὁ ὁποῖος ἐξ αἰτίας τῆς πολιορκίας τῆς Κρήτης ἀπὸ τοὺς Τούρκους –ποὺ ὁδήγησε στὴν κατάληψή της τὸ 1669– μετώκησε στὴ Ζάκυνθο, μαζὶ μὲ τὴν πολυμελῆ οἰκογένειά του, ὅπου καὶ θεμελίωσε τὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Ἀναστασίου τοῦ Πέρση, καὶ τὸν Ἰωάννη, συμβολαιογράφο στὰ Κύθηρα. Θεῖος του, ἀδελφὸς τοῦ πατέρα του, ἦταν ὁ γνωστὸς ἁγιογράφος Ἱερεμίας Παλλαδᾶς, τοῦ ὁποίου ἔργα τῆς ἁγιογραφικῆς τέχνης κοσμοῦν πολλοὺς ναούς, ὅπως τὸ καθολικὸ τοῦ ναοῦ τοῦ Παναγίου Τάφου στὰ Ἱεροσόλυμα, τὸν ναὸ τῆς Γεννήσεως στὴ Βηθλεέμ, τὸ καθολικὸ τῆς Μονῆς Ἁγ. Αἰκατερίνης τοῦ Ὄρους Σινᾶ κ. ἄ. Ἡ οἰκογένειά του ἐκ πατρὸς ὑπῆρξε λευϊτικὴ καὶ ἀνέδειξε γνωστὲς προσωπικότητες στὴν Κρήτη.
Σύμφωνα μὲ τὴ «Βιογραφία» τοῦ ἁγίου Γερασίμου –τὴν ὁποία συνέταξε (τὸ ἔτος 1785) ὁ Γεράσιμος Γ´ Γημάρης, μετέπειτα πατριάρχης Ἀλεξανδρείας (1783-1788)– ἀφοῦ ἔλαβε τὰ πρῶτα πνευματικὰ ἐφόδια ἀπὸ τὸν πατέρα του Θεόδωρο, μετέβη γιὰ σπουδὲς στὴ Βενετία. Ἡ μόρφωσή του φαίνεται ὅτι ὑπῆρξε εὐρεῖα, καθὼς ἐγνώριζε ἄριστα τὴν ἀρχαία ἑλληνική, λατινικὴ καὶ ἑβραϊκὴ γλώσσα, καὶ κατεῖχε εἰς βάθος ἐπιστῆμες ὅπως εἶναι ἡ θεολογία, φιλοσοφία κ. λπ.
Ἡ μεγάλη του μόρφωση τοῦ ἐπέτρεψε νὰ διδάξει ἐπὶ πολλὰ ἔτη σὲ διάφορα σχολεῖα τοῦ τουρκοκρατούμενου ἑλληνισμοῦ, σὲ περιοχὲς ὅπως ἡ Πελοπόννησος, ἡ Ἤπειρος καὶ ἡ Καστοριά, ὅπου, ἱερωμένος ὤν, ἀνῆλθε στὸν μητροπολιτικὸ θρόνο. Δὲν εἶναι γνωστὸ πότε ἀκριβῶς συνέβη αὐτὸ καὶ κάτω ἀπὸ ποιές συνθῆκες, ἀλλὰ φαίνεται ὅτι σύντομα ἐπῆλθε ἡ καθαίρεσή του ἀπὸ τὴ Σύνοδο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀχρίδος, τὸ ἔτος 1668, μὲ τὴν αἰτιολογία ὅτι ὑπῆρξε «ἐπιβάτης» τοῦ θρόνου. Πιθανώτατα τοποθετήθηκε στὴ θέση αὐτὴ μὲ πρωτοβουλία τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τὸ ὁποῖο, βεβαίως, δὲν ἀνεγνώρισε τὴν καθαίρεση. Ἀργότερα –λίγο πρὶν ἀπὸ τὴν ἐκλογή του ὡς πατριάρχη Ἀλεξανδρείας– ὁ ἅγιος ἀνέλαβε ἐπιτροπικῶς καὶ γιὰ μικρὸ χρονικὸ διάστημα τὴ μητρόπολη Ἀδριανουπόλεως.
Ἡ ἐκλογὴ τοῦ ἁγίου Γερασίμου στὸν πατριαρχικὸ θρόνο τοῦ ἁγίου Μάρκου ἔγινε στὶς 25 Ἰουλίου 1688 στὴν Κωνσταντινούπολη ἐπὶ πατριαρχίας τοῦ Κωνσταντινουπόλεως Καλλινίκου Β´ τοῦ Ἀκαρνᾶνος. Ὁ ἅγιος Γεράσιμος μετέβη στὴν Ἀλεξάνδρεια, ὅπου παρέμεινε στὸν θρόνο μέχρι τὴν 15η Ἰανουαρίου 1710 ποιμαίνοντας θεοφιλῶς τὴν ἐπαρχία του. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πατριαρχίας του ταξίδευσε στὴν Οὑγγροβλαχία πρὸς ἀνανέωση τῶν δικαιωμάτων τοῦ πατριαρχείου σὲ μονὲς – μετόχια ἐκεῖ καὶ πρὸς εἴσπραξη τῶν ἐτησίων ὀφειλῶν τῶν μονῶν, ἀποβλέποντας γενικώτερα στὴν οἰκονομικὴ στήριξη τοῦ θρόνου, ἀλλὰ καὶ ἐπιθυμώντας νὰ προωθήσει στὴν τυπογραφία τῆς Βλαχίας ἔργα του ρητορικοῦ περιεχομένου, διδαχὲς καὶ ἐκκλησιαστικοὺς λόγους, τὰ ὁποῖα ἐν τέλει δὲν ἐξεδόθησαν.
Μεγάλη ἔκταση καταλαμβάνει καὶ ἡ ἀλληλογραφία τὴν ὁποία ἀντήλλαξε ὁ ἅγιος, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς σταδιοδρομίας του, μὲ ἐξέχουσες προσωπικότητες τῆς ἐποχῆς του, ὅπως εἶναι ὁ Γεράσιμος Βλάχος, ὁ Μελέτιος Συρῖγος, ὁ Γρηγόριος Μελισσηνός, ὁ Βαρθολομαῖος Συρόπουλος, ὁ Ἰωάννης Καρυοφύλλης, ὁ Ἀλέξανδρος Μαυροκορδᾶτος ὁ ἐξ ἀπορρήτων καὶ ὁ γιός του Νικόλαος, ὁ Καλλίνικος Ἀκαρνὰν καὶ ὁ Διονύσιος Μουσελίμης, οἰκουμενικοὶ πατριάρχες, ὁ Δοσίθεος καὶ ὁ Χρύσανθος Νοταρᾶς, πατριάρχες Ἱεροσολύμων, ὁ Μέγας Πέτρος, αὐτοκράτορας τῆς Ρωσσίας, ἡ μητέρα του Ναταλία, ὁ Κωνσταντῖνος Μπασαράμπας, ἡγεμόνας τῆς Οὑγγροβλαχίας κ. ἄ. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀλληλογραφία του ἐνδιαφέρον παρουσιάζουν ἐπίσης τὰ ἔγγραφα – ἐγκύκλιοι, τὰ ὁποῖα συνέταξε πρὸς ἀντιμετώπιση διαφόρων ὑποθέσεων, ποιμαντικῆς καὶ διοικητικῆς φύσεως. Ὅλα μαρτυροῦν τὴ θεία χάρη, ἡ ὁποία φώτιζε τὴ σκέψη καὶ κατηύθυνε τὶς ἐνέργειές του, καθὼς καὶ τὴ σύνεση καὶ σοφία του.
Τὸ συγγραφικό του ἔργο εἶναι ἐπίσης ἐκτεταμένο. Περιλαμβάνει ἐγχειρίδια, ὅπως θεολογίας, ρητορικῆς, λογικῆς, ποιητικὰ κείμενα, ὑμνογραφικά, λόγους ἐκκλησιαστικούς, ἐγκωμιαστικὰ ἔργα, συλλογὴ αἰνιγμάτων κ. ἄ.
Εἶναι γεγονὸς ὅτι σὲ κάθε περίσταση τοῦ βίου του ἔδειχνε αὐταπάρνηση καὶ ταπείνωση ἀκολουθώντας τὸν δρόμο ποὺ τοῦ ὑπεδείκνυε ὁ Κύριος χάριν τῆς ἐκκλησίας. Ἔτσι πρὸς τὸ τέλος τῆς ἐπιγείου πορείας του, ἀρκετὰ ἡλικιωμένος καὶ ἀσθενής, φρόντισε νὰ τὸν διαδεχθεῖ στὸν πατριαρχικὸ θρόνο ὁ μητροπολίτης Λιβύης Σαμουὴλ Καπασούλης (1710-1723). Ὁ νόμιμος αὐτὸς διάδοχος, ὅμως, μετὰ τὴν ἐκλογή του ἀντιμετώπισε δυσκολίες, διότι ἐξελέγη ἀπὸ τὴ Σύνοδο τοῦ πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας, ἐνῶ τὸ οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως εἶχε προορίσει ὡς διάδοχο τοῦ γηραιοῦ πατριάρχη τὸν Κοσμᾶ τὸν Βυζάντιο. Ἂν καὶ ὁ ἀπελθὼν ἱεράρχης εἶχε ἀποφασίσει νὰ μεταβεῖ στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ συγκεκριμένα στὴ Μονὴ Βατοπεδίου γιὰ νὰ διαγάγει ἐκεῖ τὰ τελευταῖα ἔτη τοῦ βίου του, τὰ προβλήματα διαδοχῆς ἐβράδυναν τὴν ἀναχώρησή του. Παρέστη ἀνάγκη νὰ παραμείνει στὴν Αἴγυπτο καὶ νὰ στηρίξει μὲ σύντονες ἐνέργειές του τὸν νεοεκλεγέντα πατριάρχη Σαμουὴλ προκειμένου αὐτὸς νὰ ἑδραιωθεῖ στὸν θρόνο. Καὶ ὅταν τοῦτο ἐπετεύχθη, ἀποφάσισε νὰ ὑλοποιήσει τὴν ἀπόφασή του καὶ ἀνεχώρησε γιὰ τὸ Βατοπέδι τὸ ἔτος 1713. Γέρων πολὺ καὶ ἀδύναμος ἀπὸ τὶς κακουχίες καὶ τὶς ἀσθένειες κοιμήθηκε στὸν τόπο ποὺ ἐπέλεξε νὰ ἀναπαυθεῖ, τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1714.
Τὴν ὁσιακὴ κοίμησή του σφράγισε ἡ μαρτυρία ὅτι ἀπὸ τὸν τάφο του εὐγῆκε καὶ ἅγιον λείψανον. Μάλιστα, στὴν Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Βατοπεδίου φυλάσσεται ἡ εὐωδιάζουσα ἱερή του κάρα.
Ὁ ἅγιος Γεράσιμος Παλλαδᾶς καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς του ὑπῆρξε ἄνθρωπος ἀγάπης, πραότητος, ὑπομονῆς καὶ πίστεως, ἱερωμένος ἐργατικὸς καὶ νουνεχής, ἀκάματος θεράπων στὸν ἀμπελῶνα τοῦ Κυρίου. Τὸ βάθος τῆς σκέψεώς του, ὅπως διαφαίνεται στὸ ἔργο του, ἀποδεικνύει τὴν πνευματικότητα καὶ τὴν ὑψηλὴ θεωρία ποὺ τὸν διέκριναν. Προσέδιδε, ἐπίσης, πάντοτε σωτηριολογικὴ διάσταση στοὺς λόγους καὶ τὶς διδαχές του. Τὸ ἔργο του –εὐρύτατο σὲ ἔκταση– βρῆκε μεγάλη διάδοση στὴν καθ’ ἡμᾶς ἀνατολή, τόσο τὸ ἐκδεδομένο, ὅσο καὶ τὸ ἀνέκδοτο, ποὺ σώζεται σὲ πολλοὺς χειρόγραφους κώδικες. Οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτοὺς τὸν ἀναφέρουν ὡς σοφώτατο καὶ ἁγιώτατο πατριάρχη. Ἀφιέρωσε ὅλη τὴ ζωή του στὴν ὑπηρεσία τῆς ἐκκλησίας καὶ συνήργησε ἱερουργώντας καὶ κηρύσσοντας γιὰ τὴ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων. Ἐν ὀλίγοις ἡ ζωή του ὑπῆρξε χριστοκεντρικὴ καὶ ἀνθρωποκεντρική.
Γιὰ τοὺς ἀνωτέρω λόγους καὶ πλείστους ἄλλους, τοὺς ὁποίους Κύριος οἶδεν, ἡ τόσο καλῶς κεκρυμμένη καὶ συγχρόνως λάμπουσα ἁγιότητά του ἀνεδείχθη ἀπὸ τὸν Κύριο. Ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, καὶ δὴ τὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας, προέβη, κατόπιν ἐξετάσεως, στὴν ἐπίσημη ἀναγνώριση τῆς παρὰ Θεοῦ ἀναδειχθείσης ἁγιότητος, διὰ «Πατριαρχικῆς καὶ Συνοδικῆς Πράξεως ἁγιοκατατάξεως τοῦ ἐν ἁγίοις ἡμῶν Γερασίμου, τοῦ ἐπονομαζομένου Παλλαδᾶ, Πάπα καὶ Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας», ποὺ ἐξεδόθη τὴν 17η Σεπτεμβρίου 2002, καὶ κατεχωρίσθη στὸν Ἱερὸ Κώδικα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλεξανδρείας. Ὡς ἡμέρα ἑορτῆς τῆς μνήμης του ὁρίσθηκε ἡ 15η Ἰανουαρίου. Στὴν Πράξη αὐτὴ ἐπισημαίνεται γιὰ τὸν ἅγιο Γεράσιμο μεταξὺ ἄλλων ὅτι: πολύς τε ἐν σοφίᾳ καὶ μέγας ἐν ἀρεταῖς ἀναδειχθείς … ἀκολουθήσας εὐαγγελικῶς τῷ Χριστῷ ἐκ νεότητος καὶ ἐν μέσῳ τῆς τοῦ κόσμου συγχύσεως ὡς φωστὴρ εὐσεβείας διαλάμψας, θεόπνους ἐν διδασκαλίαις ὑπάρξας καὶ συγκαταλύσας τὸν βίον ἐν λόγῳ σοφίας καὶ πράξει θεοφιλεῖ, διδάξας δὲ τοῖς πιστοῖς τὴν κατὰ Θεὸν παιδείαν καὶ τύπος αὐτοῖς γενόμενος ἐν λόγῳ τε, ἔργῳ καὶ ἀναστροφῇ, ἀναζωγραφήσας ἐν ἑαυτῷ τῶν πρόπαλαι Ἁγίων Πατέρων καὶ Διδασκάλων τὰ προτερήματα καὶ τελειωθέντα ἀσκητικῶς ἐν τῇ κατὰ τὸ Ἁγιώνυμον Ὄρος Μεγίστῃ τοῦ Βατοπεδίου Μονῇ, ἐν ᾗ καὶ ἡ τιμία αὐτοῦ κάρα φυλάσσεται.
Ἀποτελεῖ, λοιπόν, ἰδιαίτερη εὐλογία γιὰ κάθε πιστὸ ἡ προσκύνηση καὶ ἡ τιμὴ τῆς μνήμης ἑνὸς μεγάλου ἱεράρχη, ποὺ μέσα ἀπὸ τὴν ταπεινή του δράση ὑπέδειξε τὸν δρόμο τῆς κατὰ Θεὸν ζωῆς καὶ τῆς ἁγιότητος.
Ἁγίου Γερασίμου Παλλαδᾶ Ἅπαντα, εἰσαγωγὴ – κριτικὴ ἔκδοση Ἑλένης Σ. Χατζόγλου – Μπαλτᾶ δ. φ., τόμος Α΄, συνέκδοση: Σύλλογος πρὸς διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων – Ἱερὰ Μεγίστη Μονὴ Βατοπαιδίου, Ἀθῆναι – Ἅγιον Ὄρος 2014, σελ. α΄-ιδ΄+278.
Μὲ ἀφορμὴ τὴν συμπλήρωση 300 ἐτῶν (1714-2014) ἀπὸ τὴν κοίμηση τοῦ ἁγίου Γερασίμου, κυκλοφόρησε ὁ πρῶτος τόμος τῶν «Ἁπάντων» τοῦ συγγραφικοῦ του ἔργου. Πρόκειται γιὰ μία καλαίσθητη ἔκδοση 300 σελίδων, τὴν ὁποία ἀνέλαβαν ἀπὸ κοινοῦ ἡ Ἱερὰ Μεγίστη Μονὴ Βατοπαιδίου Ἁγίου Ὄρους καὶ ὁ «Σύλλογος πρὸς διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων» (ποὺ ἱδρύθηκε μὲ ἕδρα στὴν Ἀθήνα τὸ 1899 ἀπὸ τὸν Δημήτριο Βικέλα). Τὴν ἔκδοση ἐπιμελήθηκε ἡ διδάκτωρ φιλολογίας Ἑλένη Χατζόγλου – Μπαλτᾶ.
Τὸ ἔργο προλογίζουν ὁ Μακαριώτατος πάπας καὶ πατριάρχης Ἀλεξανδρείας κ. Θεόδωρος Β΄ καὶ ὁ καθηγούμενος τῆς Ἱ. Μ. Μονῆς Βατοπαιδίου κ. Ἐφραίμ, ἐνῶ ἕπεται ὁ πρόλογος τοῦ προέδρου τοῦ ΣΩΒ ὁμοτίμου καθηγητῆ Βυζαντινῆς Φιλολογίας κ. Κωνσταντίνου Μανάφη, καθὼς καὶ προλογικὸ σημείωμα τῆς ἐπιμελήτριας τοῦ τόμου.
Μὲ τὸ παρὸν βιβλίο προβάλλεται ἡ ζωὴ καὶ ἕνα μέρος ἀπὸ τὸ ἀνέκδοτο συγγραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Γερασίμου Παλλαδᾶ, πατριάρχη Ἀλεξανδρείας, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε στὴν Κρήτη καὶ σταδιοδρόμησε ὡς δάσκαλος καὶ ἱερωμένος σὲ πολλὲς περιοχὲς τῆς τουρκοκρατούμενης Ἑλλάδας (Πελοπόννησο, Ἄρτα, Παραμυθία, Ἰωάννινα). Διετέλεσε μητροπολίτης Καστορίας καὶ Ἀδριανουπόλεως καὶ στὴν συνέχεια ἐξελέγη πατριάρχης Ἀλεξανδρείας (τὸ ἔτος 1688), θέση στὴν ὁποία παρέμεινε ἐπὶ εἴκοσι δύο συναπτὰ ἔτη. Ἐτελεύτησε ὁσιακῶς στὴν Ἱερὰ Μ. Μονὴ Βατοπαιδίου Ἁγίου Ὄρους. Διακρίθηκε γιὰ τὸ ποιμαντικὸ καὶ διοικητικό του ἔργο, ἐνῶ ἀναδείχθηκε ἔξοχος ἱεροκήρυκας καὶ συγγραφέας.
Τὸ συγγραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Γερασίμου ὑπῆρξε πλούσιο καὶ πολυσχιδές. Ὁ Α΄ τόμος τῶν «Ἁπάντων» του διακρίνεται σὲ δύο μέρη. Τὸ πρῶτο περιέχει πληροφορίες ἀπὸ τὴν ζωή του καὶ ἀποτελεῖ μία ἱστορικὴ βιογραφία ποὺ ἀναπαριστᾶ τὴν ἐποχὴ καὶ ἰχνηλατεῖ τὴν δράση του. Τὸ δεύτερο μέρος ἀποτελεῖ κριτικὴ ἔκδοση ἑνὸς τμήματος ἀπὸ τοὺς ἐκκλησιαστικούς του λόγους, μὲ κοινὸ γνώρισμα τὸ ἠθικο-διδακτικό τους περιεχόμενο.
Ἀναλυτικότερα, στὸ βιβλίο αὐτὸ συντίθενται πολλὰ στοιχεῖα σχετικὰ μὲ τὸν ἅγιο καὶ τὴν ἐποχή του, ποὺ συνδέονται ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον μὲ τὴν πνευματικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ κατὰ τὴν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας καὶ βενετοκρατίας στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο. Σύμφωνα μὲ τὴν κατάταξη τῶν κεφαλαίων τοῦ τόμου, στὸ Α΄ μέρος παρακολουθοῦνται τὰ πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς τοῦ ἁγίου στὴν βενετοκρατούμενη Κρήτη καὶ ὁ ἀντίκτυπος ποὺ εἶχε γιὰ τὴν μετέπειτα πορεία του ἡ κατάληψη τοῦ Χάνδακα (= Ἡρακλείου) ἀπὸ τοὺς Τούρκους τὸ 1669. Ἔκτοτε λόγῳ ἀδυναμίας νὰ ἐπιστρέψει στὴν γενέτειρά του θὰ σταδιοδρομήσει στὴν τουρκοκρατούμενη Ἤπειρο καὶ Πελοπόννησο. Στὴν συνέχεια παρουσιάζονται πληροφορίες ποὺ ἀφοροῦν τὴν ἁρχιερατική του διακονία στὴν Καστοριὰ καὶ τὴν Ἀδριανούπολη καὶ κυρίως τὴν πατριαρχία στὴν Αἴγυπτο. Ἀρκετὰ γεγονότα συνθέτουν τὶς ποιμαντικές του δραστηριότητες, ὅπως τὰ δύο ταξίδια του στὴν Μολδοβλαχία, διάφορες ἐπὶ μέρους διοικητικὲς ἀποφάσεις, ἀλληλογραφία καὶ διαπροσωπικές του σχέσεις κ. ἄ. Παρουσιάζονται ἡ μέριμνά του γιὰ τὴν διαδοχή του στὸν πατριαρχικὸ θρόνο, ἡ μετάβαση στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ ἡ ὁσιακὴ τελευτή του στὴν Ἱ. Μ. Μ. Βατοπαιδίου, ὅπου φυλάσσεται ἡ εὐωδιάζουσα ἁγία κάρα του.
Στὸ Β΄ μέρος προτάσσεται μία γενικὴ εἰσαγωγὴ στοὺς ἐκκλησιαστικοὺς λόγους, οἱ ὁποῖοι ἐκδίδονται κριτικῶς (δηλαδὴ βάσει τῶν χειρογράφων κωδίκων ποὺ τοὺς παραδίδουν) στὸν τόμο. Ἐπίσης γίνεται λόγος γιὰ τὴν θεολογία τοῦ ἁγίου καὶ εἰδικότερα γιὰ τὴν περὶ θανάτου θεολογία του, γιὰ τὶς πηγὲς τοῦ ἔργου του, γιὰ τὴν γλώσσα, τὸ ὕφος καὶ τὴν ρητορικότητα τῶν κειμένων, καθὼς καὶ γιὰ τὶς ἐκδοτικὲς ἀρχὲς ποὺ ἀκολουθήθηκαν στὴν ἐργασία αὐτή. Οἱ ἐκδιδόμενοι λόγοι ἐπιγράφονται ὡς ἑξῆς: Περὶ μυστηρίων. Περὶ ἱερωσύνης. Περὶ ἐξομολογήσεως. Περὶ θείας κοινωνίας. Λόγος στὸ ρητὸ «ἐξεῦρε πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης» (Βαροὺχ γ΄ 37). Στὴν Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου. Πέντε λόγοι εἰς τεθνεῶτας.
Τὰ ὁμιλητικὰ αὐτὰ κείμενα ἀποτελοῦν ἕνα πλούσιο πεδίο, ὅπου ἀναδεικνύονται ζητήματα ἀνθρωπολογικοῦ ἐνδιαφέροντος, ὅπως εἶναι τὸ αὐτεξούσιο, τὰ σωστικὰ μέσα τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, ὁ θάνατος καὶ ἡ φθορὰ τῆς ἀνθρώπινης φύσεως κ. ἄ. Ἂν καὶ πραγματεύονται θέματα κοινότοπα γιὰ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς συγγραφεῖς διαχρονικά, ἀποτυπώνουν ὅμως ἐναργῶς τὶς ἀνάγκες τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ποὺ τὰ γέννησε καὶ τῶν ἀνθρώπων στοὺς ὁποίους ἀπευθύνονται, τὶς ἀγωνίες καὶ τὰ πνευματικά τους βιώματα. Ταυτόχρονα συνιστοῦν ἕναν θεολογικὸ λόγο μεστό, προσιτό, οἰκεῖο καὶ ἐνδιαφέροντα, ἀκόμη καὶ γιὰ τὴν δική μας ἐποχή, ἐφόσον ἀποβλέπουν στὴν κατὰ Θεὸν ἀνόρθωση τῆς ἀνθρώπινης προσωπικόητας καὶ βοηθοῦν τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἀναπτύξουν τὴν αὐτοσυνειδησία καὶ τὴν θεογνωσία τους μέσα στὸν χῶρο τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης. Πολύτιμα κειμήλια θεωροῦνται τὰ ἔργα τοῦ ἁγίου Γερασίμου, πνευματόβρυτα λόγια περικλείουν οἱ διδαχὲς καὶ τὰ συγγράμματά του, γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη νὰ ἐκδοθοῦν.
Ὡς ἐλάχιστο δεῖγμα ἀπὸ τὴν πλούσια ἐργογραφία τοῦ ἁγίου προσφέρεται ὁ παρὼν τόμος στὸ ἀναγνωστικὸ κοινό. Ἐκφράζεται δὲ ἀπὸ τὴν ἐπιμελήτριά του ἡ βεβαιότητα ὅτι μὲ τὴν μελλοντικὴ ἔκδοση τοῦ συνόλου τῆς ὁμιλητικῆς του παραγωγῆς, θὰ φωτιστοῦν πληρέστερα πτυχὲς τοῦ προσώπου καὶ τῆς θεολογικῆς του σκέψεως, ἐνῶ παράλληλα θὰ ἐμπλουτιστεῖ καὶ ἡ μεταβυζαντινὴ γραμματεία μὲ ἀξιόλογα δείγματα γλωσσικοῦ, ρητορικοῦ καὶ θεολογικοῦ ἐνδιαφέροντος.
Αγίου Γερασίμου Παλλαδά Άπαντα, τόμος Β’, εισαγωγή- κριτική έκδοση Ελένη Σ. Χατζόγλου- Μπαλτά, Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 2018, σελ. 516
Ο δεύτερος τόμος των Απάντων του αγίου Γερασίμου Παλλαδά περέχει 37 λόγους-ομιλίες του που αναφέρονται στις ακίνητες Δεσποτικές εορτές, οι οποίες σχετίζονται με βασικά γεγονότα της επίγειας ζωής του Ιησού Χριστού. Η διαχρονικότητα είναι γνώρισμα των εορτών αυτών, αφού έχουν κεντρική θέση μέσα στον εκκλησιαστικό χρόνο και συνδέονται με το μυστήριο της θείας Οικονομίας, του οποίου αποτελούν βασικούς σταθμούς.
Τα κείμενα αυτά γράφτηκαν από τον Άγιο Γεράσιμο για ποιμαντικούς σκοπούς, κατά την μακροχρόνια διακονία του ως Ιεράρχου της Εκκλησίας και μπορούν και σήμερα να ωφελήσουν πνευματικά τον αναγνώστη, καθώς αποτελούν αποκυήματα ενός αγιασμένου νου και αποστάλαγμα του βιώματος ενός μιμητή της κατά Θεόν πολιτείας.
Οι λόγοι στο παρόντα τόμο αναφέρονται σε εορτές που έχουν επίκεντρο το Θεανδρικό πρόσωπο του Ιησού Χριστού στον ιστορικό χρόνο αλλά και την τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Οι εορτές αυτές σύμφωνα και με την επίγεια ζωή του Ιησού είναι: Γέννηση του Χριστού, αγία Περιτομή, Υπαπαντή, Θεοφάνεια/Βάπτιση, Μεταμόρφωση και Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Δύο λόγοι στο τέλος του τόμου αναφέρονται «Εις την Κυριακήν προ των Φώτων και κατά Ιουδαίων» και «Εις την απόδειξιν της υιοθεότητος».
Η εμπνευσμένη εκ μέρους του Αγίου προσέγγιση των θεμάτων, με την φώτιση προφανώς της χάριτος του Αγίου Πνεύματος, αναδεικνύει τους λόγους του πηγή εμπνεύσεως και στήριγμα για την εν Χριστώ ζωή κάθε αγωνιζομένου Χριστιανού.
Ο τρόπος εκφράσεως του συντάκτη των λόγων είναι κατά κανόνα απλός και προσιτός στον αναγνώστη. Επιπλέον μάλιστα με την χρησιμοποίηση παραδειγμάτων και εικόνων από την φύση και την ιστορία, αλλά και με τον αυθορμητισμό και ζωηρό ύφος του λόγου, η μελέτη των λόγων καθίσταται ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική, αλλά πάνω απ’ όλα ψυχωφελής.
Στην αρχή του βιβλίου υπάρχει Εισαγωγή της επιμελήτριας της εκδόσεως κυρίας Ελένης Χατζόγλου – Μπαλτά, η οποία παρέχει σύντομη περιγραφή του θέματος της κάθε εορτής, καθώς και των ιδεών τις οποίες χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αναφερθεί στην υπόθεση κάθε εορτής. Επίσης πριν τον κάθε λόγο ειδικά η επιμελήτρια δίνει μία συνοπτική παρουσίαση του περιεχομένου του λόγου που ακολουθεί, τονίζοντας τους κύριους άξονες και τα βασικά νοήματα σκέψεις που διέπουν την θεολογική σκέψη του Αγίου.
Η προσεγμένη αυτή έκδοση του β΄ τόμου των Απάντων του Αγίου Γερασίμου Παλλαδά ευελπιστούμε ότι θα γίνει ευρέως αποδεκτή από το αναγνωστικό κοινό προς ωφέλεια και οικοδομή. Συνιστάται και, κατά την γνώμη μας, θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει χρησιμότατο βοήθημα για τους διακόνους του θείου λόγου και του εκκλησιαστικού κηρύγματος, γιατί όντως η γραφίδα του φωτισμένου Πατριάρχου Αλεξανδρείας Γερασίμου ακολουθεί την αγιοπνευματική παράδοση των μεγάλων Θεολόγων και Πατέρων της Εκκλησίας.
Ο Γεράσιμος Παλλαδάς ως λόγιος και δάσκαλος
Περιεχόμενα
Προοίμιο της συντονιστικής ομάδας
Πρόλογος Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Ευγενίου
Προλογικό σημείωμα της συγγραφέως
ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΠΑΛΛΑΔΑ
Ο ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΠΑΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ
Ο ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΠΑΛΛΑΔΑΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Γ. ΠΑΛΛΑΔΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
ΜΙΚΡΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΩΝ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ (Μ.Β.Δ.Γ.)
ΕΙΚΟΝΕΣ
Πρόλογος: Κανακάκης Ηρακλής, Κουρταλίδης Αθανάσιος, Μπαλτάς Δημήτριος, Παναγάκης Αντώνιος, Σχοινάς Φώτιος, Χατζόγλου Έλενα (Η Συντονιστική Ομάδα)
Δόξα. Ἦχος β΄.
Δεῦτε εὐσεβῶν τὰ συστήματα, ᾀσμάτων τοῖς στεφάνοις ἀναδήσωμεν, τῆς Ἀλεξανδρείας τὸν Πρόεδρον Γεράσιμον. Τὸν κήρυκα τῆς πίστεως, καὶ θεῖον διδάσκαλον τῆς εὐσεβείας· ὡς ἐν σοφίᾳ γὰρ πολλοστός, καθάπερ ἥλιος τῇ Ἐκκλησίᾳ ἀνέτειλεν· ὅθεν καὶ πρεσβεύει, ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
